کاشی‌های حمام صفوی «علی‌قلی آقا» نم زده و پوسته‌پوسته شده است. آسیب به کاشی‌های این بنا که اکنون موزه مردم‌شناسی محله بیدآباد اصفهان است، در طول 17 سال بی‌توجهی، شدیدتر شده است. گرمابه علی‌قلی آقا یکی از حمام‌های تاریخی اصفهان و از آثار ثبت ملی این شهر است اما کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌های زیبای صفوی و قاجاری آن حالا در اثر نم و رطوبت و همچنین نبود رسیدگی‌های عاجل در بی‌خبری نهادهای متولی در حال آسیب و تهدید روزافزون است.گرمابه علی‌قلی آقا در تملک اداره کل اوقاف و در اجاره شهرداری اصفهان است و اکنون با کاربری موزه مردم‌شناسی فعالیت دارد. آثار تاریخی در تملک دستگاه‌ها باید با بودجه‌های این نهادها و با نظارت میراث‌فرهنگی مرمت و حفاظت شوند، اما درباره این بنا چنین نیست. شرایط نامطلوب کاشی‌کاری‌ها ، تَرَک‌های سقف‌ها و طاق‌های برخی قسمت‌های حمام علی‌قلی آقا در حالی شدت گرفته است که روند رسیدگی به این آسیب‌ها به دلیل اختصاص نگرفتن بودجه از سوی شهرداری مختل شده و در نبود نظارت کافی از سوی میراث‌فرهنگی آثار شاخص کاشی‌کاری‌های این حمام و به خصوص کاشی‌کاری منتسب به چهره علی‌قلی آقا با شرایط نامطلوب به حال خود رها شده‌اند.
ایرنا در گزارشی نوشته است: حمام علی‌قلی‌آقا یک بنای صفوی ارزشمند در محله بیدآباد از محله‌های قدیمی اصفهان است که تا اوایل دهه هفتاد کاربری گرمابه داشت اما با شرایط نا به سامان تعطیل شد و اوقاف آن را به شهرداری اجاره داد.
سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان از سال ۸۳ این بنا را مرمت و به موزه مردم‌شناسی تبدیل کرد و حالا با گذشت ۱۷ سال به دلیل نم و رطوبتی که در طی این سال‌ها به دلیل نبود نظارت و پایش کافی افزوده شده است، کاشی‌کاری‌های شاخص این بنا در حال پوسته شدن و تهدید هستند.
همه این‌ها در حالی است که مدیریت شهرداری اصفهان در این دوره رو به پایان است و در طول یک سال گذشته، نامه‌نگاری‌ها برای اختصاص بودجه برای رسیدگی به شرایط رطوبت‌زدگی و آسیب‌های ناشی از شوره بر کاشی‌ها و به خصوص در تابلوی کاشی‌کاری منتسب به علی‌قلی‌آقا بی‌نتیجه بوده است و در این میان اداره کل اوقاف و امور خیریه به عنوان نهادی که این حمام را در تملک دارد و درآمد آن وارد خزانه این نهاد می‌‌شود از شرایط این اثر تاریخی بی‌خبر است و از طرف دیگر اداره کل میراث‌فرهنگی نیز به عنوان نهاد ناظر آثار تاریخی از این ماجرا ابراز بی‌اطلاعی می‌کند.
تزئینات منحصربه‌فردِ فراموش‌شده
محمد آقاجانی، کارشناس مرمت و کوشنده میراث‌فرهنگی اصفهان درباره شرایط حمام تاریخی علی‌قلی آقا به می‌گوید: «تزئینات ارزشمند و نفیس حمام علی‌قلی‌آقا این بنا را منحصربه‌فرد کرده است. در کاشی‌کاری‌های این بنای صفوی تابلویی وجود دارد که چهره بانی این بنا را نمایش می‌دهد اما اتفاقی که در دوره مدیریت‌های پیشین حمام رخ داد این بود که روی کاشی‌ها را شیشه کشیدند.»
او ادامه می‌دهد: «ذات این بنا رطوبت دارد و رطوبت هم از داخل به ساختار بنا آسیب می‌زند و باید تهویه و سیرکوله(چرخش) هوایی بشود. شیشه‌های سکوریتی که برای حفاظت روی این اثر کاشی‌کاری گذاشته شد اگرچه نه به عنوان عامل صددرصد که قسمی از این دلیل بود که اجازه ندهد این رطوبت به راحتی چرخش کند و پشت این شیشه بماند و به شوره و آسیب منجر شود.» آقاجانی که عضو انجمن دوستداران اصفهان است، از مشاهداتش در بازدید از گرمابه می‌گوید که شاهد بوده «لعاب این تابلوی کاشی‌کاری به خاطر شوره‌ای که از پشت می‌زد و رطوبتی که لعاب‌ها را می‌ترکاند، پوسته می‌شد و می‌ریخت.» او در همان بازدید نسبت به این بی‌توجهی تذکر داد اما «فایده‌ای نداشت».
این کارشناس مرمت به حساسیت کار حفاظت از کاشی‌های حمام علی‌قلی آقا اشاره می‌کند و می‌گوید: «این اثر یک بنای تاریخی و قدیمی است، خاک اصفهان به همراه خود رطوبت دارد و باید همیشه فکری به خاطر این رطوبتی که در ذات اصلی بناها وجود دارد بشود اما نمی‌توان گفت که چون این حمام در دوره‌ای مرمت شده دیگر نیاز به مرمت ندارد.»
