|پیام ما| کاوش‌ها در «گور» به کشف بزرگ‌ترین مجموعه مذهبی دوره ساسانی انجامیده است. این شهر باستانی، که به نام اردشیرخوره هم شناخته می‌شود، اوایل قرن سوم میلادی بنیاد شد و سال‌ها متروکه و در حال تخریب بود و حالا بخشی از منظر باستان‌شناسی ساسانی استان فارس است که در فهرست جهانی یونسکو هم ثبت شده. باستان‌شناسان می‌گویند کشف تازه بعد از فصل اول کاوش و انجام بررسی‌های باستان‌شناسی، ژئوفیزیک، عکسبرداری هوایی و مستندنگاری دقیق سازه‌های معماری بخش مرکزی شهر گور در فیروزآباد به سرانجام رسیده است.

محوطه تاریخی فیروزآباد در 100 کیلومتری جنوب شیراز قرار گرفته و در منطقه‌ای کوهستانی با آب‌وهوایی معتدل قرار دارد. شهر کنونی فیروزآباد در 8 کیلومتری جنوب شرقی یک اثر تاریخی به‌نام گور یا اردشیرخوره که توسط اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانیان ساخته شده، واقع است. نتایج فصل اول مستندنگاری و بررسی ژئوفیزیک در بخش مرکزی شهر گور در سال ۱۳۹۸ آغاز شد و به دنبال آن بنا شد مطالعات سطح‌الارضی برای شناخت سازه‌های معماری این شهر باستانی با همکاری پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس با اداره‌کل پایگاه‌های میراث‌جهانی، پژوهشگاه، دانشگاه بولونیا و دانشگاه شیراز در طول سه سال در دایره مرکزی شهر گور ادامه پیدا کند. حالا به گفته علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد آنچه کشف شده حاصل مستندنگاری سازه‌های معماری موجود در محدوده‌ای به وسعت ۲ هکتار پیرامون منار مرکزی این شهر و مطالعه کارکرد آن‌هاست.
مطالعه مناره‌های گور
بقایای چهار جرز سنگی معروف به تخت‌نشین به ابعاد ۲۶ در ۲۶ متر با ارتفاع حداقل ۸ متر و یک برج منار مانند به ارتفاع ۳۰ متر سال‌هاست که در بخش مرکزی شهر گور نمایان و بلوک‌های سنگی ویرانه‌های این آتشکده مهم در سطح محوطه به صورت پراکنده به‌جای مانده است. اینطور که روابط‌عمومی وزارت میراث فرهنگی گزارش داده به گفته عسکری‌چاوردی درک روابط معماری این سازه‌های معماری پراکنده نیازمند شناسایی و مستندنگاری دقیق بود تا بتوان به تحلیلی جامع از ارتباط فضایی و مکانی سازه‌ها دست یافت. او می‌گوید: «خوشبختانه این کار با استفاده از روش مستندنگاری پهباد با برد کوتاه و طراحی سازه‌ها انجام شد و نقشه‌های مختلف تهیه شد.»
عسکری‌چاوردی توضیح می‌دهد: «با مطالعه سبک‌شناسی سازه‌های معماری نمایان و درک روابط بین سازه‌ها در تطبیق با پلان فضاهای اصلی و الحاقات وابسته به آن و مقایسه با پلان بناهای مکشوفه مذهبی دوره ساسانی کارکرد سازه‌های معماری در بخش‌های الحاقی و مرتبط با دو بنای تخت‌نشین و منار مرکزی شهر گور روشن شد.»
او بر اساس پلان حاصل از مستندنگاری سازه‌های معماری بخش مرکزی شهر اضافه می‌کند: «بنای تخت‌نشین و مجموعه ساختمان‌های پیرامونی آن روی یک صفه به ابعاد ۶۵ در ۸۰ متر در یک مجموعه بزرگ ساختمانی قرار داشته و عملکرد تمام واحدهای ساختمانی در این مجموعه به هم مرتبط بوده که این موضوع نشان‌دهنده کارکرد واحد مذهبی در مجموعه معماری بخش مرکزی شهر گور است.»
طبق توضیح این باستان‌شناس سازه‌های معماری مکشوفه در یک مجموعه وابسته و مرتبط با هم به عنوان آتشگاه، آدرویان، ایزیشگاه، اتاق هووما، تالارهای نیایش و نمازگاه، محل برگزاری جشن‌ها و گاه‌نبارها، چهارتاقی محل نیایش، محل تکریم آب و اجرای مناسک آیین‌های زرتشتی مکان‌یابی، شناسایی و تحلیل شده است.
گور کجاست؟
برای نخستین‌بار «استین» حین بررسی فارس، از این مکان بازدید و آن را توصیف کرد. این شهر حصار مدور دارد که انتساب آن به اردشیر ساسانی مورد قبول اکثر پژوهشگران و مورخان دوره اسلامی است. نخستین بررسی باستان‌شناسی شهر گور را، دیتریش هوف آلمانی به انجام رساند. این مجموعه کاوش در سال 1384 از سوی هیئت مشترک ایرانی ـ آلمانی بـا همراهی دیتریش هوف و سرپرستی لیلی نیاکان انجام شد. شهر گور چهار دروازه دارد که با زاویه 90 درجه نسبت به هم قرارگرفته‌اند. قطر تقریبی شهر 5 کیلومتر است و دو دیوار تودرتو حصار شهر را تشکیل می‌دهند. شهر دو قسمت است؛ دایره مرکزی به قطر تقریبی 450 متر که تخت‌نشین و همچنین منار یا تربال با ارتفاع تقریبی 30 متر در مرکز شهر در آن قرار دارد. بقیه شهر در بیرون این دایره تا حصار امتداد می‌یابد و شامل خانه‌های ساده کم ارتفاع و حیاط و باغ در راستای خیابان‌های شعاعی‌شکل می‌شود که در مجموع این قسمت از شهر را به بیست قسمت تقسیم می‌کند.
