امید کشاورزی به هیدروپونیک

در کشور هلند از هر هکتار گلخانه هیدروپونیک، هزار تن گوجه فرنگی برداشت می‌‌شود، در حالی که در گلخانه‌های خاکی ما در جیرفت این عدد به 200 تن کاهش می‌یابد

ایرناپلاس| کشاورزی سنتی با بهره‌وری اندک، خون منابع آبی را می‌مکد. این در حالی است که با تغییر اقلیم، اکنون در روزگار کم‌آبی به سر‌ می‌بریم. آیا کشت هیدروپونیک می‌تواند راه‌کار حفظ کشاورزی در این وضعیت باشد؟

هیدروپونیک که به آن «آب‌کشت» هم گفته می‌شود، درواقع گونه‌ای از کشت گیاهان است که در آن با حذف خاک، پرورش گیاه در آب انجام شده و املاح و مواد مغذی نیز به‌صورت کنترل شده به گیاه داده می‌شود.

در این نوع کشت لازم است فردی که از تخصص و دانش کافی برخوردار است، نیازهای غذایی گیاه را اندازه‌گیری کرده و عناصر مختلف را به میزان مورد نیاز گیاه به آن برساند. همین ویژگی باعث می‌شود نتوان با رویکرد سنتی که گاهی در کشت خاکی شاهد آن هستیم، در حوزه هیدروپونیک وارد شد و فعالیت کرد.

افزون بر این، در یک گلخانه هیدروپونیک عواملی همچون حرارت، نور، رطوبت و حتی محلول‌دهی به گیاه از یک برنامه زمان‌بندی شده مشخص تبعیت می‌کند. این باعث می‌شود تجهیزات مختلفی برای انجام کشاورزی به‌صورت هیدروپونیک مورد نیاز باشد که همین مسئله سرمایه مورد نیاز برای کار را به‌شکل قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.

بارزترین خصیصه کشاورزی به شیوه هیدروپونیک کاهش چشم‌گیر مصرف آب است. این مسئله برای کشور ما که در حوزه منابع آبی شرایط نامطلوبی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است.

کشاورزی سنتی، آب‌ها

 را می‌بلعد

آمار مختلفی از میزان مصرف آب در بخش کشاورزی منتشر می‌شود که بین 70 تا بیش از 90 درصد کل مصرف آب کشور متغیر است. همین نسبت برای کشوری همچون ایران که در منطقه‌ای کم‌آب و کم‌بارش واقع شده، نشان از اهمیت کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی دارد؛ مسأله‌ای که هیدروپونیک می‌تواند یکی از راه‌کارهای حل آن باشد.

از قضا اقلامی که قابلیت کشت به‌صورت هیدروپونیک را دارند، از نظر میزان مصرف آب پرمصرف به‌شمار می‌روند. گونه‌های مختلف صیفی‌جات و سبزیجات ازجمله اقلامی هستند که به این شکل کشت می‌شود.

اسماعیل مددخواه، متخصص حوزه کشاورزی که دکترای فیزیولوژی و اصلاح سبزی دارد، می‌گوید: کشت هیدروپونیک را در هر نقطه‌ای حتی کویر نیز می‌توان انجام داد. این کشت برای جایی مناسب است که خاک آن دارای مشکل است. یکی از مشکلاتی هم که در ایران داریم، مربوط به خاک است که اصطلاحاً شور بوده و همچنین کربنات آن بالا است.

مددخواه اظهار می‌کند: در کشت هیدروپونیک از بسترهایی مانند کوکوپیت و پشم‌شیشه استفاده می‌شود. ‌این محیط‌ها خنثی بوده و امکان مانور دادن در تغذیه گیاه را به کشاورز می‌دهند. مثلاً کشاورز می‌تواند پتاسیم را افزایش دهد و… که این کار را در مورد کشت خاکی نمی‌توان انجام داد.

هدر رفت اندک آب

مددخواه در این رابطه اضافه می‌کند: این آب در سیستمی بسته قرار دارد و حتی بین چهار تا پنج ماه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشاورز فقط باید مطمئن باشند آلودگی وارد آب نشده باشد. آلودگی‌ها را با استفاده از گاز اوزون از بین می‌برند، اما املاحی که وارد آب شده، همچنان در آن باقی می‌‌ماند.

وی در ادامه می‌گوید: کشت هیدروپونیک حدود 70 درصد بهره‌وری آب را افزایش می‌دهد. همچنین در مصرف کود نیز صرفه‌جویی زیادی می‌شود. قیمت کود گران است و در سیستم کشت بسته، مجدداً از آن استفاده می‌شود. این کار باعث می‌شود کود شیمیایی کمتری وارد محیط ‌شود. در این سیستم، آلودگی‌های قارچی وجود ندارد، زیرا بستر کشت کاملاً استریل است و به ‌این صورت مصرف قارچ‌کش کاهش می‌یابد.

