افزایش اعتیاد در بین دانشجویان / جای مهارت‌های زندگی خالی است …

در تحقیقات اثبات شده است که مسئله اعتیاد در جوانی و در گروه سنی بین 15 تا 29 سال که سن دانشجوی نیز محسوب می شود، رونق و رواج بیشتری دارد. اعتیاد در میان دانشجویان از موضوعاتی است که نمی توان آن را انکار کرد. این واقعیت را با انکار و پنهان کردن آمار دانشجویانی که در این دام افتاده اند از بین نمی رود. «فرشته امینایی» کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان در این میزگرد با بیان اینکه عوامل زیستی، روانی، فردی، اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی از علل اعتیاد می باشند گفت: باور غلط بر اینکه پس از مصرف مواد مخدر آثار مثبت و لذت جویی در افراد به وجود می آید جوانان را به سمت اعتیاد می کشاند. وی در جواب به این پرسش که، آیا جوان این اعتیاد را ادامه می دهد؟ یا خیر! افزود: اگر باعث خوشی مفرط، کاهش درد و ناراحتی فرد شود، ادامه خواهد داد اما اگر آثار نامطلوبی روی فرد بگذارد، کمتر به سمت آن گرایش پیدا می کند. این کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به اینکه، دانشجوان به مرکز مراجعه نمی کنند، بگویند ما مشکل اعتیاد داریم ادامه داد: یکی از عواملی که باعث می شود دانشجویان به سمت مصرف مواد مخدر بروند، سن کنجکاوی آنها است. بطور مثال در خانه دوستان و آشنایان مصرف می کنند، ممکن است، پیشنهاد مصرف مواد را بدهند و یا اینکه خودشان کنجکاو شوند، اگر مواد را مصرف کنند، چه حالتی برای آنها بوجود می آید. این کنجکاوی باعث می شود، افراد به سمت مواد سوق پیدا کنند.
هنجار نانوشته
امینایی اظهار کرد: مهمانی ها و پارتی های نامتعارف تبدیل یک هنجار نانوشته ای شده است. در مهمانی مشروبات الکلی تعارف می‌شود اگر جوان مصرف نکند، مورد تمسخر قرار می گیرند و دیگر مورد قبول آن جمع واقع نمی شود و این عامل سبب می شود، به سمت مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کنند. کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان «خانواده» را یکی از عوامل موثر در گرایش جوانان به سمت مصرف مواد مخدر دانست و اظهار کرد: اگر در خانواده ای تنش زیاد باشد، روابط اجتماعی ناسالم باشد یا یکی از والدین مواد مخدر مصرف کند، احتمال آنکه جوان آن خانواده به سمت مصرف مواد برود افزایش پیدا می کند. زیرا امنیت روانی که از طریق روابط سالم ایجاد می شود، در آن خانه وجود ندارد. وی اظهار کرد: در تحقیقات مراکز مشاوره نشان داده شده است که خانه های دانشجویی اولین جایی است که دانشجو برای اولین بار به مصرف مواد مخدر پرداخته است زیرا در خانه های دانشجویی احساس ترسی در آنها وجود ندارد.
مهارت های اجتماعی
امینایی با بیان اینکه، یکی دیگر از عوامل گرایش جوانان به سمت مصرف مواد مخدر، مهارت های اجتماعی ضعیف می باشد و تاکید کرد: متاسفانه جوانان نسل امروز توان برقراری ارتباط با دیگران را ندارند، اگر با کسانی که مواد مصرف می کنند دوست شوند، دیگر توان نه گفتن به آنها در مقابل تعارف به مواد مخدر را ندارند. وی معتقد است: اگر توانایی اجتماعی افراد افزایش پیدا کند، کمتر به سمت مصرف موادمخدر روی می آورند. عزت نفس؛ یعنی من چه تصور می کنم؟ آیا احساس حقارت می کنم؟ آیا برای خود ارزش قائل هستم؟ تحقیقات نشان داده است افرادی که عزت نفس آنها پایین است، بیشتر به سمت مصرف مواد مخدر گرایش پیدا می کنند. پس معتقدم باید از کودکی روی عزت نفس و مهارت اجتماعی کودکان خود کار کنیم.
