سیل خروشان، تَرَک‌های عمیقی به جان «خانه رزاقیان» در تفت انداخت و بنای تاریخی مقابل چشم همگان فروریخت. بهت فروریختن این خانه تاریخی که ثبت ملی بود و در مقطعی از آن به عنوان موزه مردم‌شناسی شهرستان تفت نام برده شده بود، هنوز تمام نشده بود که موج سیل به بافت تاریخی یزد رسید و با همه توانش به این میراث جهانی صدمه زد. از دو روز قبل که آب‌های خروشان راهشان به یزد و بافت تاریخی این شهر باز شده، خانه‌ها را تخلیه کرده‌اند اما هنوز آب در این منطقه جولان می‌دهد. شهردار بافت تاریخی شهر یزد به «پیام ما» می‌گوید که در کل شهر یزد 250 خانه از سیلاب آسیب دیده‌اند که 210 خانه از میان آنها در بافت تاریخی قرار دارند. آخرین باری که یزد درگیر چنین سیلی بوده مربوط به قرن هفتم است و از آن زمان که در تابستان یزد درگیر باران‌ سیل‌آسا شد تاکنون، این شهر و بافت و تاریخی‌اش چنین سیلی به خود ندیده بود. سیل برآمد از باران‌های موسمی که جان‌های تعدادی از هموطنان را هم در خود غرق کرده، به جز یزد، شهرهای دیگری را درگیر کرده و البته آثار تاریخی بسیاری هم تاکنون تخریب شده است.

زمان سلطنت شاه یحیی و در دوران ایلخانان، آخرین باری بود که یزد با چنین سیل ویرانگری روبه‌رو شد. بعد از آن دیگر نه بارانی در این ابعاد بارید که شهر را درگیر کند و نه آب به بافت تاریخی شهر رسید. این را مصطفی فاطمی، مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی به «پیام ما» می‌گوید و تاکید می‌کند که آن سیل هم در تابستان آمد. «بافت تاریخی بر روی بلندی ساخته شده و به همین دلیل بارندگی کمتر به آن آسیب می‌زده و البته بخش بزرگی از آب هم اصولا از طریق قنات‌ها دفع می‌شده است اما میزان بارندگی حال حاضر آنقدر زیاد بوده که نمی‌توان گفت مشکلات ناشی از آن به راحتی قابل حل است. از سوی دیگر ما از هفتصد سال قبل تاکنون شاهد چنین بارش باران و سیلی نبوده‌ایم.»
او حالا به ما می‌گوید برای آینده و آنکه بخشی از این مشکل مرتفع شود، باید مسیر قنات‌هایی که بسته شده‌اند باز شود و از سویی کف‌سازی‌ها در بافت تاریخی اصلاح شود. «افزایش سطح معابر عاملی شده تا خانه‌های بافت که در بلندی قرار داشتند به گودی بیفتند و این می‌تواند خطرناک باشد. از سوی دیگر باید برای خانه‌های خالی بافت هم فکری کرد. در ناودان این خانه‌ها و محل بیرون رفتن آب آشغال جمع شده و در گذر زمان همه اینها عامل مشکل شده‌اند.»
باران در یزد به شکل میانگین 45 میلی‌متر بود و حالا در حدود 90 میلی‌متر باریده و این افزایش بارش همه را غافلگیر کرده است. علیرضا نقوی، شهردار بافت تاریخی به «پیام ما» می‌گوید: «وضعیت تثبیت شده است اما از 250 بنا و مغازه و خانه تخریب شده در سطح شهر، 210 مورد آنها در بافت تاریخی است.»
نقوی می‌گوید از همان ساعات ابتدایی شروع بارش‌ها و اعلام هشدار قرمز، شهرداری با همراهی میراث فرهنگی نسبت به تخلیه بافت تاریخی از سکنه اقدام کرد و افراد به تکایا و مساجد برده شدند. «هرچند تخریب‌هایی اتفاق افتاده و ما برای ویرانی خانه مردم و از دست دادن عزیزانشان عزاداریم اما باید بگویم که هیچکدام از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر یزد آسیب ندیده‌اند.»
