استانداران کرمان
از سال 1300 تا 1394 شمسی
برگرفته از کتاب رهگذار عمر/خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی
محمود جم (مدیرالملک)
1306 ـ 1305 ش.
در خصوص سال تولد محمود جم دو روایت متفاوت آمده است؛ در این مورد مهدی بامداد اشاره به سال 1264 شمسی (1302 ق/ 1885 م.) نموده (1) و باقر عاقلی تولد وی را در سال 1258 شمسی (1296 ق/ 1879 م.) دانسته (2)؛ یعنی در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در ایران. اما هر دو، محل تولد او را در شهر تبریز ذکر نموده‌اند.
پدرش محمد صادق ازطایفه خواجگان جم از اهالی قلعه عسکر کرمان و کارمند دولت بود که به تبریز مهاجرت کرده بود. در خصوص اجداد خاندان محمود جم و یا همان خاندان «خواجگان»، باستانی پاریزی در خصوص مردم منطقه قلعه عسکر معتقد است: «خانواده «خواجه‌ها» و «فرزان» از آن قریه‌اند و محمود جم که سال‌هارئیس‌الوزراء ایران بود اهل همین قریه است ـ از خانواده خواجگان» (3).
اما در مورد این خاندان که خود را منسوب به «شیخ محمود شبستری» (4) می‌دادند از این جا ناشی می‌شود که «… در قدیم اهل این قریه دو طبقه بوده‌اند ؛قومی اهل فضل و کمال و صاحب ذوق و وجد و حال بوده از احفاد «شیخ محمود شبستری»می‌باشند. چون از اهل هنر بوده‌اند، خدمت ملوک و سلاطین را اختیار کرده‌اند و در عهد سلاطین صفویه انارالله برهان هم الی حال، همگی به منصب جلیل وزارت و استیفا و انشاء نامزد بوده‌اند و در بلوک بردسیر املاک بسیار را صاحب و مالک [بوده‌اند]، چون«بیدخان» بسیار خوش آب و هواست، گاهی هم درآن جاتوقف داشته‌اند (5).
در خصوص ارتباط شیخ محمود شبستری با طایفه‌ای منسوب به او در کرمان، آمده است: «شیخ محمود شبستری در اواسط عمر به کرمان رفته و در آنجا عفیفه‌ای را به نکاح خود آورده، دختری از او متولد شد که به واسطه‌ی آن دختر هنوز اعقاب شیخ در کرمان باقی و به خواجگان مشهور، و ارباب قلم و دانشمند» (6).
در خصوص دوران کودکی و تحصیلات محمود جم اطلاعات چندانی نیامده اما آنچه ذکر شده این است که او تحصیلات خود را تحت نظارت پدر انجام داد و علاوه بر طی دوره‌ی مدارس جدید، در حسن خط و شیوه‌ی نگارش و آموختن زبان فرانسه در مدرسه میسیونرهای مذهبی در تبریز کوشش بسیار نمود.
در اوایل 1280 به دربار ولیعهد محمدعلی میرزا وارد شد و با سمت مترجم دکتر کوپن رئیس داروخانه سلطنتی، مشغول خدمت گردید. پس از استبداد صغیر به تهران آمد و با کمک شوهر خواهرش حسین‌قلی نواب وزیر خارجه کابینه‌ی مستوفی‌الممالک، منشی ایرانی سفارت فرانسه شد.
محسن صدر (صدرالاشراف) وزیر عدلیه ذکاءالملک فروغی
و محمود جم با لباس تشریفات

در 1296 به خدمت اداره کل گمرک درآمد. در کابینه وثوق‌الدوله ابتدا رئیس اداره کل غله و سپس خزانه‌دار کل شد و تا کودتای 1299 در این سمت باقی بود. در اواخر 1298 از سلطان احمدشاه لقب «مدیرالملک» گرفت. روز سوم حوت 1299 از افرادی بود که به قزاق‌خانه جلب گردید اما در اولین برخورد، آمادگی خود را برای همکاری اعلام نمود و با توجه به سمتی که داشت، در تهیه پول کوشید. سید ضیاءالدین از توقیف او صرف ‌نظر کرد و او را به عضویت کابینه دعوت نمود و به سمت وزارت خارجه منصوب گردید. یک ماه بعد به وزارت مالیه منصوب شد. در1300 به توصیه‌ی رضاخان، دوباره به همین سمت منصوب شد. در کابینه قوام و مستوفی، ریاست اداره کل غله و نان را عهده‌دار بود. در کابینه سردار سپه برای بار سوم به سمت وزیر دارایی رسید و سپس به معاونت رئیس‌الوزراء (رضاخان) برگزیده شد. در سال 1305 والی کرمان شد.
در 1307 به وزارت فوائد عامه رسید و در 1308 به کمک تیمورتاش به استانداری خراسان رسید. در کابینه فروغی، وزیر کشور شد و با کنار رفتن او (1314 ش.) به نخست‌وزیری برگزیده و به مدت چهار سال عهده‌دار این سمت بود. در 1318 به وزارت دربار پهلوی منصوب شد و در شهریور 1320 که رضاخان به اتفاق خانواده سلطنتی، تهران را ترک نمودند، همراه آن‌ها ـ تا خروج از ایران ـ بود. در 1320 به سمت سفیر ایران در مصر تعیین شد و پنج سال در این سمت ماند. در 1326 به ایران آمد و در کابینه قوام‌السلطنه به وزارت جنگ برگزیده شد. با روی کار آمدن حکیمی، بار دیگر وزارت دربار به وی واگذار شد. در اواخر 1327 به عنوان سفیرکبیر ایران به ایتالیا رفت. در انتخابات دوره دوم سنا، سناتور انتخابی کرمان شد و در ادوار سوم، چهارم و پنجم نیز این سمت را احراز نمود … پنجاه سال تمام در رأس مقام‌های مهم و حساس سیاسی بود. از لحاظ سیاسی محافظه‌کار، بازیگر و زیرک بود. هیچ گاه دست به عملی نزد که خصومت یا حتی مخالفت شدید گروه‌های سیاسی را علیه خود برانگیزد. در سال 1348 در تهران درگذشت. وی با سفارت انگلیس روابط بسیار حسنه‌ای داشت» (7).
در مورد استانداری محمود جم در کرمان آمده است: «در سال 2486 [1306 ش.] وثوق‌الدوله از حکومتی کرمان معزول و محمودخان جم به حکومتی کرمان منصوب گردید. محمودخان جم چون خاندانش کرمانی و اقوام و بستگانی در قلعه عسکر و بافت داشت و آن‌هاتوقعاتی داشتند، معظم‌له خواهان عدالت بود وانگهی حکومت کرمان برای او منصب کوچکی می‌نمود، به این لحاظ دو سه ماهی بیشتر در کرمان نماند …» (8).
نقل شده وی در سفر رضاشاه (خط سیر تبعید او از ایران 1320 ش.) همراه وی بود و در بندرعباس هنگامی که وی قصد خروج از ایران را داشت، به محمود جم می‌گوید: از طرف من به محمدرضا پهلوی بگو؛ کرمان در زمان سلطنت من از آبادی و عمران بهره‌ چندانی نبرده، ایشان در رفع این نقیصه بکوشند (9).
پی نوشت‌ها:
(1) ـ بامداد، مهدی: شرح حال رجال ایران، ج 5، 283.
(2) ـ عاقلی، باقر: شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1، ص 547.
(3) ـ باستانی پاریزی، محمد ابراهیم: رساله دهات کرمان، ص 378.
(4) ـ «شیخ محمودبن عبدالکریم ملقب به سعدالدین در قصبه‌ی شبستر ـ هفت فرسنگی تبریز ـ تولد یافت و در سال 720 ق. وفات یافته. از وی تألیفات بسیار باقی نمانده است لیکن مثنوی گلشن راز که تقریباً بیست هزار بیت می‌شود از بهترین و جامع‌ترین رسالاتی است که در اصول و مبادی تصوف به رشته نظم درآورده است». رضازاده شفق: تاریخ ادبیات، ص 263.
(5) ـ منشی کرمانی، محمد امین: حغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری، ص 225.
(6) ـ اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان: مرآت البلدان، ص 418.
(7) ـ تلخیص از: عاقلی، باقر: شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1، ص 547 تا 551.
(8) ـ همت، محمود: کرمان؛ شهر شش دروازه، ص 113.
(9) ـ به نقل از: باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، مقدمه‌ی تاریخ کرمان (احمد‌علی‌خان وزیری).
(10) ـ شایان ذکر است این عکس به مناسبت افتتاح میدان سپه شهر کرمان و پرده‌برداری از مجسمه رضاشاه به همراه تعدادی از اتباع اروپایی و مقامات استان گرفته شده است. توضیح این که این مجسمه چندی بعد به علت عدم زیبایی از میدان برداشته شد و میدان نیز از حالت قبلی خارج شد.