اضطراب اجتماعی
کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به یک باور غلط در بین جوانان و به ویژه دانشجویان اظهار کرد: متاسفانه در جامعه باور غلطی رواج پیدا کرده است که با مصرف موادمخدر و حتی گاهی مواد روانگردان می توان از ناراحتی های روحی و آشفتگی های ذهنی دور و آنها را کاهش داد. امینایی خاطر نشان کرد: اضطراب اجتماعی یکی از مواردی است که در بین دانشجویان رواج دارد. به سبب ضعیف بودن مهارت اجتماعی آنها ترجیح می دهند به سمت مصرف موادمخدر بروند اما غافل از اینکه، با مصرف مواد، بیشتر به مشکلات خودشان افزوده می شود.
اعتیاد از دیدگاه جامعه شناسی
دکتر «داریوش بوستانی» عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان در ادامه میزگرد با بیان اینکه، اعتیاد یک بیماری مزمن است، که در مدارهای انگیزه و پاداش در مغز انسان یک اختلال ایجاد می کند گفت: اعتیاد باعث می شود، یک ویژگی های خاصی برای فرد آشکار شود. رفتارهای معمولی که انجام می دهد، دیگر عملا آن رفتارها تحت تاثیر مصرف آن مواد قرار می گیرد و برای اینکه این رفتارها تداوم پیدا کند و کارهای معمول خود را انجام دهد، به سمت مصرف مواد مخدر سوق پیدا می کند. وی افزود: دو نوع اعتیاد وجود دارد، اعتیاد به مواد مخدر است و دیگری، اعتیادهای رفتاری(قمار، نوع غذا خاصی و …) که بعضی ها ممکن است، بین آنها فرقی قائل نشوند. اما عادت چیزی است که فرد می تواند، آن را به راحتی کنار بگذارد ولی اعتیاد به راحتی قابل چشم پوشی نیست. وی با اشاره به تحقیقات خود در بررسی اعتیاد با رویکرد کیفی و تحت چه شرایط و فرایندی دانشجو به طور خاص مواد مصرف می کنند اظهار کرد: در تحقیقات ما نشان داد که بیشتر دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه، از مواد متنفر هستند و حتی اذعان می کنند که « یک زمانی نمی دانستم، تریاک چیست؟ چگونه مصرف می شود؟». حال باید دید که چه اتفاقی در این محیط رخ می دهد که این دانشجو به سمت مصرف مواد مخدر گرایش پیدا می کند.
محیط قبل از ورود به دانشگاه
این عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان معتقد است: محیط خانواده و همچنین محله‌ای که فرد قبل از ورود به دانشگاه در آن بوده است، بسیار موثر است. بوستانی ادامه داد: در تحقیقات ما دانشجو اظهار می کند،« پدرم مصرف کننده بوده است، وقتی مشاهده می کردم که همه چیز برای او محیا است، آرزو می کردم، کاش یک روز به اینجا می رسیدم» که در اینجا با یک مدل نقش برای خود همزاتپنداری می کند، یا در محله ای زندگی می کرده است که افرادی که با آنها در ارتباط بوده است معتاد بوده اند.، همه این عوامل زمینه را برای مصرف مواد مخدر برای این دانشجو مهیا می کند. وی ادامه داد: خیلی از والدین آرزو دارند، فرزندشان به دانشگاه برود. اما اتفاقی که رخ می دهد این است که والدین برخلاف دوران مدرسه، تصور می کنند، وقتی فرزندشان به دانشگاه راه پیدا کرده است، دیگر نیاز به نظارت ندارد. نمی دانند که فرزندشان کجا می خوابد؟ با چه کسانی دوست است؟ درس او در چه وضعیتی است؟ فقط پول برای او واریز می کنند و حکم فقط یک عابر بانک را پیدا می کنند.
فضای باز دانشگاه
این عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به اینکه، عدم نظارت والدین باعث می شود فرد از یک فضای تحت کنترل وارد یک فضای آزاد شود اظهار کرد: گاهی از دانشجو بصورت غیر مستقیم پرسیده ایم، که دانشگاه در ذهن شما چیست؟ بعضی از آنها درس خواندن و تحقیق را جزو گزینه آخر ذکر کرده اند. بعضی از آنها به دلیل اینکه خارج از کنترل والدین می باشند، دانشگاه را به عنوان یک فضای بازی می دانند که آرزو آن را داشتند. والدین نیز به این امید که فرزندانشان می روند و مدرک می گیرند و کسب تحصیلات می کنند خیالشان راحت است.
سرمایه اجتماعی گروه دوستی؛ سیاه یا مثبت؟!
