کاهش توان رقابت پسته ایران در بازارهای جهانی

قدیمی ترین اثری که از پسته در جهان به دست آمده، قطعه چوب نیمه سوخته ای است. مربوط به عصر حجر که در حدود هزارسال پیش در اطراف شهرستان فسا (استان فارس) پیدا شده و هم اکنون موزه پارس نگهداری می شود.
هرودوت مورخ مشهور یونانی نیز در نوشته های خود اشاراتی به کشت پسته خود کرده، بنابراین درخت پسته در ایران سابقه تاریخی دارد و گمان می رود که این محصول از چهارهزارسال پیش در ایران کشت می شده است. ایرانیان از دورترین ایام تاریخ خواص خون ساز و حیاط بخش و هوش افزای محصول پسته را به فراست دریافته اند.
برای مثال به روایات منابع باستانی صحاک مغلوب ایرانیان، پارس های پیروزمند را (پسته خوار) خطاب کرده و پارت ها مردانی وصف شده اند که از کودکی پسته را به عنوان خوراکی نیرو بخش، مقوی و کم حجم همواره به همراه داشته اند. به روایت حکیم فردوسی، پادشاه ساسانی در واپسین ایام عهد باستان فرمان می دهد پسته را هم چون خوراکی حیاطی و انرژی بخش در دژ های خراسان انبار کنند تا بتوانند در هجوم دشمن مقاومت کنند.
در حمله تاتاران نیز دژنشینان ایرانی در قلعه معروف کالیون خراسان مدت طولانی در محاصره مغولان مقاومت می کنند، در حالی که خوراک آن ها تنها پسته و گوشت خشک شده بوده است. کلمه لاتین pistacia از اسم آن در زبان فارسی piste یا peste مشتق شده است. روانشاد دکتر خانلری لفظ فارسی پسته را از مردم نواحی شمال خراسان دانسته و کلمه پسته یک واژه ایرانی بسیار کهن است، که از گویش مردمان مستقر در محدوده پسته خیز ایالات خراسان در جنوب جیحون منشا گرفته است.
محمد بن جریر طبری (قرن سوم هجری قمری) مبدا پیدایش پسته را هم زمان با استقرار حضرت آدم در کره زمین دانسته و نوشته است:
گویند میوه هایی که خداوند هنگام هبوط به آدم داد ده میوه پوست دار، ده میوه بی پوست که میوه های پوست دار عبارتند از گردو، بادام، پسته، فندق و … دانست.
مسعودی جهانگرد و مورخ مسلمان نیز در سال 322 هجری قمری در مروج الذهب و معادن الجواهر، پسته را رهاورد حضرت آدم از بهشت دانسته و نوشته است چون آدم از بهشت برون شد مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت به همراه داشت که از آن جمله ده میوه پوست دار بود.
در تورات نیز از پسته سخن به میان آمده و گفته شده که یعقوب (ع) هنگام اعزام فرزندانش به دربار حکم ران مصر یوسف (ع) توصیف می کنند که از محصولات سرزمین خود یعنی فلسطین به عنوان ارمغان برایش ببرند در زمره این هدایا از جمله عسل، کتیرا و پسته اشاره شده است.
جنگل های وحشی و خود روی پسته ایران در منطقه شمال شرقی ایران، ناحیه سرخس و مناطق جنوبی آن تا زود آباد تربت جام پیشینه باستانی دارد.
تصور می شود درخت پسته حدود 3 – 4 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است و پس از ایران به سایر نقاط جهان به خصوص کشورهای اطراف دریای مدیترانه منتقل گردیده است.
در بین نظراتی که در مورد منشا درختان پسته مطرح گردیده، علاوه بر ایران، از افغانستان و ترکستان نیز یاد شده است.