نم زدن نفیس‌ترین تابلوی کاشی ایران
او حمام علی‌قلی آقا را از نفیس‌ترین و باارزش‌ترین بناهای تحت مدیریت شهرداری اصفهان خواند و افزود: «هر بنایی می‌تواند به خاطر رطوبت و به خاطر نشست سفره‌های آب زیرزمینی آسیب ببیند اما اینکه رها شود و فکری برایش نشود می‌تواند مشکل‌ساز باشد. کاشی‌کاری چهره علی‌قلی آقا یکی از نفیس‌ترین تابلوهای کاشی ایران است که می‌توانست در بهترین موزه‌های دنیا جا داشته باشد اما متاسفانه اکنون در اینجا مورد بی‌مهری است.»
علی عطریان، رئیس اداره هنری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان درباره آنچه در خصوص حمام علی‌قلی آقا، دوستداران میراث‌فرهنگی را نگران کرده است گفت: نم گرفتگی در بعضی جداره‌ها، تعدادی تَرک در بعضی طاق‌ها و همچنین پوسته شدن کاشی‌کاری چهره منسوب به چهره علی‌قلی‌آقا به واسطه نم و رطوبت از جمله آسیب‌های آثار بنای تاریخی حمام علی‌قلی آقا است.»
او یادآوری می‌کند که در این رابطه از دانشگاه هنر استعلام کرده‌اند تا به شهرداری اصفهان «برای فهم مسئله شناخت مرمت حمام علی‌قلی آقا» کمک بدهند. آنها نیز چند پیشنهاد به شهرداری داده‌اند و اقدامات عاجل را برای کاهش حداقلی رطوبت بنا تعریف کرده‌اند.
هر اثر تاریخی نیازبه مراقبت دائم دارد
عطریان با بیان این موارد ادامه می‌دهد: «مساله پوسته شدن و اتفاقات دیگر طبیعی است، هر اثر تاریخی را باید به شکل یک کهنسال نگاه کنیم که دائم نیاز به مراقبت دارد، سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری کاربری این مکان را در اختیار دارد و بحث‌های مرمت مکان‌های تاریخی تحت مدیریت شهرداری بر عهده شهرداری منطقه یک و سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری است.»
رئیس اداره هنری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان همچنین اضافه می‌کند: «در خصوص شرایط حمام علی‌قلی آقا بحث تامین بودجه و هم بحث‌های نهایی کارشناسی مرمت مطرح است، اگر نیاز به یک مرمت اساسی وجود داشته باشد به احتمال قوی یک یا ۲ سال موزه باید تعطیل شود به علاوه اینکه بودجه این طرح را هم شهرداری منطقه یک نتوانسته با توجه به درآمدهایی که داشته تامین کند.»
به گفته عطریان سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان پیگیر این ماجراست اما این موضوع منوط بر این است که طرح مرمتی جامع توسط سازمان نوسازی و بهسازی تدوین شود و مهم‌تر از آن بودجه این کار در شهرداری تامین شود.
اداره اوقاف از نم‌زدگی بی‌خبر است
همه این‌ها در حالی است که روح الله بیدرام، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه ۲ اصفهان از شرایط رطوبت و آسیب‌های ناشی از آن در آثار کاشی‌کاری و نقاشی‌های حمام علی‌قلی آقا اظهار بی‌اطلاعی کرده و به ایرنا می‌گوید: «این مکان در اجاره شهرداری است اما این مورد را پیگیری خواهیم کرد تا همکاران بررسی و گزارش دهند.»
در همین پیوند، ناصر طاهری، معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان می‌گوید: «برنامه ششم توسعه دستگاه‌های دولتی را مکلف و موظف کرده است از محل اعتبارات همان دستگاه، بناهای تاریخی را که در اختیار یا در تملک دارند مرمت و حفاظت کنند.»
او ادامه می‌دهد: «بارها در این رابطه با دستگاه‌هایی که بنای تاریخی در اختیار دارند مکاتبه کرده‌ایم که مکلف به مرمت کنید. حمام علی قلی آقا به عنوان موزه بهره‌برداری می‌شود و خوشبختانه مکان‌های تاریخی که استفاده می‌شوند نگهداری هم می‌شوند، در این خصوص یک نهاد قدرتمند مثل شهرداری متولی آن است و ما هم به عنوان نهاد ناظر باید روی روند مرمت‌ها نظارت کنیم و اگر مسئله‌ای وجود دارد باید تذکر بدهیم.»
پس از این پیگیری‌ها طاهری می‌گوید که در رابطه با مشکل حمام علی‌قلی آقا مکاتبه و بازدید می‌کند.
او البته معتقد است که شاید این ماجرا در فرآیند اداری شهرداری مانده باشد و به هر دلیلی تامین اعتبار نشده با این همه شهرداری موظف است که این کار را به سرانجام برساند و میراث‌فرهنگی هم به رسیدگی به گرمابه تاریخی سرعت ببخشد.
حمام علی‌قلی آقا یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است که بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. بانی این حمام فردی به نام علیقلی از خواجه گان دربار صفوی بوده که علاوه بر حمام اقدام به ساخت یک مسجد، سرا و چهار سوق نیزکرده و همگی به همین نام شهرت دارند.