وی تصریح کرد: در محیط دانشگاه فرد وارد، گروه های دوستی می شود. گروه دوستی بسته به ماهیت آن می تواند فرد را به سمت موفقیت ببرد و یا می تواند به سمت ذلت ببرد. سرمایه اجتماعی که در بین گروه دوستی است، می تواند مثبت باشد و یا می تواند سرمایه اجتماعی سیاه باشد. در گروه‌های دوستی، فشارهای هنجاری که به فرد وارد می شود باعث می شود برای اینکه نخواهد به اصطلاح خود از هم گرویی‌های خود کم بیاورد و یا او را از آن گروه بیرون کنند دست به اقداماتی بزند که شاید حتی دوست هم نداشته باشد.
خانه دانشجویی؛ بستر هنجارها و ناهنجارها
بوستانی اظهار کرد: خوابگاه و خانه های دانشجویی؛ دو موردی که ما همیشه با آنها مشکل داریم. فضای خوابگاه؛ فضای خشک و بی روحی است. در خوابگاه توقعاتی که فرد دارد را برآورد نمی کند. ابعاد دیگری هم ممکن است دست به دست هم دهند، تا عده ای را از خوابگاه بیرون و به سمت خانه های دانشجویی سوق دهد.حتی ممکن است، به علت عدم ظرفیت خوابگاه‌ها، در همان سال اول به خانه دانشجویی بروند. این عضو هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان معتقد است: خانه‌های دانشجویی ؛ بستر بسیاری از کنش های هنجارمند و ناهنجار مند است. خانه‌های دانشجویی مکانی است که دانشجو می تواند به راحتی موادمخدر را فراهم کرده و مصرف کند. اما این به آن معنا نیست که افراد در خوابگاه ها در امان هستند. وی با بیان اینکه، نداشتن مهارت فردی از عوامل اعتیاد است تاکید کرد: بعضی اوقات برای تسهیل درس خواند، سرخوشی، در خیلی موارد شکست عاطفی؛ منجر می شود فرد، به مواد مخدر پناه ببرد و به مرور زمان برای فرد عادی می شود و آن حراسی که از مصرف داشته از بین می رود.
پیامدها اعتیاد و راهکارها
«امینایی» کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان در ادامه میزگرد گفت: متاسفانه در بین دانشجویان استفاده از قرص ها و به ویژه حشیش به خیال خودشان برای افزایش حافظه افزایش پیدا کرده است. بیشتر این گرایش به علت شکست های تحصیلی است. وی تصریح کرد: اگر دانشجو تغذیه سالم و خواب کافی داشته باشد انرژی لازم را برای انجام کار را دارد و می تواند با استرس مقابله کند.
جای مهارت های زندگی بسیار خالی است
دکتر «داریوش بوستانی» عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: در مدارس و در دانشگاه، مهارت های زندگی بسیار کم اهمیت گرفته شده است. دانشجویان دروس عمومی زیادی پاس می کنند که عملا خیلی از آنها استفاده عملی ندارند. بنده معتقدم که در دانشگاه دروسی ارائه شود که مهارت های زندگی و اجتماعی افراد را آموزش دهند. نه تنها دانشجوها بلکه همه مردم نیازمند یادگیری مهارت های زندگی هستند. امینایی در پاسخ به این ایده دکتر بوستانی گفت: طرح افزایش مهارت های زندگی برای کارکنان و اسایتد به رییس دانشگاه شهید باهنر کرمان ارائه شده است و امیدواریم که بتوانیم این طرح را بصورت مداوم و همچنین برای دانشجویان انجام دهیم. این کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان اظهار کرد: یکی از موارد طرح اساتید و کارکنان ارتباط موثراستاد با دانشجو است. وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری، درس مهارت های زندگی را تصویب کرده است. حتی ما در دانشگاه شهید باهنر کرمان 2 واحد درس اعتیاد را پیشنهاد داده ایم که متاسفانه دفتر برنامه ریزی درسی با آن مخالفت کرده است. وی با بیان اینکه، انواع مواد مخدر آنقدر زیاد شده اند که همه آنها را نمی توانیم شناسایی کنیم افزود: مهمترین راه پیشگیری از مصرف مواد مخدر، افزایش مهارت های زندگی و توانمندی های زندگی دانشجویان است. باید بتوانیم توقع نقاد، توقع خلاق ، مهارت های ارتباطی و خودشناسی را در بین دانشجویان افزایش دهیم. بوستانی تصریح کرد: معتقدیم باید باورهای عامیانه درباره مصرف مواد مخدر را هدف بگیریم و بتوانیم مهارت های زندگی را در بین دانشجویان افزایش دهیم.
