آشنایی با جزایر ایرانی خلیج فارس

خلیج همیشه فارس در جنوب کشورمان قرار دارد و نام خلیج فارس تا ابد خلیج فارس باقی خواهد ماند. در این میان آنچه که کمتر به آن پرداخته شده آشنایی با جزایر ایرانی موجود در خلیج همیشه فارس است.
به نظر می رسد ما ایرانیان باید بیش از پیش با جزایر ایرانی موجود در خلیج فارس آشنا شویم تا بتوانیم هرچه بهتر و علمی تر به هرگونه ادعای جعلی در رابطه با جزایر ایرانی و خلیج فارس پاسخ گوییم. در خلیج همیشه فارس در حدود 30 جزیره بزرگ و کوچک قرار دارند که تعدادی از آنها مسکونی بوده و تعدادی نیز غیر مسکونی اند. جالب است بدانید که ورود به تعدادی از جزایر ایرانی حتی برای ما ایرانی ها نیاز به اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح دارند، چرا که در آنها تاسیسات نظامی و نفتی مستقر شده است، با این وجود تعداد جزیره های ایرانی در خلیج فارس آنقدر زیاد است که گردشگران بتوانند با خیال راحت به بازدید ازآنها بروند. جزایر ایرانی خلیج فارس در حوزه سیاسی سه استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان قرار دارند، در این پرونده نگاهی خواهیم داشت به جزایر ایرانی خلیج همیشه فارس، با ما همراه باشید:
ابوموسی
ابوموسی جنوبی ‌ترین جزیره ایرانی در استان هرمزگان و در آب های خلیج همیشه فارس است. مساحت این جزیره در حدود ۲۵ کیلومتر مربع و در ۲۶ درجه عرض شمالی و در ۵۵ درجه طول شرقی واقع شده‌است. این جزیره در ۲۲۲ کیلومتری بندرعباس، ۷۵ کیلومتری بندر لنگه، ۶۰ کیلومتری شمال امارت شارجه در امارات متحده عربی و ۱۶۰ کیلومتر از تنگه هرمز فاصله دارد. حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از دوران امپراطوری‌های عیلامی، ماد، هخامنشی، اشکانی وساسانی ادامه دارد. این جزیره در اسناد تاریخی و نقشه ها با نام « بوموو»، به معنی «بوم» در معنی «جا و مکان» و «اوو»یعنی آب و برروی هم به معنی مکان آب ثبت شده است. نام ابوموسی نامی جدید است که سابقه آن به حدود بیش از یکصد سال قبل باز می گردد. هنگامی که یکی از ساکنان این نام را بجای بوموسو رایج کرد.
جزیره قشم
قشم بزرگترین جزیره ایرانی در خلیج فارس است که در میان سایر جزایر ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است. جزیره قشم دارای بزرگترین غارنمکی جهان است، همچنین در این جزیره جاذبه های بسیار دیگری نیز قرار دارند.
جزیره خور موسی
خور موسی کانال طویل و عمیقی است که از خلیج فارس منشعب شده و در ساحل شمالی خلیج فارس و جنوب استان خوزستان واقع شده است. عرض دهانه آن ۳۷ تا۴۰ کیلومتر، طول آن از دهانه تا بندر امام خمینی ۹۰ کیلومتر، فاصله آن تا بندر ماهشهر ۱۲۰ کیلومتر و عمق آن ۲۰ تا ۵۰ متر است.
این جزیره به دلیل ویژگی های خاص زیست محیطی خود موقعیت ویژه ای دارد و زیستگاه بسیاری از پرندگان نادر از جمله گیلانشاه خالدار و مکان تخم ریزی بسیاری از ماهیان خلیج فارس، بخصوص میگو است. ساحل و آب های اطراف جزیره به دلیل اکتشاف و استخراج نفت و تردد نفتکش ها، رفت و آمد کشتیها و منابع و صنایع مستقر در خشکی آلوده اند.
جزیره مینو
بین آبادان و خرمشهر واقع شده و دو شاخه اروندرود آن را فرا گرفته، در گذشته صلبوخ نام داشته است، بیشتر کاربرد تفریحی برای مردم دو شهر آبادان و خرمشهر دارد. در جزیره مینو پنج نهر جریان دارد، که دو تای آن‌ها ‌از رودخانه جرف و سه تای دیگر از اروندرود منشعب می ‌شود.
