فاجعه محیط زیستی به مردابهای عراق رسیده، گاومیشداران شاهد مرگ دامهایشان هستند و نخلداران، مرگ نخلها را به چشم میبینند
از بصره تا بغداد؛ مردابها بیابان شدند
رودخانهها و دریاچههایی که از زمان تمدن بینالنهرین، جوامع را گرد هم آوردند، در حال مرگند و خشکسالی، آوارگی و درگیری را تشدید کرده است
![از بصره تا بغداد؛ مردابها بیابان شدند](https://payamema.ir/pubfiles/2023/02/3-6.jpg)
۱۳ بهمن ۱۴۰۱، ۰:۰۰
|پیام ما| گلههای کوچک گاومیش در گل و لای مرداب غوطهور بودند. برآمدگی پشتشان روی سطح آب، مثل زنجیرهای از جزایر سیاه بود که رودخانه توس را فرا میگرفت. توس شاخهای از دجله است که به باتلاقهای هویزه در جنوب عراق سرازیر میشود. گاومیشها با چشمهای غمزدهشان به قایق زل زده بودند و با فریاد «هی، هی» قایقران، راه را باز کردند. در سمت راست ساحل، یک مرکز فرهنگی به سبک سنتی ساخته شده بود؛ با طاقهای بلند از جنس نی. از زمان ثبت این نیزارها در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال 2016، شمار زیادی از گردشگران عراقی و تعداد انگشتشماری از خارجیها، اینجا را برای خدماترسانی به گردشگران ایجاد کردند. چندصدمتر جلوتر از اینجا، قایق در گل و لای مردابی کمعمق فرورفت؛ جایی که حواصیلهای کوچک و کشیمها، در آب ایستاده بودند و آب به سختی به نیمه پاهای چوبمانندشان میرسید. ناگهان صحنهای ویرانگر به نمایش درآمد: دو سال بعد، آن گستره بزرگ مردابی که مملو از ماهی بود و گاومیشها در آن تنی به آب میزدند، به بیابانی هموار تبدیل شده بود. زیر آفتاب سوزان، باد داغ، بوتههای خشک را بر زمینی که ترکهای عمیق زخمیاش کرده بود، میغلتاند.
نابودی نزدیک به 3000 کیلومتر مربع از این اکوسیستم منحصربهفرد نمونه کوچکی از فاجعه محیط زیستی بیسابقهای است که در عراق رخ داده. رودخانهها و دریاچههایی که از آغاز تمدن، جوامع کشاورز را گرد هم آوردند، در حال خشکیدناند. ذخایر آبی عراق به نصف کاهش یافته و در همین حال وزارت منابع آب این کشور تخمین زده که در دهه آینده، یک چهارم آب شیرین عراق از بین خواهد رفت.
غیث عبدالاحد در گاردین نوشته است: در استان موصل و مناطق اطراف آن، دو فصل خشکسالی متوالی، بخشهای وسیعی از مزارع گندم و جو را به زمینهای بایر بدل کرده و از آخرین برداشت محصول، 90 درصد از بین رفته است. مقامات رسمی میگویند این روند تا فصل بعد ادامه خواهد داشت.
با خشک شدن کانالها و رودخانهها، کشاورزان شروع به حفر چاه کردند؛ بیتوجه به اینکه استفاده بیرویه از آبهای زیرزمینی، باعث افت شدید کیفیت و سطح آب میشود. دریاچه ساوه در جنوب سماوه (استان مثنی) به دلیل حفر چاههای غیرمجاز ناپدید شده است. در همین حال، توفانهای عجیب شن که شهرها را در هم میکوبد و خاک را فرسایش میدهد، بهدنبال از بین رفتن پوشش گیاهی به یک رویداد تکراری تبدیل شده است. سالانه 40 هزار هکتار از پوشش گیاهی به دلیل بیابانزایی از بین میرود.
خشکسالی همچنین دهها هزار نفر را آواره میکند؛ کشاورزان بهناچاری زمینهای خود را رها کرده و به حاشیه شهرهای بزرگ مهاجرت میکنند و در کانکس مستقر میشوند. همین روند به تخریب بیشتر زمینهای کشاورزی و بروز بیابانزایی دامن زده است. در کشوری با وضعیت امنیتی شکننده، مملو از شبهنظامیان مسلح و فراوانی سلاح، اختلاف بر سر آب و حفر بیرویه چاه، درگیریهای محلی را شکل میدهد. دلایل وقوع این بلایای محیط زیستی متعدد اما به هم مرتبطند: افزایش دما، ثبت کمترین میزان بارش به دلیل تغییر اقلیم و همینطور کاهش شدید میزان آب ورودی از کشورهای بالادست در حالی که ترکیه با شبکه گسترده سدهایش در دجله و فرات سهم عراق را تا 60 درصد کاهش داده و ایران، انشعابات و رودخانههای دیگر را منحرف کرده است.