قدم در راه بی بازگشت
وی در ادامه با اشاره به پیامدهای مصرف مواد در میان دانشجویان تاکید کرد: شکست تحصیلی، افت تحصیلی، اخراج از دانشگاه، از دست دادن پایگاه اجتماعی فرد و … پیامدهای قدم گذاشتن فرد در یک راه بی بازگشت است که فرد از جامعه طرد و از گردونه اجتماع خارج می شود. دکتر بوستانی عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: فردی که به سمت مصرف مواد مخدر می رود قطعا جایگاه اجتماعی خود را از دست خواهد داد و فردی است که دیگر نمی تواند خود را مدیریت کند و این فرد یک فرد موثر اجتماعی نخواهد بود. وی پیشنهاد کرد: باید مهارت های زندگی را در مدرسه، دانشگاه و همچنین شهرداری‌ها با برگزاری کارگاه های آموزشی، به خانواده ها آموزش دهیم این خیلی مهم است.
خوابگاه یا بازداشتگاه؟!
بوستانی با بیان اینکه، تصور اشتباه این است که آزاد گذاشتن به معنای احترام گذاشتن است اظهار کرد: در ساخت خوابگاه ها باید یک بازنگری شود. فضای بعضی از خوابگاه ها مانند بازداشتگاه است که پاسخگوی روحیه لطیف یک جوان 18 ساله نیست. عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: باورهای عامیانه مصرف مواد مخدر از مواردی است، که روی آنها کار نشده است. این نکات خطر بزنگاهی است که ما از آن غافل مانده ایم. کارشناس مسئول مرکز مشاوره دانشگاه شهید باهنر کرمان اظهار کرد: در طرح جدید؛ مشروطی دانشجویان به خانواده ها اعلام می شود. وقتی دانشجو مشروط و بعد اخراج می شود. می ترسند به خانه های خود برگردند، ناچار سرگردان در شهر محل تحصیل خود می مانند و به سمت رفتارهای پر خطر می روند. دفتر ارتباط خانواده با دانشگاه به همین منظور راه اندازی شده است.
عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان تاکید کرد: امید به آینده، یکی از متغییر های مداخله گر و تاثیر گذار است، اما نمی تواند عامل اصلی باشد. دانشگاه ها باید مراسمی تدارک ببینند که والدین در آن شرکت کنند و در آنجا به والدین آگاهی های لازم را بدهند. این دکتری جامعه شناسی با اشاره به اینکه، فقر یک رابطه مشخصی با اعتیاد ندارد، در خیلی جاها فقر می تواند تسریع کند و در برخی اوقات بازدارنده است افزود: دانشجویان بیشتر به مواد مخدر صنعتی روی می آورند، به سبب اینکه مواد صنعتی هم ارزان تر است و هم مصرف آن راحت تر است و نیاز به تدارکات چندانی ندارد.
خط آخر
وی اظهار کرد: در اعتیاد یک مرحله به نام خط آخر است. خط آخر جایی است؛ هویت فرد مشخص شده است، از خانواده و جامعه بریده، ترک تحصیل کرده است و دیگر جایی ندارد. این فرد ممکن است دست به هر کاری( سرقت، خودکشی و …) بزند. امینایی در پایان این میزگرد گفت: در برخی از ورزش ها بخصوص در بدنسازی از موادی استفاده می شود که باعث حجیم شدن ماهیچه های آنها می شود که متاسفانه با مصرف این داروها افراد به آنها اعتیاد پیدا می کنند. وی افزود: باید تاب آوری دانشجویان را افزایش دهیم، اجرای طرح اجتماع محور با رویکرد آموزش همسالان می تواند از دیگر راهکارهای مبارزه با اعتیاد در بین دانشجویان باشد. عضو هیئت علمی بخش جامعه شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان هم در پایان با اشاره به برخی دیگر از راهکارها خاطر نشان کرد: برای بلند مدت؛ باید از دوران کودکی و دوران مدرسه شروع کرد. روی ذهنیت هایی که در جامعه است، باید کار شود. کارهای پژوهشی واقعا کارگشا انجام شود. طرح توانمند ساز خانواده ها و دانشجویان باید جدی گرفته شود. هر چه در این زمینه ما بیشتر سرمایه گذاری کنیم چندین برابر منافع داریم./ ایسنا