معرفی
مرحوم حاج میرزا محمد زمانیان(رییس القرا) نابغه قرآنی کرمان

منصور ایران پور

عارف بزرگ و عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمد زمانیان (رییس القرا) در سال 1265 شمسی در شهر کرمان متولد شد. وی از بزرگان علم و معرفت است که در شمار نوابغ قرآنی عصر خویش قرار داشت. به گونه ای که از سنین نوجوانی حافظ کل قرآن کریم شد و از سی سالگی به مدد نبوغ ذاتی و تلاش و ممارست بی نظیرش به قوه استنباط رسید و در علوم قرآنی و فقه و اصول و طب سنتی سرآمد مردان عصر خویش گردید. تا جایی که در جمع های معرفتی قرآن به عنوان استاد مسلم این علم مورد مراجعه عموم مردم و بزرگان علم و ادب قرار گرفت.
او همواره خود را مرید و مجری دستورات حضرات آیات شیخ عبدالکریم حایری و آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله بروجردی و آیت الله خوانساری و حضرت امام خمینی (ره) می دانست. شغلش پارچه فروشی بود و هیچ گاه در خرید و فروش اجناس از حدود قرآن عدول نمی کرد. هر روز قبل از نمازهای یومیه در حالی وارد مسجد جامع کرمان می شد که عرقچینی بر سر و عبایی بر تن داشت. سپس در گوشه مسجد به عبادت و خواندن نماز و راز و نیاز با خدا مشغول می گردید. بعد از پایان نماز همه علاقه مندان و قاریان کرمان به دورش حلقه نورانی قرآن می زدند تا از علم و حضورش بهره برند.
زندگی سالم و زیبا
تکیه کلام استاد در پایان درس همواره این بود که خدا نکند غرور شما را فرا گیرد. اگر مسلط به تمام نغمات و اصول صدا و الحان و هر 14 روایت قـرآن هم باشید؛ امّا خلوص در کارتان نباشد هیچ فایده ای ندارد. همه این کارها برای این است که مردم را به راه اسلام هدایت کنید. اگر نتوانیم این کار را انجام دهیم فقط قرآن خوانده ایم و هیچ سودی به جامعه نرسانده ایم.
جمله مشهوری داشت به این تعبیر که آنچه داریم از قرآن است. قرآن در دنیا به جز از خدا از همه چیز برتر است. پس اگر خواهان زندگی سالم و زیبا هستید به قرآن روی آورید. می گفت در خانه ما همه از معالجه طبیب بی نیازیم زیرا به قرآن عمل می کنیم و در هیچ چیز زیاده روی نمی نماییم. به گفته شاگردانش از چنان هوش و ذکاوت شگرفی بهرمند بود که در زمینه حفظ و قرائت و تفسیر قرآن چیزی کم نداشت. به همین خاطر در میان عموم مردم و بزرگان شهر دارای اعتبار و جایگاه والایی بود و محل رجوع مسلمانان و معدن علم قرآنی زمان خود محسوب می گردید. شاگردان وی بعدها هر کدام قطب نورانی قرآن و اسلام در کرمان گردید. بزرگانی هم چون آیت الله صالحی، آیت الله موحدی کرمانی، آیت الله سید یحیی جعفری، آیت الله فقیه، دکتر محمد جواد باهنر، حجت الاسلام شیخ علی ایرانمنش، آیت الله حقیقی، حجت الاسلام سید ابوتراب ثمره هاشمی، حسین جلال کمالی و بسیاری از شهدای کرمان و صدها عارف دیگر که بیان نام همه آن ها در این مقوله مقدور نیست و همگی به شاگردی استاد افتخار می کردند.