بر اساس گزارش ارزیابی ششمین چشمانداز جهانی محیط زیستی (GEO-6) از سوی سازمان ملل، عراق پنجمین کشور آسیبپذیر جهان از نظر دسترسی به آب و غذا و قرارگرفتن در معرض دمای شدید طبقهبندی میشود. بانک جهانی تخمین میزند که تا سال 2050 میانگین دما 2 درجه سانتیگراد افزایش مییابد و بارندگی هم تا 9 درصد کاهش مییابد. جمعیت عراق، که برای مصارف کشاورزی، نوشیدنی و بهداشت کاملا به دجله و فرات و سایر رودخانههای کوچکتر وابسته است، در دو دهه گذشته تقریباً دوبرابر شده است. با این حال در کشوری که فساد و سوءمدیریت در آن میتواند وضعیت وخیم را به فاجعه بدل کند، بهکارگیری روشهای قدیمی آبیاری و زیرساختهای فرسوده، منابع آب باقیمانده را هدر میدهد و آلوده میکند.
تعصب سنتی
عراق روزگاری اینگونه نبود. صنعتی شدن و کشاورزی بیرویه آغاز روند نابودی بود و به دنبال آن جنگها شکل گرفت و این روند با حمله صدام حسین به مردابهای عراق در دهه 1990 میلادی و وقوع خشکسالی کنونی به اوج خود رسید. در طول این دههها، مقامات دولتی – از افسر استعمارگر انگلیسی گرفته تا گارد جمهوریخواه صدام- این مرداب و نیزارها که اکنون در فهرست میراث یونسکو ثبت شده را پناهگاه مخالفان قدرت مرکزی میدیدند؛ بردگان آفریقایی که در قرن نهم قیام کردند تا کمونیستها و شورشیان اسلامگرا در دوران مدرن و همینطور گروهی از فراریان نظامی که از سربازی اجباری گریختند. این رویکرد به مردابها به عنوان مکانی خطرناک و محل زندگی راهزنان، باعث تحقیر اعراب مرداب شد.
دکتر حسن الجانبی، وزیر سابق منابع آب و کارشناس محیط زیست میگوید: «اینجا یک فاجعه انسانساز رخ داده و مردابها بهدلیل درک نادرست از اقلیم منحصربهفرد و اهمیت فرهنگی منطقه، قربانیان آشکار آن هستند. نابود کردن این مردابها، بخشی از تعصب سنتی شهر نسبت به روستاها و همینطور به جایگاه ویژه ساکنان مرداب است که به دلیل پرورش گاومیش همیشه قربانی تبعیض بودهاند.» او اضافه میکند: «صدها آبراه غیرقانونی، آب را به زمینهای افراد بانفوذ هدایت میکند تا در استخرهای پرورش ماهی یا برای آبیاری زمین استفاده کنند. این در حالی است که ما 80 درصد گاومیشها را به دلیل سوء مدیریت از دست دادهایم.»
در حالی که کشاورزی سهمی 65 درصدی در مصرف آب کشور عراق دارد، خشکسالی شدید باعث افزایش رقابت شده و منافع جوامع ضعیف، همچون مردابنشینان، قربانی منافع افراد قدرتمند میشود.
احیای مردابها فراموش شد
تصویر خشکسالی و ویرانی در شبایش -مردابهای مرکزی حوضه فرات- تکرار میشود. آنچه روزگاری شبکه گستردهای مردابها بود، امروز به چند حوضچه جدا از آب شور راکد در چشمانداز بیابان تبدیل شده که ماهیها در آن میمیرند.
در کنار یکی از مردابها، عبدالستار و دو پسرش، از گرما به اتاق گلی کوچکشان پناه بردهاند. در ماههای گذشته دهها گاومیش او مرده و آنهایی که زنده ماندهاند، لاغرتر از آنند که فروخته شوند. او میگوید: «در این خشکسالی، گاومیشها در مرداب سیر نمیشوند و به علوفهای که من میگیرم، وابستهاند.» هر گاومیش نیم تن در هفته علوفه میخواهد. «من به سختی میتوانم نیمی از این مقدار را تامین کنم. گاومیشهای مادر حتی برای گوسالههای خود شیر ندارند.» گاومیشها از نوشیدن آب بسیار آلوده امتناع میکنند. عبدالستار ناچار است برای خرید آب آشامیدنی به شهر مجاور برود و آب را بین خانواده و گاومیشهایش تقسیم کند. مردابهایی که او گاومیشهایش را در آنها پرورش میداد، یک بار قبل هم در سال 1994 خشکیده بود. او در آن زمان جوان بود و همراه خانوادهاش در ساحل دجله در جنوب بغداد پناه گرفتند و زمانی برگشتند که پس از سرنگونی صدام، احیای مردابها به یک اولویت سیاسی تبدیل شد. او حالا میگوید: «احیای مردابها تنها چیزی بود که پس از تغییر رژیم بهدست آوردیم. اما اکنون حتی این هم از دست رفته است.»
