گردوغبار جازموریان تمام‌شدنی نیست
سایه ریز گردها روی جنوب کرمان
این روزها خاک از آسمان جنوب کرمان می‌بارد اما کمتر از همیشه بحث نجات تالاب جازموریان مطرح می‌شود این در حالی است که گردوغبار مردم را خانه‌نشین می‌کند.
سکوت در مقابل ریز گردهای جنوب کرمان در حالی سایه‌اش هرروز سنگین‌تر می‌شود که بر غلظت ریز گردها نیز افزوده می‌شود. متأسفانه سیاسی شدن مساله جازموریان سبب شده پرداختن به این مساله زیست‌محیطی به‌جای اینکه حساسیت بهداشتی و اجتماعی داشته باشد مورد سوءاستفاده قرارگرفته و درنتیجه طرح‌های احیای این تالاب از حساسیت‌های زیست‌محیطی افتاده است. این روزها مردم شهرستان‌های رودبار، قلعه گنج و منوجان و کهنوج از بروز ریز گردها به تنگ آمده‌اند و حتی مدارس نیز در برخی از شهرستان‌ها به دلیل شدت آلودگی هوا تعطیل‌شده است. به گزارش مهر، با سردتر شدن دمای هوا در عرصه‌های شمالی و مواجهه با جبهه هوای گرم در استان‌های جنوبی هرروز شاهد بروز بادهای شدید هستیم و با وزش کوچک‌ترین بادی بستر جازموریان که حالا به بیابانی بی‌آب‌وعلف تبدیل‌شده به کانون ریز گرد تبدیل می‌شود. نمونه این مساله که در روزهای اخیر رسانه‌ای شدن وقوع پدیده ریز گردها در هرمزگان بود که زندگی مردم را مختل کرد.
خاک جازموریان در آسمان بندرعباس
اگرچه اخبار ریز گردهای هرمزگان رسانه‌ای شد اما کمتر به این موضوع پرداخته‌شده که دلیل بروز این ریز گردها بادهای شمالی به جنوبی بود که خاک بستر جازموریان را کیلومترها آن‌سوتر به سر مردم هرمزگان ریخت. در ماه‌های ابتدایی سال جاری مسئولان استان کرمان با برگزاری جلسات مختلف از جنبه‌های گوناگون دلایل بروز این پدیده را بررسی کردند و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به جنوب کرمان سفر کرد و پیشنهاد داد که الگوی احیای دریاچه ارومیه برای جازموریان هم عملیاتی شود. هرچند مطالعاتی هم در خصوص وضعیت و دلایل بروز مشکلات جازموریان و امکان احیای این باتلاق توسط جهاد دانشگاهی صورت گرفت اما هنوز اقدامی برای احیای این حوزه آبریز انجام‌نشده است.
هیچ آبی در سال جاری وارد جازموریان نشده است
نکته اساسی اینکه درگذشته جازموریان همیشه در پاییز و زمستان پر آب می‌شده و در تابستان براثر تبخیر به کمترین حجم خود می‌رسیده است، اما در سال جاری میزان بارش در استان کرمان ۸ برابر کاهش‌یافته و متوسط بارندگی به ۶ میلی‌متر در سال جاری رسیده است و این یعنی هیچ آبی به جازموریان سرازیر نشده است. به همین دلیل بیابان جازموریان حالا به کانونی دردسرساز برای مردم منطقه تبدیل‌شده است و ۴ استان اطراف استان کرمان و تقریباً ۲۵ درصد کشور را در معرض بروز ریز گردهای داخلی قرار داده است. تمام این دردسرها در حالی در جنوب کرمان ایجادشده است که گویا قرار نیست واقعاً اتفاقی برای احیای این حوزه آبگیر بیفتد. اما خشک شدن جازموریان پروسه‌ای بوده است که از ۲۰ سال قبل در منطقه روی‌داده است و به‌تدریج تمام منطقه را فراگرفته است، خشک‌سالی متهم اول از بین رفتن اکوسیستم منطقه بوده و سدسازی بر روی هلیلی رود و بم پور هم بر این مشکل افزوده است. نگرانی اصلی مردم این شهرها تنفس هوای آلوده و انتظار بروز انواع و اقسام بیماری‌های تنفسی است که دیر یا زود گریبان گیر آن‌ها خواهد شد. گردوغبارهایی که گفته می‌شود به ۳۷ فلز آلوده‌اند، فلزهایی که عامل بیماری‌های مختلفی ازجمله بیماری‌های عصبی و سرطان هستند.