از قدیمی ترین نقاط پسته خیز ایران می توان به مناطق سرخس، گرگان، اشاره کرد. همچنین طبق مدارک موجود از 1500 سال پیش در قزوین، سمنان، جیرفت و دامغان نیز کشت این محصول رواج داشت. در حالی که قدمت مناطق رفسنجان، کرمان، سیرجان، یزد، اصفهان و زرند بین 100 تا 250 سال بوده و سابقه شهر بابک، زاهدان، سراوان، درگز، ورامین، آباده و داراب در کشت پسته کمتر از 100 سال بوده است.
در حال حاضر استان کرمان و منطقه رفسنجان به عنوان مهمترین منطقه پسته کاری ایران و جهان محسوب می شود.
در حال حاضر بییش از 350 هزار هکتار باغات پسته بارور و غیر بارور در کشور وجود دارد که حدود 280 هزار هکتار از آن در استان کرمان قرار دارد .
پسته یکی از صادرات غیر نفتی مهم ایران به شمار می آید. در شهرستان های رفسنجان، سیرجان، زرند، دامغان محصول پسته در سطح گسترده برداشت می شود. اما با ایجاد مشکلات فراوان از قبیل خشکسالی، تحریم اقتصادی و ورود کشورهای پیشرفته جهان به قلمرو پسته و استفاده از سیستم مکانیزه رفته رفته توان رقابت پسته ایران در بازارهای جهانی کاسته می شود.
فایننشال تایمز طی گزارشی با اشاره به سابقه 2 هزار و پانصد ساله تولید پسته در ایران، کمبود آب، کشاورزی سنتی و ضعف بازاریابی و بسته‌بندی را از جمله موانع مهم توسعه تولید و تجارت این محصول عنوان کرد.
در گزارش این «روزنامه» آمده است: ایران از قرن پنجم قبل از میلاد و دوره هخامنشیان تولید‌کننده پسته بوده است.
طرفداران پسته ایران سلطه آن بر بازارهای جهانی را ناشی از طعم و کیفیت آن می‌دانند. در عین حال کشاورزان ایران از آن بیم دارند که دوران شکوه شان پایان برسد.
در این سال به دلیل یخبندان شدید صادرات ایران از صادرات آمریکا کمتر بود. صادرکنندگان ایرانی می‌گویند در سال 2009 این روند را جبران کرده و صادراتشان اندکی بیش از آمریکا بوده است.
در عین حال آن ها می‌ترسند مسائل دیگر باعث از دست رفتن موقعیت‌شان در بازار جهانی شود.
ایران در سال 2011 جایگاه نخست خود را در تولید پسته جهان به آمریکا داده است و احتمالا این وضعیت ادامه خواهد یافت.
میزان تولید پسته ایران در سال گذشته میلادی 150 هزار تن برآورد می‌شود که 50 هزار تن از متوسط تولید این کشور کمتر است. پسته یکی از کالاهای مهم صادراتی در ایران است و 11 درصد از مجموع صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده که این رقم از حجم صادرات فرش و زعفران و خرما نیز بیشتر است. ارز آوری پسته در سال‌های 2007 و 2008 به ترتیب 2/1 میلیارد دلار و 800 میلیون دلار گزارش شده است. کمبود سرمایه‌گذاری بخش دولتی و غیردولتی یکی از مشکلات کشاورزی ایران است. محدودیت منابع اختصاص‌یافته از سوی بانک‌ها، نظام غیرمکانیزه کشاورزی و هزینه‌های بالای تامین آب کشاورزی ایران را غیر رقابتی ساخته است.
بیشترین تولید پسته ایران توسط بخش خصوصی و کشاورزان خرده پا انجام می‌شود. فایننشال تایمز در ادامه به سخنان یک کارشناس پسته اشاره می‌کند که می‌گوید: اگر مدیریت بازار و نظام بسته‌‌بندی بهبود پیدا کند موقعیت ایران در بازار قابل ارتقا است.
بر اساس این گزارش شکاف سطح برداشت میان ایران و آمریکا در حال افزایش است. در ایران از هر هکتار 800 کیلوگرم پسته برداشت می‌شود که این رقم در آمریکا 3200 کیلوگرم است.