نخلها و گاومیشهای مرده
در سیبا، در جنوبیترین نقطه عراق، فاجعه شکل دیگری به خود میگیرد. در کرانههای غربی شطالعرب (اروندرود در مرز ایران و عراق)، آبراهی که از بههم پیوستن فرات و دجله تشکیل شده بود، روزگاری نخلستانها انبوه و مزارع، حاصلخیز بودند. سیبا در سالهای جنگ ایران و عراق، به خط مقدم و میدان نبرد جنگ هشتساله تبدیل شد. رفتهرفته این نقطه، پر از سنگر شد و مزارع با سیم خاردار پوشانده شدند. در آن سالها بمباران توپخانهها و عبور تانکها، نخلستانها را ویران کرد. اما با پایان جنگ، مردم بازگشتند و احیای زمینهای خود را از سر گرفتند و نخلستانها را بازسازی کردند.
ریدا، کشاورز جوان منطقه، در حالی که به فلرهای روشن پالایشگاه آبادان در آن سوی آبراه اشاره میکند، میگوید: «در دهه 90، از اینجا نمیشد آبادان را دید.» همه چیز پس از سال 2004 شروع به تغییر کرد؛ زمانی که با کاهش سطح آب جاری در دجله و فرات، آب شور خلیج فارس در شطالعرب نفوذ کرد و در سال 2018 به وقوع ناآرامیهای گسترده انجامید. یکی از مقامات سیبا میگوید که از سال 2009 وضعیت فاجعهبار بوده و بیشتر زمینهای کشاورزی با شوری آب نابود شدهاند. به گفته او آنچه در شمال عراق به خشکسالی انجامیده، در اینجا هم منعکس شده است. «از تاثیر گرمایش جهانی گرفته تا کاهش ورودی آب دجله و فرات بهدست ترکیه، انحراف رودخانههای فرعی مانند کارون و تخلیه فاضلاب خام و مواد شیمیایی صنعت نفت به شطالعرب. حتی استانهای بالادست هم به دلیل افزایش جمعیت، سهم بصره از آب شیرین را میگیرند.» شوری زیاد آب باعث مرگ نخلها شده است. به گفته او از یک میلیون نخل در دهه 1970، اکنون کمتر از دههزار نخل باقی مانده است و در همین حال فروپاشی محیط زیستی، تنشهای قدیمی میان گروههای مختلف را تشدید کرده است.
پیشنهاد سردبیر
![مسافران قطار مرگ](https://payamema.ir/pubfiles/2023/11/۶-2-jpg.webp)
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
![برنامه هفتم توسعه و تفاوت ارقام واریزی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/همسان-سازی.jpg)
برنامه هفتم توسعه و تفاوت ارقام واریزی
![مناظره دونفره قطعی نیست](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دور-دوم-انتخابات.jpg)
مفتاح خبر داد؛
مناظره دونفره قطعی نیست
![چهاردهمین دوره انتخابات به دور دوم کشیده شد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دور-دوم.jpg)
چهاردهمین دوره انتخابات به دور دوم کشیده شد
![تداوم بارش باران از امروز تا پایان چهارشنبه](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/رگبار-باران.jpg)
تداوم بارش باران از امروز تا پایان چهارشنبه
![توزیع۲۰۰۰ خودروی حمل زباله در روستاها از هفته آینده](https://payamema.ir/wp-content/themes/finalPayamema/assets/images/defaultWriter.png)
معاون امور دهیاریهای سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور گفت:
توزیع۲۰۰۰ خودروی حمل زباله در روستاها از هفته آینده
![تصویربرداری از آراء و انتشار آن ممنوع است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/اطلاعیه-شماره-16.jpg)
اطلاعیه شماره ۱۶ ستاد انتخابات کشور
تصویربرداری از آراء و انتشار آن ممنوع است
![حضور در انتخابات حق مردم است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/ظریف.jpg)
ظریف:
حضور در انتخابات حق مردم است
![مردم برای حضور در انتخابات هیچ تردیدی به خود راه ندهند](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/رهبری-2.jpg)
رهبر انقلاب رأس ساعت ۸ صبح با حضور در حسینیه امام خمینی(ره) رأی خود را در صندوق انداختند؛
مردم برای حضور در انتخابات هیچ تردیدی به خود راه ندهند
![اصل کارت ملی یا شناسنامه برای رای دادن الزامی است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/انتخابات.jpg)
اطلاعیه شماره ۱۲ ستاد انتخابات کشور
اصل کارت ملی یا شناسنامه برای رای دادن الزامی است
![واکنشهای بینالمللی به کودتا در بولیوی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/3631E76C-7179-4985-8487-5D6C3436251F.jpeg)
واکنشهای بینالمللی به کودتا در بولیوی
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی](https://payamema.ir/pubfiles/2021/08/2-6.jpg)
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید