دولت بدون 

روزنامه ترجیح دارد 

رئوف پیشدار

در ایران طبق آماری که آقای انتظامی معاون سابق وزیر ارشاد همزمان با نمایشگاه مطبوعات داد « 8 هزار رسانه» مجوز دار! وجود دارد. قطعا گفته معاون وزیر ارشاد به لحاظ آماری فقط متوجه رسانه ها در حوزه انتشار به صورت مکتوب است و بی‌حد و اندازه رسانه! در دیگر حوزه‌ها، از جمله خبرگزاریها، شبکه های رادیویی و تلویزیونی و سایت ها و کانال ها و صفحه ها در فضای مجازی را شامل نمی شود که در آن صورت رقم داده شده اعم از مجوز دار و بدون مجوز، سر به آسمان خواهد سائید. رسانه ها در ایران را از حیث مالکیت می توان به  انحصار دولتی – به معنای عام آن،  دولتی، شبه دولتی و خصوصی تقسیم کرد. ازحیث فراوانی سه دسته اول بر دسته چهارم یعنی رسانه های خصوصی غلبه‌ای سنگین دارد. این سه دسته همان رسانه هایی هستند که حلقه مصونیت! دارند و با برخورداری از رانت های مالی و اطلاعاتی، رقابتی را با بخش خصوصی رسانه ای به پیش می‌تازند و این یک رقابت مالی و اطلاعاتی نابرابر و نوعی ناامنی رسانه‌ای را به وجود آورده است. کارکرد این دسته رسانه ها که بهتر و درست است آنها را از اینجا «شبه رسانه» بنماییم برپایه تحلیل محتوا و رویکردهای آشکار و پنهان آنها نشان می دهد که عموم شان کار کرد حزبی دارند. هر حزب واقعی در جامعه دموکراتیک سه کارکرد اصلی دارد که عبارتند از کسب قدرت از راه‌های دموکراتیک، حفظ قدرت از راه‌های دموکراتیک و ارتقای دموکراتیک آن که با کارکردهای رسانه به لحاظ روح حاکم بر آن که رسانه را «قوه مردم» و نماینده و ناظر افکار عمومی می داند، مغایر است. اصلاح طلب، اصول گرا، معتدل و واژه‌های امثال آن که به فرهنگ سیاسی تعلق دارد، واژه های حزبی هستند. رسانه نمی‌تواند خطوط سیاسی و حزبی و حتی ایدئولوژیک را تبلیغ کند که در غیر این صورت باید آنرا «پروپاگاندا» دانست که قاعده کار نشریات حزبی است بر همین پایه، کارکنان نشریات حزبی نمی توانند از عناوین رسانه ای مانند خبرنگار و یا روزنامه نگار استفاده کنند. آنها کارکنان حزبی هستند که فعالیت نشراتی دارند. نشریاتی که احزاب منتشر می کنند باید همانطور که در قانون مطبوعات ایران هم آمده است، تعلق حزبی را آشکار به استحضار مخاطب برسانند. این حق مخاطب است که بداند آنچه نشریه به او عرضه کرده و می کند، دیدگاههای حزبی است و از کانالی که افکار حزبی آنرا احاطه کرده، عبور کرده است . رسانه نهادی مستقل است که کارکردهای خود را دارد. « منافع عمومی- در نگاه جهانی» و « منافع ملی – در نگاه ملی» آن چیزی است که رسانه بدنبال آن است و محدود به منافع حزبی و جناحی نمی شود. نهاد رسانه ناظر بر همه ی امور از جمله فعالیت دولت ها است. این یک اصل اساسی و ذاتی برای کار رسانه است که قرنهاست در جوامع دموکراتیک، که رسانه در آنها نماد دموکراسی شناخته شده، پذیرفته شده است.رسانه رکن دموکراسی است.«جامعه‌ای امنیت دارد که در آن رسانه‌ها مستقل، آزاد، جستجوگر و به یک کلام «ناظر همه ی امور و جوانب  باشند. جامعه ای (که) خبرهای دقیقش را از بیرون مطالبه کند، جامعه ای نا امن است، جامعه ای که نتواند به رسانه‌هایش اتکا کند، جامعه‌ای نا امن است و اینجاست که باید بنیه ملی رسانه ها را تقویت کرد- وزیر ارشاد نطق گشایش بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها»کاملا روشن است: بنیه ملی رسانه ها در جامعه‌ای تقویت می شود که در آن نگاه امنیتی به رسانه وجود نداشته باشد، ارباب قدرت برای حفظ و تسری آن به همه ی جهات، « بولتن های حزبی» را با رانت دادن در اختیار نگیرند و رسانه آزاد باشد در چارچوبی منطقی و علمی از قانون، سنت و عرف به فعالیت حرفه ای خود بپردازد و در این چارچوب قدرت و کارکردهای آنرا نقد کند .