سانحهٔ سقوط بالگرد ریاست‌جمهوری در نزدیکی خونیرود آذربایجان‌شرقی هنوز جزئیات و ابعاد ناگفتهٔ زیادی دارد که تا زمان انتشار گزارش فنی هواپیمایی کشوری باید منتظر بود و هر اظهارنظر غیرمسئولانه‌ای در این فاصله می‌تواند به انبوه اطلاعات ضد‌ونقیضی که همین حالا هم در فضای مجازی در حال دست‌به‌دست شدن‌اند، دامن بزند. با این‌همه بد نیست در این فاصله جزئیاتی را در مورد وضعیت ناوگان تشریفاتی دولت و بالگرد دخیل در حادثهٔ اخیر مرور کنیم. 

ناوگان تشریفات هوایی دولت ایران چه هواپیما و چه بالگرد از دیرباز در قالب آشیانهٔ ریاست‌جمهوری نگهداری می‌شوند که نگهداری و ادارهٔ آن در اختیار نیروی هوایی ارتش قرار دارد. ناوگان کوچکی که مسافرت‌های رسمی مقامات عالی رتبهٔ دولتی توسط آنها انجام می‌شود؛ ناوگانی متشکل از حدوداً هشت هواپیمای مسافربری و پنج بالگرد وی‌آی‌پی که همگی توسط خلبانان نیروی هوایی پرواز می‌کنند. بالگردهای این ناوگان ترکیبی از چند بالگرد بل۲۱۲ و یک بل۴۱۲ است که همین چند سال‌ پیش همگی با رنگ خاکی بالگردهای ارتشی پرواز می‌کردند و تنها چند سالی است که با رنگی غیرنظامی پرواز می‌کنند. 

درعین‌حال، برخلاف آنچه این روزها در فضای مجازی شنیده می‌شود، تقریباً هیچ‌کدام جزو بالگردهای ارتش که پیش از انقلاب تحویل گرفته شدند، نیستند. این بالگردها تقریباً همگی در اواسط دههٔ نود میلادی از شعبهٔ کانادای بل تحویل گرفته شده بودند. در آن سال‌ها طی توافقی بل قبول کرد درعوض تسویه‌حساب بخشی از قراردادهای پیش از انقلاب خود با ایران، تعدادی بالگرد به ایران تحویل دهد و این بالگردها که هم برای پروازهای وی‌آی‌پی مناسب‌تر بودند و هم جوان‌تر درنهایت هستهٔ ناوگان بالگردی دولت را تشکیل دادند. درواقع، اگرچه این بالگردها تا سال‌ها رنگ‌آمیزی ارتشی روی خود داشتند، اما در پروازهای نظامی شرکت نداشتند و به‌خاطر مسائل امنیتی فقط برای جابه‌جایی شخصیت‌های درجه اول دولت پرواز می‌کردند که این یعنی نسبت به سایر پرنده‌های نیروی هوایی و ارتش ساعت پروازی کمتری دارند. از نظر تجهیزات اگرچه برخی از این پرنده‌ها از ابتدا با رادار هواشناسی تحویل شدند، با این‌همه اکثر آنها نیازمند روزآمدسازی و حتی جایگزینی با بالگردهای مدرن‌تر هستند؛ چیزی که در طول سه دههٔ گذشته با توجه به تحریم‌ها محقق نشده است.

درواقع، روزآمدسازی ناوگان بالگردی کشور در طول این چندساله یکی از مهمترین چالش‌های کشور بوده است و علی‌رغم تلاش‌های گوناگون در سال‌های گذشته، محدودیت‌های مختلف در کنار تحریم‌ها مانع تحقق این مهم شده است. حتی گفت‌وگوهایی که پس از دوران کوتاه توافق برجام با ایرباس صورت گرفت، فقط با تحویل چند آمبولانس هوایی به پایان رسید؛ اگرچه گفت‌وگوهای مقدماتی برای خریدهای گسترده‌تری صورت گرفته بود، اما با از هم فروپاشیدن برجام به جایی نرسید. تلاش‌های مشابه برای یافتن گزینه‌های مناسب در میان بالگردهای روسی نیز با وجود آزمایش‌های میدانی برخی از انواع در ایران منجر به قرارداد مشخصی نشد. هرچند که در طول چهار دههٔ گذشته ایران تعدادی بالگرد میل روسی نیز وارد کرده است که عمدتاً یا مصرف نظامی داشتند و یا به‌عنوان بالگرد امداد و نجات تحویل هلال‌احمر شده‌اند. 

درحقیقت، ایران صاحب ناوگان بالگردی بزرگی است که بخش عمدهٔ آنها امروز یا بسیار فرسوده‌اند یا به‌دلیل فقدان دسترسی به فناوری‌های مدرن با استانداردهای ایمنی روز خصوصاً در حوزه‌ٔ پرواز‌های تجاری فاصله‌ای قابل‌توجه دارند. درواقع، جدا از اینکه ناوگان بالگردی کشور چه در حوزه‌هایی مثل ترابری وی‌آی‌پی بسیار محدود، انگشت‌شمار و فرسوده‌اند، ما با کمبود بالگرد‌های تخصصی امداد و نجات پیشرفته نیز مواجهیم. گو اینکه در حادثهٔ اخیر هیچ بالگردی با توانایی پرواز شبانه و دید در شب در منطقه در دسترس نبود و ناچاراً از کشورهای همسایه برای تأمین نیاز گروه‌های امداد و نجاتی که در تلاش برای یافتن لاشهٔ بالگرد رئیس‌جمهور بودند، درخواست کمک شد. از سوی دیگر فرسودگی روزافزون ناوگان هرچقدر هم که توان تعمیر و نگهداری داخلی را توسعه‌یافته تلقی کنیم، احتمال وقوع حوادث را افزایش می‌دهد. سوانح هوایی متعدد سال‌های اخیر نیز به‌خوبی نشانگر این مسئله بوده‌اند؛ مسئله‌ای که نیاز ضروری و فزایندهٔ به‌روزآمدسازی ناوگان هوایی کشور را که در سال‌های اخیر اصلاً حال و روز خوبی ندارد و بدون توافق‌های بین‌المللی امکان روزآمدسازی آن نیست، بیش‌ازپیش خاطرنشان می‌کند.