جزیره مینو از معدود نقاطی از جهان است که در آن سیستم آبیاری بصورت طبیعی و با جزر و مد آب انجام می ‌شود و نیازی به وسایل مکانیکی و تلمبه آب ندارد. نخل های بی شمار این جزیره اکوسیستم مناسبی برای زیست پرندگان مهاجر و همچنین نیزارهای انبوه و رازآلود آن پناهگاه حیوانات وحشی از جمله گراز است.
جزیره بونه
این جزیره مابین جزیره بونه به همراه دو جزیره کوچک دیگر به نام‌ های دارا و قبرناخدا در شمال غربی خلیج فارس در دهانه خورموسی در استان خوزستان قرار دارد و فاصله هوایی این جزیره از دو شهر هندیجان و بندر ماه‌شهر تقریباً برابر است. این جزیره محل تخم‌گذاری پرستو های دریایی است و از دیگر گونه های پرنده موجود در جزیره می توان به سلیم خرچنگ‌ خوار اشاره کرد.
جزیره قبر ناخدا
این جزیره غیر مسکونی، در دهانه خور موسی قرار دارد. جزیره قبر ناخدا از شرق به خور موسی و از غرب به خور غزلان محدود می شود. 5 جزیره کوچک دیگر از جمله جزیره واسطه کوچک و واسطه بزرگ در اطراف این جزیره وجود دارد. در تشکیل این جزایر عواملی چون رسوبات رودخانه ای و جریانات جزر و مد موثر بوده است، با جزر، آب دریا تا فاصله زیادی از جزیره عقب نشینی می کند.
جزیره خارک
این جزیره مرجانی در ۵۷ کیلومترى شمال غرب بوشهر و ۳۰ کیلومترى بندر ریگ قرار دارد، طول جزیره حدود ۸ کیلومتر و قسمت پهن تر آن در شمال به عرض حدود ۴ کیلومتر است. جزیره خارک با داشتن مزایای طبیعی و سواحل عمیق، برای پهلو گرفتن نفت‌ کش ‌های اقیانوس ‌پیما و ایجاد لنگرگاه‌ها بسیار مناسب است به گونه ای که در این جزیره یکی از مهم ‌ترین پایانه ‌های صادرات نفت ایران از حدود 50 سال پیش بنا شده و همچنان در حال گسترش است. یک قشر سنگی در وسط جزیره به بلندی 60 متر چون پشته سطح جزیره را پوشانده، این بلندی‌ها موجب می‌ شوند بندرگاه‌ های شرقی خارک در مقابل جریان باد که در جهت شمال غربی و جنوب شرقی می‌ وزند، محفوظ باشد.
جزیره خارکو
این جزیره کوچک در فاصله ۵ کیلومتری شمال شرق جزیره خارک واقع شده و امروزه بدل به محل مناسبی جهت رشد پرندگان در منطقه خلیج فارس شده است. در گذشته این جزیره زمانی محل استقرار نظامیان انگلیسی جهت تسخیر خارک بوده و پیش از آن نیز سردار مشهور ایرانی، میرمهنا برای حمله به هلندیان در خارک از جزیره خارکو نیروهای خود را به سمت خارک گسیل داشته ‌است.
جزیره عباسک
این جزیره بین بندر بوشهر و شبه جزیره شیف قرار دارد، نام پیشین این جزیره شاه زنگی بوده است. این جزیره غیر مسکونی است و بافت زمین و جنس خاک آن برای کشاورزی مناسب نیست و بیشتر زمین آن ماسه ‌ای است. این جزیره یکی از بهترین نقاط برای اجرای طرح ساخت سوخت های پاک بیولوژیک است.
جزیره میر مهنا
جزیره میر مهنا از جزیره‌ های غیرمسکونی ایران در خلیج فارس است، میر مهنا نام یکی از دریانوردان دلاور ایرانی است، که به استعمار گران هلندی در خلیج فارس حمله می کرد. انگور و انجیر این جزیره از قدیم معروف بوده‌ است همچنین گنبدی موسوم به قدمگاه امیرالمؤمنین نیز در این جزیره قرار دارد.
جزیره فارسی
این جزیره غیر مسکونی به دلیل وجود ایستگاه هواشناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ایستگاه هواشناسی جزیره فارسی اطلاعات هواشناسی را به تمام شرکت ‌های کشتیرانی می ‌رساند.
جزیره لاوان
لاوان جزیره ای است مسکونی با وسعت 76 کیلومتر مربع. نام دیگر این جزیره شیخ شعیب است و از شمال شرقی به بندر مقام، از شرق به جزیره شتور و از جنوب به حوزه‌ های نفتی رسالت، رشادت و سلمان محدود می‌شود، لاوان پس از قشم و کیش بزرگ ‌ترین جزیره ایران در آب ‌های خلیج فارس است.