در چنین جامعه ای که یک شرط اساسی آن این است که در آن هیچ کس و نهاد و سازمان «معصوم » نیست، دولت‌ها نمی توانند به هیچ عنوان در حوزه نشر ( هر شکل آن) فعالیت داشته باشند. اینکه می گوییم رسانه مستقل است و باید باشد، اینکه رسانه آزاد نماد دموکراسی است و اینکه در قوانین هم استقلال آن مورد تاکید قرار گرفته و اینکه رسانه افکار عمومی را نمایندگی می کند و دهها دلیل و برهان دیگر، یعنی اینکه : رسانه یک «قوه مستقل » است. اصل استقلال و تفکیک قوا حکم و ایجاب می کند که رسانه مستقل بماند و اجازه دخالت دیگر قوا را در وظایف و کارکردهای خود  ندهد. «دولت بیش از گذشته می تواند و باید به محدود کردن رسانه های دولتی اهتمام ورزد- وزیر ارشاد نطق گشایش ببست و سومین نمایشگاه مطبوعات» و «دولت همانطور که در عرصه صنعت و تجارت، جا را برای فعالیت بخش خصوصی تنگ تر کرده است، متاسفانه در حوزه رسانه هم کم و بیش این چنین است و این یک رقابت مالی و اطلاعاتی نابرابر و نوعی نا‌امنی رسانه ای را بوجود آورده است . منبع بالا»نظام های مردم سالار مستظهر به افکار عمومی، نظام های قدرتمند در جهان امروز هستند. آنها حمایت افکار عمومی را قدرت واقعی خود می دانند و لذا سازنده مقبول هستند. در ایران دخالت های دولت در حوزه نشر عمومی و رسانه با عنایت به ممنوعیت و محدودیت‌های در نظر گرفته شده در قوانین که دولت را به مفهوم کلی آن از انتشار نشریه در حوزه عمومی باز می ‌دارد و نیز قوانین ضد انحصار، صراحتا غیر قانونی است و دولت نمی تواند بنگاه دار رسانه ای باشد. در آمد و رفت دولت‌ها در ایران طی نزدیک به چهل سال اخیر،  آنکه بیش از همه آسیب دیده،وجاهت، اعتبار و مقبولیت آن مخدوش شده، رسانه است.قابل انکار نیست که مرجعیت خبری و حتی سرگرمی مردم ما در سایه بنگاههای غیر حرفه ای و البته زیاده از حد ایدئولوژیک به رسانه تغییر کرده است (من این هشدار را در جلسه بسیج استادان دانشگاههای تهران در سال 1396 در دانشگاه شهید بهشتی دادم). خبرگزاری رسمی ! ( که طبق اساسنامه چنین جایگاهی ندارد و از نگاه دولت ها هم چنین وجاهتی نه در گذشته و نه حال نداشته است) روزنامه دولت! ( در فرهنگ سیاسی و ارتباطات به رسانه ای «رسمی » گفته می شود که دیدگاهها و نقطه نظرات آن دولت و یا حزب و گروه سیاسی» را منعکس کند) انبوه خبرگزاریهای دولتی و شبه دولتی،  نشریات سازمانی و ارگانی و هزاران سایت و کانال و صفحه با محتواهای اغلب غیر حرفه ای در شبکه های اجتماعی، چقدر مخاطب دارند؟ چقدر توانسته اند به اقناع مخاطب بپردازند؟ پاسخ این سوال ساده است: به پشت بام ها نگاه کنید! گوشی‌ها را دست مردم ببینید! این پاسخ، خطاب من به مدیر شبکه دوم تلویزیون در آن شب پرتنش از مناظرات انتخاباتی سال 1388 هم بود. اینکه یک شایعه بی اساس و پایه در یک کانال در شبکه مجازی  بسرعت در جامعه تولید، نشر و بدتر از همه در بخش هایی از جامعه پذیرفته می شود، جامعه ای که متاسفانه «سواد رسانه « در آن، آنهم به دلیل عدم کارکرد رسانه های واقعی پایین و نزدیک به صفر است، فقط یک نشانه دارد: دیوار بی اعتمادی بین مخاطب و رسانه-  بین قدرت و رسانه بلند است .در نظریه های ارتباطی و نیز دیدگاه های سیاسی در خصوص کارکردهای رسانه، این دو نظر برجسته است : دولت بدون روزنامه بر دولت روزنامه دار ترجیح دارد. ( توماس جفرسون)  –  این رسانه ها هستند که باید ناظر بر کار دولت ها باشند نه دولت‌ها ناظر بر رسانه ها ( آبراهام لینکلن)

*روزنامه نگار و استاد دانشگاه