محمد اسلامی، کارشناس مسائل زیست‌محیطی که اهل جنوب استان کرمان است می‌گوید: بحران ریز گردها در جنوب کرمان جدی شده است و از مرحله هشدار دادن گذشته و مسئولان باید فکری اساسی برای حل این مشکل بکنند. وی افزود: نمی‌شود مردم را در گردوغبار ناشی از بی‌توجهی مسئولان در دهه‌های گذشته رها کرد و گفت داریم مطالعه می کنیم. وی ادامه داد: مردم به‌صورت عملی با این ریز گردها دست‌به‌گریبان هستند و این هوا را نفس می‌کشند و باید از مشاوری کارکشته و ملی برای حل مساله استفاده کرد. اسلامی افزود: محیط‌زیست باید در سطح ملی برای احیای مجدد جازموریان وارد شود و نباید در انتظار نشست و همه‌چیز را به نتایج تحقیقات واگذار کرد چون در کشور موارد مشابه بسیاری وجود دارد و باید از تجربیات آن‌ها استفاده کنیم و به‌طور خاص باید دست روی دریاچه ارومیه بگذاریم، چون با شرایط جازموریان در عرض چند ماه و اجرای سیاست‌های مناسب مدیریت آب این دریاچه احیاء شد. وی گفت: اختصاص حق آبه رودخانه‌ها هرچند به دلیل خشکیدگی بستر رودخانه‌ها و دشت‌های اطراف نمی‌تواند در کوتاه‌مدت چاره‌ساز باشد اما باید موردتوجه قرار گیرد چون روی اکوسیستم و بالا رفتن رطوبت منطقه و کاهش میزان ریز گردها مؤثر است. این کارشناس مسائل زیست‌محیطی گفت: بم پور و هلیل رود باید نقش مثبت‌تری در احیای این باتلاق ایفا کنند از سوی دیگر نباید فراموش کرد که می‌توان با باروری ابرها و جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی منطقه مشکلات را کمتر کنیم.
برداشت آب از بستر خشکیده جازموریان
اسلامی بیان کرد: کشت گیاهان در بستر خشکیده می‌تواند در حفظ رطوبت منطقه تأثیرگذار باشد. وی با اشاره به افزایش بروز بیماری‌های تنفسی در بین مردم ادامه داد: آموزش‌های لازم برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر نیز باید به جامعه هدف داده شود. وی گفت: این پدیده که هم‌اکنون شاهد آن هستیم در دولت فعلی ایجاد نشده که انتظار داشته باشیم با جوسازی رفع شود باید باتدبیر و همکاری مردم مشکل حل شود اما انتظار از مسئولان دولت فعلی همراهی و چاره‌اندیشی است. کارشناس مسائل زیست‌محیطی بیان کرد: از یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار بیابان در جنوب کرمان ۲۹۰ هزار هکتار کانون بحرانی فرسایش است و جازموریان کانون اصلی این پدیده محسوب می‌شود. وی گفت: نکته اصلی این است هیچ آبی به تالاب وارد نمی‌شود و کشاورزان هم در حال برداشت آب از چاه‌هایی هستند که در بستر جازموریان احداث‌شده و تعجب‌آور اینکه جلوی این برداشت‌ها گرفته نمی‌شود حتی باید کاری کرد که حداقل آب در سدهای کوچک بر روی رودخانه فصلی ذخیره نشود. هم‌اکنون جازموریان با وسعتی معادل ۵۸۰ هزار هکتار به تهدیدی جدی برای مردم تبدیل‌شده است و درحالی‌که مسئولان مشکل خوزستان را ناشی از آن‌سوی مرزهای می‌دانند باید دید برای حل مشکل جازموریان در مرزهای داخلی چه برنامه‌ای دارند. یحیی کمالی پور نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد از شهرستان‌های جنوبی کرمان اظهار داشت: فاجعه‌ای که سال‌ها قبل در ارومیه رخ داد هم‌اکنون در جازموریان تکرار شده است و به همین دلیل از دولت و سازمان محیط‌زیست می‌خواهیم طرحی مدون و زمان‌بندی‌شده برای رفع مشکل مردم جنوب کرمان ارائه دهند. وی تصریح کرد: درگذشته‌ای نه‌چندان دور این تالاب یکی از مهم‌ترین حوزه‌های آبریز فلات مرکزی ایران محسوب می‌شد اما هم‌اکنون محل چرای دام‌ها و شترهای مردم محلی شده است و متأسفانه در سال جاری نیز شاهد آبگیری این تالاب نبوده‌ایم. کمالی پور ادامه داد: در کنار صدمات زیست‌محیطی که به منطقه واردشده، خشک شدن بستر جازموریان و هلیل رود موجب بروز گردوغبار شدید طی ماه‌های اخیر در منطقه شده است هرچند هنوز بادهای محلی منطقه که از اوایل بهار تا تابستان روی می‌دهد آغاز نشده اما در فصل جاری چندین بار شاهد بروز پدیده ریز گردها در شهرستان‌های جنوبی استان بوده‌ایم. وی افزود: طبق آمار ۲۵ درصد از ریز گردهایی که در کشور روی می‌دهد از این باتلاق خشک‌شده نشات می‌گیرد. وی ادامه داد: در هر ثانیه باید ۷۰۰ لیتر آب به این تالاب وارد شود اما رودخانه‌های هلیل رود و بم پور به‌کلی خشک‌شده‌اند که در کنار خشک‌سالی احداث سد نیز در این زمینه تأثیرگذار بوده است. وی گفت: در حال حاضر با بحران جدی مواجه هستیم که اگر کنترل نشود در آینده شاهد فاجعه خواهیم بود. طبق پیش‌بینی‌های هواشناسی طی روزهای آینده مردم کرمان شاهد بروز بادهای شدید خواهند بود و به همین دلیل مردم شرق و جنوب کرمان مجدداً باید خود را برای مقابله با ریز گردها مهیا کنند.