محمدعلی مبشری می گوید:«روزی در تهران نزد آیت الله شیخ محمدعلی موحدی بودم که سخن از میرزا محمد زمانیان به میان آمد. دیدم آیت الله دو زانو و با ادب بر زمین نشستند و بعد از صلوات فرمودند میرزا محمد استاد من بود و در علوم قرآنی سرآمد زمانش محسوب می گشت. من هر آنچه در زندگی دارم از ایشان است. هم چنین آیت الله حقیقی از علما و عرفای کرمان نقل می کردند در حدود سال 1338 شمسی، به اتفاق میرزا محمد به حج مشرف شدیم. همان ابتدا تصمیم گرفتم تمامی وقتم را در طول سفر با استاد بگذرانم و از چشمه جوشان علم و معرفت ایشان بهره کافی ببرم. روزی فرمودند نماز را از نزدیک پشت سر امام جماعت مسجدالنبی بخوانیم تا با تلفظ کلام خدا از زبان وی آشنا شویم. بعد از نماز حالشان منقلب شد و می گفتند که امام جماعت آیات را درست خواندند اما با دقت بالا تلفظ نکردند. لذا به اتفاق نزد وی رفتیم و موضوع را با خودشان در میان گذاشتند. امام جماعت از ایرادات میرزا استقبال کرد و از ما دعوت نمود تا در مجمع علمای اهل سنت مدینه حضور یابیم. روز بعد به همراه حاج میرزا محمد به جلسه مشترک آنها رفتیم. ابتدا چند تن از امامان جماعت مدینه آیات مشخصی از قرآن تلاوت نمودند و سپس حاج میرزا محمد هم همان آیات را تلاوت کرد. اینجا بود که همگی به علم استاد ایمان آورده و گفتند شما صحیح ترید. برای من افتخار آمیز بود که علمای عرب زبان هم بر علم میرزا محمد، صحه می گذاشتند. چند روزی که در مدینه بودیم به خوبی مورد استقبال قرار گرفتیم و هر روز تعداد زیادی از علمای شهر برای دیدار و مباحث قرآنی به نزدمان می آمدند یا ما در جمع آن ها حاضر می شدیم.
روزی میرزا محمد به امام جماعت کرمان مرحوم آیت الله صالحی گفتند چند روزی است که تلفظ آیات قرآن را حین خواندن نماز درست بیان نمی نمایید. محمد علی مبشری می گوید آقای صالحی فرمودند که تازه دندان هایم را جراحی نموده و هنوز به آن ها عادت ندارم. بنابراین از ادای کلمات ناتوانم. سپس تا یک ماه از خواندن نماز جماعت خودداری ورزیده و فرد دیگری را به جای خود گماردند. همچنین حجت الاسلام سید ابوتراب ثمره هاشمی از روحانیون برجسته و سالخورده کرمان می گوید:«همه روحانیون و مردم کرمان برای اطمینان از صحت قرائت قرآن و یا نمازشان به میرزا محمد مراجعه می کردند. جلسات سیار قرآن وی در تمام طول سال تداوم داشتند و هیچ گاه کلاس درسشان از شاگرد خالی نمی گردید. میرزا چنان اقتداری داشت که در جلسات قرآنش سکوت مطلق حکمفرما بود.
ذوب در انقلاب روحانی
نشستن در کنار میرزا محمد، انقلابی را در وجود انسان بر پا می ساخت. چه اینکه خود استاد هم عمری ذوب در یک انقلاب روحانی بود. دمی از بردن نام خدا کوتاهی نمی کرد و تا پایان عمر به مراقبه و محاسبه و خلوت ربانی خویش در تهذیب نفس و تربیت نفوس مستعده پرداخت و این در حالی بود که عشاق عرفان و جذبه روحانی از اقصی نقاط ایران و جهان به حضورشان نایل شده و از برکات وجود ذی جودش بهره می بردند. او هیچ گاه برای انتقال علمش از کسی طلب مال یا پول نمی کرد و در مجالسش فقط با یک استکان چای از حاضران پذیرایی می نمود و اجازه نمی داد که از چپق یا قلیان که آن موقع جزو لاینفک مجالس روضه خوانی و قرآن خوانی بودند استفاده گردد. می گفت نباید مجالس معنوی را با رنگ و بوی دود و خوردنی به انحراف کشاند و آدم دور خودمان جمع کنیم. مردم کرمان از خصوصیات وی آگاه بودند و با کمال میل در مجالس قرآن و تفسیر وی حضور می یافتند. وی به سال 1355 شمسی بدرود حیات گفت و یادش سال هاست که در قلب های قرآنی کرمان جای دارد.