یه گفته او، پیش از شروع بارش‌ها اطراف بناهای ارزشمند سدی از کیسه‌های شن گذاشته شد تا از ورود آب جلوگیری شود. «ما در اردیبهشت ماه هم سیلابی داشتیم و بعد از آن سیل‌بندها را تقویت کردیم و تلاش شد از چاه‌ها و قنات‌های شهر بازدید شود و اگر گرفتگی وجود دارد مرتفع شوند.»
وضعیت در استان‌های دیگر هم بهتر نیست. در سیستان و بلوچستان دیواره ضلع شمالی قلعه سرباز، سقف طبقه دوم موزه چابهار و دیواره ضلع غربی و بخش داخلی قلعه نیکشهر دچار آسیب شده است و علیرضا جلالزایی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان دیروز به ایرنا گفته: «پس از گزارش نیروهای یگان حفاظت و بررسی کارشناسان، خسارت باران‌های مونسون به بناهای تاریخی استان ۳۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال برآورد شده است.»
معاونت میراث‌فرهنگی کشور هم دیروز از مدیران مراکز استان‌های یزد، سیستان و بلوچستان و هرمزگان خواست تا با توجه به سیل اخیر و خساراتی که در برخی ازاستان‌ها به بافت‌های تاریخی، بناها و اماکن وارد شده به سرعت گزارشی از میزان خسارات ارسال کنند.
پرهام جانفشان، مدیرکل میراث‌فرهنگی تهران هم در بازدید میدانی از محل حادثه امام‌زاده داوود گفت که اعلام دقیق خسارت به بنای تاریخی امام‌زاده داوود تا پایان آواربرداری و لایروبی امکان‌پذیر نیست
تبعات سیل‌های گذشته
هنوز باقی است
آثار تاریخی یزد پیش از این هم آماج حمله سیل قرار گرفته بود. سیل آذر ماه سال 99، آسیب جدی به قلعه فیروزآباد در شمال غرب ابرکوه در استان یزد وارد کرد و همه ابنیه داخل قلعه فیروزآباد از ۵۰ تا ۱۰۰ درصد تخریب شدند. این قلعه که متعلق به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی است، در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین شهرستان ابرکوه بیش از ۵۰ قلعه دارد و این قلعه‌ها و آثار قدیمی با ارزش مربوط به دوران قاجاریه هستند که در حال حاضر در بعضی از قلعه‌ها زندگی همچنان جریان دارد و در بارش‌های سال 99 بسیاری از آنها آسیب دیدند. اما این آسیب‌ها فقط مختص به یزد نبودند و در سال 1398 و 1400 هم سیل آثار باستانی بسیاری را ویران کرد.
بارندگی‌های اواخر پاییز و زمستان در جنوب و جنوب شرق عاملی شد تا پانزدهم دی ماه ۱۴۰۰، عدنان حسینی، مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار بگوید که بر اثر بارندگی‌ها و سیل اخیر آسیب جدی و شدیدی به آثار باستانی و تاریخی روستای تیس وارد شده است: «متاسفانه قسمت‌هایی از برج و باروهای حصار قلعه بر اثر بارندگی شدید در چند روز اخیر از بین رفته و آسیب به دیوارها و فضاهای داخلی این قلعه نیز وارد شده است»
هفدهم دی ماه ۱۴۰۰ هم بارش‌های سیل‌آسا موجب خسارت بیشتر قلعه‌های تاریخی در استان هرمزگان شد. سهراب بناوند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان همان زمان گفت که پس از پایش‌های اولیه، میزان خسارت واردشده به آثار تاریخی این استان را بر اثر بارش‌های اخیر فعلا حدود ۸۵ میلیارد ریال برآورد شده است.
در سیل زمستان گذشته، آثار تاریخی شهرستان میناب، از جمله قلعه «هزاره»، قلعه «گوربند» و قلعه «کردر» و قلعه «مغویه» در شهرستان بندرلنگه بر اثر باران‌های سیل‌آسا آسیب ‌دید. همچنین در شهرستان بستک هم به قلعه و حمام «خان» خسارت وارد شد و قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز و قلعه «کمیز» در رودان نیز در این بارندگی‌ها دچار آسیب شدند. این آسیب‌ها بین ۵ تا ۵۰ درصد بنا بوده که بیشترین آسیب هم به قلعه «مغویه» و قلعه «خان» وارد شد.