مسعود آذرنوش، باستان‌شناس (۱۳۲۴ – ۱۳۸۷) درباره اهمیت شهر گور عقیده داشت: «فیروزآباد یا همان شهر گور نخستین شهریست که ساسانیان بنیان نهاده‌اند و آخرین شهر اشکانیان نیز محسوب می‌شود. بر طبق متون تاریخی، زمانی که اردشیر یکم در حال ساخت شهر گور بود، هنوز با اردوان چهارم، آخرین شاه اشکانی می جنگید. شهر گور ویژگی مهمی دارد و می‌توان مرحله انتقالی دوره اشکانی به ساسانی را به خوبی در آن مشاهده و مطالعه کرد. از ویژگی‌های دیگر این شهر آن است که طراحی آن کامالا هدفمند بوده و با یک برنامه‌ریزی دقیق طراحی و ساخته شده است.»
مدفن پادشاهان بسیار
به گفته مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد، این مجموعه بزرگ مذهبی در سده سوم میلادی بنیان‌گذاری شد اما به نظر می‌رسد با عنوان شهر پدری ساسانی تا پایان دوره ساسانی مورد تکریم و قداست مذهبی قرار گرفت به گونه‌ای که احتمالا با دفن پادشاهان ساسانی در این شهر همواره طی دوره ساسانی بر حرمت آن افزوده شد و در سده‌های اسلامی به شهر مزارات (شهر گور) معروف شد.
از سوی دیگر این شهر به احتمال زیاد محل دفن بسیاری از پادشاهان ساسانی در کنار مجموعه بزرگ مذهبی واقع در بخش مرکزی شهر گور بوده و به همین دلیل هم باروهای بزرگ شهر و تشریفات مذهبی شهر تا پایان دوره ساسانی برقرار بوده است. مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس می‌گوید: «در حقیقت، سیستم‌های دفاعی و باروی بزرگ این شهر در قلب بخش مرکزی فارس نشان می‌دهد در ابتدا شهر دوره ساسانی با کارکرد نظامی به صورت بارویی با پلان دایره بنا شد اما این باروها در تمام دوره ثبیت و تامین امنیت بخش مرکزی ایران، فارس، همواره معمور بوده است زیرا بزرگ‌ترین مجموعه مذهبی و به احتمال آرامگاه بسیاری از پادشاهان ساسانی در موطن پدری آن‌ها در شهر گور قرار داشت.» به گفته او در معدود کاوش‌های باستان‌شناسی که در طول سال‌های گذشته انجام‌شده چندین تابوت سفالی در این بخش شناسایی شد که نشان می‌دهد کارکرد این تابوت‌های سفالی در اتاق‌هایی منقوش با کف موزائیک می‌تواند به شاهزادگان ساسانی تعلق داشته باشد.
عسکری‌چاوردی همچنین می‌گوید: «تاکنون شهر گور را به عنوان شهری می‌شناختند که سازه‌های معماری دایره مرکزی آن بخش حکومتی و اداری شهر بوده در حالی این شناخت به صورت فرضیه باقی ماند که مطالعات دیتریش هوف نشان داده بود کاخ اردشیر بابکان با زیر ساخت ۵۰۰۰ مترمربع واحدی سیاسی اداری و به عنوان کاخ دارای کارکرد سیاسی و هم اداری بوده است.»
او اضافه می‌کند: «به این ترتیب از ۶ ایوان بزرگ کاخ اردشیر برای پذیرایی و برگزاری جلسات سیاسی، اجتماعی و از سه تالار بزرگ مربع شکل گنبدار در پشت ایوان مرکزی بنا برای امور روزانه اداری مملکت و ملاقات‌های رسمی پادشاه استفاده می‌شد.»
با وجود این کشف بزرگ حالا قرار است برنامه سامان‌دهی و کاوش این مجموعه بزرگ مذهبی با همکاری اداره‌کل پایگاه‌های میراث‌جهانی، میراث‌فرهنگی استان فارس، دفتر مطالعات میراث‌فرهنگی موسسه ایزمئو ایتالیا در دانشگاه شیراز و دانشگاه بولونیا در ایتالیا از اردیبهشت سال ۱۴۰۱ به صورت رسمی آغاز شود و تا پنج سال ادامه یابد.
چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، هشت سایت باستانی است که در سه منطقه باستانی، فیروزآباد، بیشاپور، سروستان در جنوب غربی استان فارس واقع شده‌اند. این سازه‌ها، کاخ‌ها و شهرها شامل قلعه‌دختر، سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان، سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بر اردوان، اردشیر خوره (شهر گور)، کاخ اردشیر بابکان، شهر بیشابور، پیکره شاپور یکم (غار شاپور) و کاخ ساسانی سروستان، به اوائل و اواخر دوره شاهنشاهی ساسانی، که از ۲۲۴ تا ۶۵۸ بعد از میلاد، در سراسر این منطقه گسترش یافت، مربوط می‌شوند. این آثار یکی از چهار اثری هستند که در جلسه ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند تا تعداد آثار ایرانی ثبت شده در میان میراث جهانی یونسکو به عدد ۲۳ و آثار استان فارس به عدد ۵ برسد.