جزیره شتور
جزیره شتور یا شیدور با طول 1.7 کیلومتر و عرض 800 متر، در فاصله حدود یک و نیم کیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان قرار دارد. این جزیره از با ارزش‌‌ ترین و مهم ‌‌ترین پناهگاه‌‌ های حیات وحش و جزء مناطق حفاظت شده در خلیج فارس است، پرندگان،‌ لاک‌پشت ‌های دریایی، ماهی‌ ها و دلفین ‌ها از گونه های ساکن در جزیره هستند، همچنین تعداد زیادی مار سمی سیاهرنگ و کوچک که معمولاٌ زیر شن مخفی می‌ شوند، از ساکنین طبیعی جزیره هستند. به دلیل وجود تعداد بسیاری مار در این جزیره، به شتور جزیره ماران نیز می گویند.
جزیره هندورابی
این جزیره با 8 / 22 کیلومتر مربع مساحت، در حد فاصل بین دو جزیره کیش و لاوان قرار گرفته، سطح هندورابی هموار و تقریباً بدون عارضه طبیعی است. هندورابی در فاصله 325 کیلومتری بندر عباس و 133 کیلومتری بندرلنگه قرار دارد و بلند ترین نقطه آن بیست و نه متر و بزرگ ‌ترین قطر آن هفت و نیم کیلومتر است.
فعالیت اقتصادی اکثر اهالی در جزیره هندورابی، صید و غواصی است و جالب آنکه فعالیت ‌های صنعتی یا بهره‌ برداری از معادن و منابع زیر زمینی و حتی صنایع دستی در هندورابی وجود ندارد. محیط زیست جزیره به دلیل بسته بودن آن محدود است و موجوداتی از قبیل انواع پرندگان کوچک و پرندگان مهاجری مانند باز و شاهین و تعداد کمی از خزندگان و موش صحرایی در آن زندگی می‌کنند.
جزیره کیش
در گذشته این جزیره را قیس می نامیدند. کیش با شکل بیضی خود و با مساحت 89.7 کیلومتر مربع و با طول 15.6 و عرض 7 کیلومتر، در جنوب غربی بندرعباس قرار گرفته است. جزیره کیش امروزه تبدیل به مهم ترین قطب گردشگری در خلیج همیشه فارس شده است و به دلیل ساخت و سازهای بسیاری که در جزیره صورت گرفته است همانند گذشته محیط زیست بکر خود را ندارد.
کیش را به جرات می توان یکی از مهم ترین جزایر ایران و از مهم ترین مقاصد گردشگری در کشورمان نامید که جاذبه های گوناگون طبیعی، تاریخی، تفریحی و انسان ساخت آن گردشگران بسیاری را در طول سال به آن جذب می کند.
جزیره فرور بزرگ
این جزیره با مساحت 26.2 کیلومتر مربع در 20 کیلومتری خاک مادرقرار دارد. جالب است بدانبد که این جزیره بر روی یکی از کمربند های زلزله‌ خیز جهان قرار دارد. سطح جزیره از تپه ماهورهای کوچک تشکیل شده است. جزیره شیب‌های تند و پرتگاه ‌هایی دارد که گاهی ارتفاع آنها از ده متر بیشتر است، و به دلیل عمق زیاد رنگ‌ آب در نزدیکی جزیره سیاه است. در جزیره فرور بزرگ بقایای ساختمان‌ های مخروبه و اراضی کشاورزی بایر و چاه‌ های آب به همراه یک چراغ دریایی وجود دارد که نشان از مسکونی بودن جزیره در زمان ‌های گذشته است. در حال حاضر جزیره غیر مسکونی است و تنها تعدادی مأمور دولتی در آن حضور دارند. در آب‌ های این جزیره ماهی فراوان وجود دارد و به همین خاطر صیادان در اطراف آن فعالیت زیادی دارند.
جزیره فرور کوچک
نام دیگر این جزیره غیر مسکونی فرورگان است، که در جنوب فرور بزرگ و شمال جزیره سیری قرار دارد، مرتفع ‌ترین نقطه آن از سطح دریا 36 متر است. به علت موقعیت اقلیمی و استقرار در مسیر مهاجرت پرندگان دریایی، زیستگاه گونه ‌های متنوع پرندگان مهاجر و بومی است.
جزیره سیری
این جزیره با مساحت 17.3 کیلومتر مربع، در میانه خلیج فارس قرار دارد، فاصله آن تا مرکز شهرستان ابوموسی که در قسمت شرقی جزیره واقع شده، حدود 27 کیلومتر و تا مرکز استان حدود 152 مایل دریایی است.