این متخصص کشاورزی با برشمردن یکی دیگر از مزیت‌های کشت هیدروپونیک، اظهار می‌کند: بذرهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، خیلی گران است. برای نمونه یک بذر گوجه‌فرنگی بین 1000 تا 1500 تومان فروخته می‌شود. در حالی که اگر این بذر در خاک کشت شود، امکان از بین رفتن آن وجود دارد. در مقیاس گسترده که کشاورزان می‌خواهند 50 هزار بذر بکارند، حداقل 50 میلیون تومان هزینه بذر آن‌هاست. آن‌ها اطمینان دارند که در بستر هیدروپونیک آلودگی وجود ندارد و بذر آن‌‌ها تبدیل به گیاهچه می‌شود.

افزایش پنج برابری محصول

مددخواه هزینه تمام شده محصول کشت شده به روش هیدروپونیک را نسبت به کشت خاکی کمتر دانسته و می‌گوید: در کشور هلند در یک گلخانه مجهز، از هر هکتار نزدیک به هزار تن گوجه فرنگی برداشت می‌کنند. این در حالی است که در گلخانه‌های خاکی ما که نمونه آن در جیرفت قرار دارد، این عدد به 150 تا 200 تن کاهش می‌یابد. این افزایش برداشت باعث جبران هزینه‌ها می‌شود. هیدروپونیک حداقل بین چهار تا پنج برابر تولید محصول را افزایش دهد.

این متخصص حوزه کشاورزی اظهار داشت: گاهی در محیط گلخانه، گیاهان را به‌صورت عمودی رشد می‌دهند، تراکم گیاه در سطحی یکسان بین سه تا پنج برابر مزرعه‌ای است که در آن گیاه به‌صورت خاکی کشت شده است.

تخصص، شرط لازم کشت هیدروپونیک

محمد شریفی، کشاورز جوانی است که گلخانه‌ای را به‌صورت هیدروپونیک در شهر کرج مدیریت کرده و مشغول تولید کاهوی فرانسوی است. شریفی می‌گوید: درباره دشواری‌های کشت هیدروپونیک نیز می‌گوید: در کشت هیدروپونیک، آلودگی خیلی سریع‌تر منتقل می‌شود، اما اگر شرایط فراهم باشد و ابزارها استریل باشد، چنین مشکلی ایجاد نمی‌شود. همچنین اگر فرمول غذایی به‌درستی تنظیم نشود، به محصول کشاورزی آسیب می‌رساند. اگر عنصری کم یا زیاد باشد، گیاه دچار مسمومیت یا کمبود یک ماده غذایی خاص می‌شود. کنترل این شرایط دشوار است و نیاز به تخصص دارد.

نیاز به سرمایه‌گذاری بالا

این کشاورز درباره هزینه تمام‌شده کالا نسبت به کشت خاکی بیان می‌کند: هزینه اولیه و سرمایه‌گذاری برای کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی تقریباً سه برابر است، زیرا نیاز به آماده‌سازی بسترها دارد. اما از آنجایی که سرعت رشد گیاه و باروری آن بیش‌تر می‌شود، بعد از یکی دو سال این هزینه نیز جبران می‌شود. در عین حال تولید محصول نسبت به شرایط مشابه در کشت خاکی بین سه تا چهار برابر خواهد بود. البته قیمت محصول هنگامی که به دست مشتری می‌رسد، تفاوت زیادی با محصولی که به‌صورت خاکی کشت شده، ندارد.

شریفی درباره اقلامی که ‌می‌توان آن‌ها را به‌شکل هیدروپونیک کاشت، می‌گوید: تمام‌صیفی‌جات اعم از خیار، گوجه، بادمجان، کاهو و… همچنین انواع مختلف سبزیجات را می‌توان به این صورت کشت کرد. حتی شاهد بوده‌ام طالبی و هندوانه نیز به‌صورت هیدروپونیک کشت شده، اما فعالیت‌های انجام شده در سطح آزمایشی بوده است.

وی با اشاره به آب‌بر بودن محصولات یاد شده، می‌گوید: اکنون ایران به این نوع کشت احتیاج دارد. اگر سبزیجات و صیفی‌جات به‌صورت هیدروپونیک کشت شوند، تأثیر زیادی در کاهش مصرف آب بخش کشاورزی دارد.