شهر نشینی، پرستیژ یا فرهنگ؟
با گسترش شهرها ، معضلات ومشکلات شهری نیز گسترش یافت و به موازات کارکردهای مثبت شهرنشینی صور منفی زندگی جمعی و اجتماعات بزرگ و شهرنشینی چهره نشان داد و عامل پدیدآمدن نهادهای نو و یا تکامل نهادهای قبلی در کنترل و حل معضلات شهری شد . به هر حال آنچه می تواند تضمین کننده ی موفقیت در بهبود وضعیت یا حل معضلات روزافزون جامعه ی شهری باشد ، هماهنگی و تلاش همگون همه ی نهادهای موجود در شهر اعم از دولتی و مردمی است.
انسان، موجود یا به عبارت دیگر پدیده ای است چند بعدی و یکی از مهمترین وجوه او ، بعد اجتماعی بودن اوست . حضور در اجتماعات مختلف و رفع نیازهای مشترک جسمانی و روانی از طریق زندگی جمعی منجر به تکامل انسان شد. بررسی سیر تکاملی زندگی اجتماعی انسان، مسیری از کوچ نشینی تا حضور در شهر را نشان می دهد.اولین اجتماعات انسانی ،اجتماعات کوچ نشین و همیشه در حال حرکت بوده و این اجتماعات با اکتشاف کشاورزی یا به عبارت بهتر با به وجود آمدن زمینه های معیشت متکی بر کشاورزی و استفاده از دامهای اهلی به طور توام منجر به یکجا نشینی و ایجاد روستا به عنوان اولین اجتماعات و کانون ها ی پیشرفته بشری شد. دو عامل تجارت و امنیت سرآغاز ایجاد شهرها بود . بازار و دژ هسته های اولیه ی پدید آورنده ی شهرهای بزرگ گردید و سرانجام با به وقوع پیوستن انقلاب صنعتی در غرب و تمرکز عامل صنعت در شهرها ( یا گردآمدن جماعات به دور کانونهای صنعتی ) گسترش شهرها و تغییر در سیمای شهرها پدیدار گشت .اکنون عامل اصلی تعریف شهر یعنی معیشت منحصر به صنعت و خدمات ، آن را از روستا مجزا می سازد . شهرنشینی فرآیندی است که در آن تغییراتی در سازمان اجتماعی سکونتگاههای انسانی به وجود می آید که حاصل افزایش ، تمرکز و تراکم جمعیت می باشد . رشد شهر نشینی و صنعتی شدن جوامع شهری، فرهنگ جامعه را به سرعت از اعتقادها وآداب و سنن دور کرد و تمایل به زندگی امروزی و استفاده از رفاه و ارزشهای مادی به نوعی ارزش اجتماعی تبدیل شده و جامعه ها را از پایبندی به یکدیگر و مناسبات خانوادگی وخویشاوندی دور کرد .
فرهنگ در هر نوع از جامعه، نشان‌دهنده شخصیت، هویت، رفتار و کردار، آداب و رفتار و مجموعه اخلاقیات و … اهالی آن است که در لوای اجرا و رعایت قوانین و مقررات وضع شده در قانون، نمود پیدا می‌کند.
در جوامع سنتی روابط اجتماعی به هم پیوسته بود و باور های مشترک و مشخصی وجودداشت و افراد همدیگر را می شناختند و اعتماد میان افراد بیشتر بود و روابط اجتماعی براساس آشنایی های دراز مدت و دوستی و مناسبات فامیلی و خانوادگی استوار و پایدار بود .ولی جوامع بزرگ شهری امروز به خاطر وجود شرایطی خاص ، فرصتی برای شناختن افراد نگذاشته است. افراد به جای خانه و محیط زندگی در محیط کار با دیگران روابط برقرار می کنند و به دلیل شغلها و موقعیت اجتماعی متفاوت افراد ،روابط با روابط سنتی متفاوت است که در این ارتباط بیشتر به جای وجود علایق و احساسات ، غلبه با موقعیت اجتماعی افراد است . در نتیجه یکی از معیارهای جامعه شناختی در تفاوت میان شهر و روستا پدیده ی گمنامی است .پدیده ای که خود درعین مورد توجه شهرنشینان بودن، می تواند از عوامل اصلی افزونی مسائل و ناهنجاریهای اجتماعی همچون جرم و جنایت ، اعتیاد ، طلاق و … در شهرها نسبت به روستاها باشد .
با گسترش شهرنشینی هر روز شاهد افرادی هستیم که به نوعی خود را از روستا ها و شهرها جدا کرده و به شهرستان نزدیک می شوند . در نگاه اول واژه شهر نشین برای عده زیادی از شهروندان نوعی پرستیژ به شمار می آید. اما این که تا چه حد توانسته ایم شهروندان را با قوانین و حقوق متقابل افراد در قبال یکدیگر در یک زندگی شهری آشنا کنیم جای سوال و تأمل دارد. در جوامع در حال گذر از سنتی به صنعتی هنور برخی از ارزش های گذشته جای خود را به ارزش های جدید که با هنجارهای تازه همخوانی بیشتری دارند، نداده اند و عده ای از مردم با در نظر گرفتن همان رفتارهای گذشته درصدد دستیابی به موفقیت یا وفق دادن خود با هنجارهای کنونی هستند .