نام اصلی آن راز است، که به دلیل نزدیکی با مناطق عرب نشین حاشیه جنوبی خلیج فارس، اعراب از معادل عربی این نام یعنی سری استفاده کردند، که این نام در زبان ‌های اروپایی سیری تلفظ شده و از راه زبان‌ آنان به فارسی وارد شده است. این جزیره فاقد پستی و بلندی است و نسبتاً مسطح است، به گونه ای که مرتفع ‌ترین نقطه آن 24 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
جزیره تنب بزرگ
این جزیره تقریباً گرد است و خاک شنی و خشک دارد، نام‌ های دیگر آن در قدیم تنب گَپ، تنب مار و تل مار بوده است. در قسمت ‌های جنوب غربی و نزدیکی سواحل آن خانه ‌های مسکونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته ‌اند، این جزیره در شمال شرقی ابوموسی واقع شده و در دارای موج ‌شکن و لنگرگاه است. مردم بومی این جزیره از صید ماهی و مروارید امرار معاش می ‌کنند، مار های سمی و کوچک در این جزیره به وفور وجود داد.
جزیره ناز
این جزیره غیر مسکونی که کاملاً مسطح است با مساحت حدود سه هکتار در یک کیلومتری ساحل شرقى قشم‌ قرار گرفته است و فاقد ساحل شنى است. اطراف جزیره را دیواره‌ هاى صخره ‌اى به ارتفاع پنج تا ده متر دربر گرفته است. در زمان جزر با پس ‌روى کامل آب دریا براى مدت کوتاهى باریکه ‌اى از خشکى جزیره ناز را به ساحل قشم وصل مى ‌کند. روبه‌ روى جزیره ناز در قشم ساحل شنى قرار دارد، که مکان مناسبى براى تغذیه پرندگان دریایى و ماهیگیران بومى است.
جزیره هرمز
هرمز یکی دیگر از جزایر بیضی شکلی است که در ورودی خلیج فارس و در فاصله ۸ کیلومتری بندرعباس قرار دارد. این جزیره به علت موقعیت جغرافیایی و مجاورت با تنگه هرمز کلید خلیج فارس نامیده می شود.
جزیره هنگام
با مساحت 50 کیلومتر مربع، یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در کرانه‌ های جنوبی جزیره قشم است. هنگام دارای معادن نمک، خاک وسرب است. بزرگترین قطر آن از روستای هنگام کهنه تا روستای هنگام جدید ۹ کیلومتر است. تنها فعالیت اقتصادی در جزیره هنگام که اکثر اهالی به آن مشغولند، ماهی‌گیری و صیادی است. از مهم ترین جاذبه های این جزیره باید به ساحل دلفین ها اشاره کرد که دلفین ها در نزدیکی سواحل هنگام به نزدیکی قایق ها می آیند و ضمت همراهی قایق ها شروع به بازی می کنند.
جزیره لارک
این جزیره از کوه های آتشفشانی مخروطی شکل تشکیل شده و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان ‌است. در این جزیره فعالیت کشاورزی وجود ندارد و تنها فعالیت اقتصادی اکثر اهالی جزیره لارک صیادی و غواصی است. آب آشامیدنی مردم این جزیره بیشتر از طریق بندرعباس تأمین می ‌گردد و همچنین آب برکه‌‌ ها و چاه‌ های آن مورد استفاده قرار می‌ گیرد.
ام الکرم
از جزیره‌های غیر مسکونی ایرانی در خلیج فارس است که در استان بوشهر قرار دارد. این جزیره در نزدیکی کرانه‌های دهستان بردخون شهرستان دیر واقع شده است و سطح خاک آن تنها یک متر از سطح دریا بالاتر است و بزرگ‌ترین قطر آن ۲ کیلومتر است. فاصله این جزیره تا جزیره نخیلو ۸ کیلومتر و آب و هوای جزیره گرم و مرطوب است.
مطاف
این جزیره نیزاز جزیره‌های غیر مسکونی ایرانی در خلیج فارس است که در استان بوشهرواقع شده. این جزیره توده‌ای از ماسه به عرض تقریبی یک میل و طول تقریبی ده میل است که در هنگام مد زیر آب می‌رود و در هنگام جزر بیرون می‌آید. وقوع طوفان و یا آشنا نبودن دریانوردان به منطقه، قایق‌های ماهی‌گیری زیادی را در این ناحیه به گل می‌نشاند.