در همین زمان پل تاریخی «آبرسان» در استان فارس که در سیل ۹۸ بخشی از آن تخریب شده بود، بخش بیشتری از آن در سیلاب ۱۴۰۰ تخریب شد.
سیل سال گذشته در حالی رخ داد که هنوز تبعات سیل فروردین ماه سال 98 گریبانگیر بسیاری از آثار باستانی و تاریخی کشور بود. سیل سال 98 هم استان‌های بسیاری را درگیر کرد و جان و مال بسیاری را نابود. در این میان آثار تاریخی و باستانی هم از گزند آب‌های خروشان در امان نماندند.
محمدحسین طالبیان، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (وزارتخانه کنونی) میزان خسارت سیل به آثار تاریخی کشور در سال 98 را ۳۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد و از آسیب به ۷۳۰ اثر تاریخی در پی سیل و بارندگی چند هفته اخیر در ۲۵ استان کشور خبر داد. به گفته او استان‌‌های لرستان، خوزستان و گلستان در صدر تخریب میراث فرهنگی بر اثر سیل و بارندگی جای گرفتند و خسارتی که به بخش میراث فرهنگی استان لرستان وارد شد حدود ۵۰ میلیارد تومان، خسارت وارد شده به میراث فرهنگی خوزستان حدود ۴۵ میلیارد تومان و خسارت وارد شده به میراث فرهنگی گلستان حدود ۴۰ میلیارد تومان بود.
او سازه‌های آبی که آن زمان زیر آب رفتند را بناهایی با ملات و ساختار تاریخی دانسته و گفته بود: «بسیاری از این بناها با ساروج هستند و ریشه‌ اصلی آن‌ها با آب در ارتباط است که معمولاً هر چه در آب باشند، محکم‌تر می‌شوند، بنابراین خوشبختانه برای آن‌ها مسأله‌ای به وجود نمی‌آید، مگر اینکه زیر پایه شسته شده یا برای بستر رودخانه مشکلی ایجاد شده یا اثر کج شده باشد.»
طالبیان «پل کشکان» را در شرایط سیل اینطور توصیف کرده بود: «تمام سنگ‌های تراش‌خرده‌ رو و سنگ‌های پایه، به هیچ وجه تکان نخورده‌اند، یعنی این پل تاریخی در ارتباط با این همه سیلاب با هیچ مسأله‌ای مواجه نشده است.»
معاون میراث فرهنگی آن زمان آسیب سیل را متوجه آثاری تاریخی دانسته بود که با مصالح غیرتاریخی مانند ملات‌های سیمانی، مرمت شده و اجراهای ضعیفی داشته‌اند: «قطعاً این آثار، با مشکلات بیشتری همراه خواهند بود، چون هر اثر تاریخی در هر نقطه با مصالح خود هماهنگ باشد، می‌تواند یکپارچگی خود را حفظ کند، چون در ارتباط با آب است.»
صحبت‌های طالبیان در آن سال در حالی بود که ولی تیموری، معاون گردشگری سازمان میراث ‌فرهنگی در برنامه زنده تلویزیونی شبکه خبر گفت که بخش عمده‌ای از آثار تاریخی ۱۹ استان دچار آسیب شده و بنا بر بررسی‌ها حدود ۲۵۲ میلیارد تومان خسارت به آثار تاریخی وارد شده است.
دلاور بزرگ‌نیا، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران هم به خسارت ۴ میلیارد تومانی بارندگی‌ها به بناهای تاریخی پایتخت اشاره کرده و گفته بود «به دلیل شدت بارش‌های اخیر و جاری شدن سیل آب‌ها در مسیر رودخانه‌ها آسیب‌هایی به پل تاریخی بخش کن، پل نمرود شهرستان فیروزکوه، پل شاه‌عباسی شهرستان پردیس وارد شده است.»