یکی از مهم ترین این ارزش ها پذیرش نظم است که در روابط اجتماعی افراد بروز پیدا می کند و عاملیست برای اینکه افراد جامعه به طور منطقی و قانونمند زندگی کنند و به دنبال آن می بایست قانون و دولت و گسترش روابط اجتماعی شکل بگیرد و افرادی که از این قوانین سرپیچی کنند، از سوی مراجع قانونی، تعقیب و مجازات شوند که این عمل خود باعث بروز بسیاری از مشکلات شهری می شود، زیرا در تمام این مسائل جای خالی موضوعی که خود را در پس واژه فرهنگ شهرنشینی پنهان کرده، به خوبی احساس می شود. فرهنگ در هر نوع از جامعه، نشان‌دهنده شخصیت، هویت، رفتار و کردار، آداب و رفتار و مجموعه اخلاقیات و … اهالی آن است که در لوای اجرا و رعایت قوانین و مقررات وضع شده در قانون، نمود پیدا می‌کند.
شهرنشین
یعنی در حالی که مشکلات شهرهای کوچک، متوسط، بزرگ و خیلی بزرگ حل نشده است. تعداد روستاهایی که تازه تبدیل به شهر شده اند در حال افزایش است و ساکنان این شهرهای تازه تأسیس باید عوارض شهرنشینی را هم بپردازند و مسائلی همچون حمل و نقل شهری ، ترافیک معابر، بیکاری، کمبود یا گرانی مسکن، گسترش جرم و جنایت، آلودگی های زیست محیطی و فرهنگی، معابری از قبل و بدون ضابطه ایجاد شده اند، کمبود امکانات ورزشی و فرهنگی و روی آوردن به آپارتمان نشینی را تجربه نمایند .
به بیانی دیگر توسعه شهرنشینی و بزرگ شدن شهر ها اگرچه تا حدودی در جهت امنیت و رفاه شهروندان نقش داشته اما نارسائی هایی در زندگی شهروندان به خصوص از نظر اقتصادی و اجتماعی به وجود آورده است که در بسیاری از موارد این نارسایی ها به صورت مسائل حاد جلوه گر و همچنین باعث مخاطره محیط زیست انسانی نیز شده اند. برای مثال زیبایی شهرها، هماهنگی اجزای تشکیل دهنده آن، کارایی مناسب آنها، امکان استفاده شهروندان از عناصر شهری مانند رفاه و کارایی که از مهمترین عوامل شهری است در نتیجه رشد و نمو در مسیر نا موزون و بدون توجه به روابط منطقی بین اجزا، خطرات ایجاد شده در آن بیش از امنیت آن است و به همین علت راحتی و آسایش شهروندان در شهر میسر نمی شود.
در زیر مهمترین عواملی که زندگی شهری و طبیعت شهر نشینی را با مشکل مواجه کرده اند را به طور مختصر معرفی می کنیم:
فقر و عدم تساوی. بیکاری. از هم گسیختگی قوام خانواده. آلودگی صوتی. آلودگی هوا. تراکم بیش از حد جمعیت. کمبود مسکن. مشکلات اجتماعی (جرم و جنایت و…). آلودگی زیست محیطی. کمبود امکانات تفریحی. مشکلات مدیریتی. پراکندگی نا اندیشیده ی شهرها. زاغه نشینی و حاشیه نشینی. کلان شهر ها. وابستگی شهروندان به دلیل مصرف گرا بودن صرف.
همچنین کمبود مسیرهای پیاده، کمبود عرض ناهمواری کلی معابر( سواره و پیاده)، عدم روشنایی مسیرها… معلولین و سالمندان که نمی دانیم به کدامین گناه نکرده جزو کلمات نادیده یا بهتر بگوییم فراموش شده واژه شهر هستند و هزاران مساله دیگر نگفته از جمله این مسائل است،
هر کدام از عوامل فوق به نوعی از معضلات شهر نشینی بوده و کم و بیش میتوان آنها را در شهرهای مختلف ایران مشاهده کرد. اکنون شهرنشینی گرایش غالب در مسکن گزینی انسان امروز است و سالهاست که مسائل و مشکلات شهر و شهرنشینی از دغدغه های اساسی مدیریت شهری، کارشناسان بوده و همچنان نیز از محورهای اساسی طراحی شهری برطرف کردن این معضلات است. مسائلی که نیازمند مشارکت و تلاش همگانی در رفع آنهاست و به همین سبب نیز هر روز نهادهایی نو از دل جوامع شهرنشین برای حل معضلات زندگی شهرنشینی سر بر می آورند .همچنین وجود معضلات در شهر علاوه برگسترش زمینه های بی اعتمادی میان انسانها این احساس را در شهرنشینان ایجاد می کند که شاید مسئولان شهری قادر به اداره شهر نیستند و این امر در پاره ای مواقع میل به قانون گریزی و نهایتا سلب آرامش و امنیت و تهدید سلامت جامعه دامن می زند و جلوگیری از این کار نیازمند برنامه ریزی های فرهنگی و ایجاد بستر فعالیت های سالم و سازگار از سوی مدیران و مسئولان است.