احتمال میانجیگری قطر میان ایران و سعودی‌ها
ایران و عربستان در روابط خود بازنگری می‌کنند؟

تلفنی در حالی که تنش ها میان ایران و عربستان به بالاترین سطح خود در سال های اخیر رسیده، روز دوشنبه امیر قطر تماسی با حسن روحانی گرفته و عید قربان را به وی تبریک می گوید و از تهران و کشورهای حاشیه خلیج فارس می خواهد تا همسایگان خوبی برای یکدیگر باشند. این اتفاق این گمانه را مطرح کرده که شاید امیر قطر قصد میانجیگری میان دو همسایه خود را دارد. البته پیش از این کشورهایی همچون عمان و آلمان نیز اقدام به میانجیگری میان ایران و عربستان کرده بودند که راه به جایی نبرده بود.
آیا قطر قصد میانجیگری میان ایران و عربستان دارد؟
دکتر فیاض زاهد استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با فرارو گفت: «به نظر من احتمال بسیار زیادی وجود دارد که ایران و عربستان به این نتیجه رسیده باشند که این سطح از گسترش تنش به هیچ وجه تامین کننده منافع آنها نخواهد بود و از آنجا که دولت قطر در مجموعه رویدادهای پنج سال اخیر و خصوصا در موضوع سوریه متحد عربستان است اقدام به میانجیگری میان ایران و عربستان بکند.»
وی ادامه داد: «به نظر من دولت قطر تا حدودی ظرفیت، امکان و شرایط کاهش تنش میان ایران و عربستان را دارد که این موضوع دقیقا به وضعیت منطقه باز می گردد.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه چندین عامل باعث می شود ایران و عربستان به بازنگری مناسبات خود بپردازند اظهار کرد: «اولین عامل کودتای ناموفق در ترکیه است که پازل بازی و مشارکت سیاسی دولت های ضد سوریه را به هم ریخت و اکنون ترکیه از کشورهای متحد عربستان و قطر جدا شده است.»
وی ادامه داد: «مجموعه ارزیابی اردوغان آن بود که اکنون راهبرد نزدیکی به محور روسیه و ایران می تواند برای ترکیه مفید باشد. معنای این حرف در یک تحلیل راهبردی این است که ترکیه به یک تعامل سیاسی با دولت بشار اسد رسیده است؛ چنانکه چند روز پیش شایعاتی مبنی بر ملاقات پوتین، اردوغان و اسد مطرح شده بود هرچند که بعدا تکذیب شد؛ اما این موضوع نشان دهنده فشارسنج مناسبات سیاسی در منطقه است.»
زاهد درباره عامل دوم و سوم تاثیرگذار در تصمیم ایران و عربستان به بازنگری در مناسبات خود گفت: «دوم اینکه دولت عربستان در یمن علی رغم این سطح از جنایات نتوانست به اهداف خود برسد و سوم اینکه در موضوع سوریه دولت عربستان در وضعیت بسیار ضعیفی قرار گرفته است و آمریکا تصمیم جدی دارد که با محور ایران، روسیه و عراق در منطقه شامات به یک تعامل سازنده برسد.»
وی ادامه داد: «آنچه اکنون به عنوان آتش بس شاهد آن هستیم می تواند مقدمه یک توافق منطقه ای و بین المللی در ارتباط با وضعیت سوریه باشد.»
وی افزود: «اما عامل مهم تر آنکه دولت عربستان به خوبی می داند که بدیل افراطی گری و داعش، پُست افراطی گری نیست. بخشی از ادا و اطوارهایی که دولت عربستان انجام می دهد به این دلیل است که از نظر آلترناتیو در معرض تهدید است. متاسفانه آلترناتیو در عربستان، احزاب یا گروههای سیاسی دموکراتیک و صلح طلب نیستند و اگر دولت عربستان سقوط کند قطعا گروههای افراطی تری در عربستان به قدرت می رسند.»
این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: «لذا عربستان برای آنکه بتواند در میان افکار عمومی که از جریان سلفی و وهابی گری حمایت می کنند کم نیاورد خود به آتش افراطی گری دامن می زند و این یک بازی دیالکتیکی بسیار خطرناک است.»
زاهد گفت: «سنتز رفتار دولت عربستان تضعیف شکاف ها و کاهش مشروعیت در میان طیف ها و آموزه های وهابی افراطی در داخل عربستان است که باعث می شود عربستان خود را به مسیر بی بازگشت بسپارد. یک تحلیل استراتژیک در عربستان می تواند گویای این حقیقت باشد که اگر عربستان می خواهد رنگ آرامش و ثبات را ببیند ناچار است مقداری به صحنه عقلانیت و رفتار منطقی بازگردد.»
وی ادامه داد: «لذا شاید همه این عوامل و فشارها و بالا بودن دست ایران در منطقه خاورمیانه باعث شود که در سال 2016 و 2017 ما شاهد کاهش تنش و منازعه میان ایران و عربستان باشیم.»
وی خاطرنشان کرد: «همیشه وقتی سطح منازعه به بالاترین سطح خود می رسد (شبیه آنچه که این روزها در میان مقامات ایران و عربستان شاهد هستیم) می توان امیدوار بود که فضایی توام با آرامش شکل بگیرد.»
زاهد در پاسخ به این سوال که امکان موفقیت قطر در میانجیگری میان ایران و عربستان چقدر است؟، گفت: «در این باره نمی توان یک اظهارنظر مشخصی کرد اما به نظر نمی رسد که قطر قادر به حل کلیت این بحران باشد، اما این کشور می تواند سطح تنش را کاهش دهد و بابی را باز کند که در آن طرفین با خویشتن داری بیشتری نسبت به نوع اظهارات و عملکرد خود رفتار کنند.»
وی ادامه داد: «اکنون فاصله میان ایران و عربستان بسیار زیاد شده اما می توان به صورت غیررسمی مناسبات را بازطراحی کرد به این صورت که از طریق کشور ثالثی در مورد موضوعات فی مابین به گفتگو نشست.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «عربستان با مشکلات داخلی بسیاری روبرو است و بر خلاف تصور رایج درباره وجود رفاه در عربستان باید گفت عربستان از یک بیکاری گسترده در بین جوانان خود برخوردار است و حدود 40 درصد مردم عربستان زیر خط فقر زندگی می کنند و فاصله بسیار عمیقی میان نیروهای تکنوکرات، سکولار و لیبرال و نیروهایی که تحت تاثیر آموزه های مذهبی – وهابی هستند وجود دارد.»
وی ادامه داد: «نکته مهمتر اینکه سازمان های افراطی مانند القاعده دیگر وهابیت را قبول ندارند و فراتر از آموزه های ایدئولوژیک عربستان عمل می کنند. لذا مجموعه این موضوعات باعث می شود عربستان را وادار کند که در اتفاقاتی که در خاورمیانه روی می دهد و به خصوص در رابطه با ایران تجدیدنظر کند.»