سایت خبری پیام ما آنلاین | نقش مساجد در تقویت هویت شهری

نقش مساجد در تقویت هویت شهری





۲۲ خرداد ۱۳۹۵، ۲:۳۶

نقش مساجد در تقویت هویت شهری
مهدیه عبدالله دخت

از فضای شهری تعاریف متعدد و گوناگونی ارائه شده است. به نظر برخی فضای شهری، فضای زندگی روزمره شهروندان است که هر روز به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در طول راه از منزل تا محل کار درک می‌شود. به نظر برخی دیگر یا فضای شهری عرصه‌ای اجتماعی، فرهنگی و کالبدی است که وابسته به الگوی فعالیت گروه‌های اجتماعی و محصول نظام عمل نیروهای اجتماعی و فرهنگی است. با توجه به این خصلت دوگانه در فضاهای شهری نباید فقط به برقراری تعادل بین فضاهای پر و خالی در بافت شهری تاکید کرد، بلکه باید به ابعاد اجتماعی و عملکردهای آن هم توجه نمود. فضاهای شهری در حوزه اجتماعی مکان‌هایی برای برقراری ارتباطات و مناسبات اجتماعی و رویارویی های انسانی و مکانی است که افراد با علایق و خواست‌های متفاوت گرد هم می‌آیند. بر این اساس می‌توان گفت فضاهای شهری به علت ماهیت اجتماعی و کالبدی خود چه بسا محملی مناسب برای بررسی و ارزشیابی کیفی محیط باشند.
هویت‌بخشی به محیط
هویت یا داشتن شناسه بازیابی برای افراد، گروه ها، فضاها و شهرها از جمله نیازهای ضروری به شمار می‌رود. هویت هر جامعه در تمدن مادی (عوامل فیزیکی و کالبدی) و تمدن غیر مادی (فرهنگ، تاریخ و زندگی اجتماعی) آن جامعه مستتر است. وجود هویت در محیط (کالبدی و اجتماعی) از جمله معیارهای مهم در ارزشیابی کیفیت محیط است. در تمدن اسلامی، مساجد یکی از عوامل اصلی و تعیین کننده در ابراز هویت مشترک شهرهای اسلامی بوده‌اند. نقش مساجد در ابراز و تقویت هویت اسلامی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
بخش اول؛ ناظر بر ویژگی‌های کالبدی آن است. مساجد در فرهنگ اسلامی و ایرانی کالبد تعریف شده‌ای دارند و دارای عواملی ویژه‌ می‌باشند. وجود این عوامل برای هویت مساجد و هویت بخشی آنها در محیط شهری لازم و ضروری به نظر می‌رسد. با این نگاه، مناره، گنبد، صحن، سردرهای قوسی شکل و حتی نوع تزیینات به کار رفته در نماهای بیرونی و درونی مساجد برای مردم مسلمان تعریف شده است. وجود هریک از این عوامل به نوعی می‌تواند در هویت بخشی به محیط و ارتقاء کیفیت آن نقش داشته باشد. مسجد به عنوان یک عامل شهری، مؤلفه‌های شاخصی داشته است. این مؤلفه‌ها می‌توانستند جایگاه مسجد را در بافت شهر و روستا کاملاَ مشخص کنند. به وسیله این مؤلفه‌ها همواره مسجد در فضای شهری از خوانایی لازم برخوردار بوده است.
بخش دوم؛ ناظر بر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مساجد است. مساجد عاملی مؤثر در تداوم فرهنگی و استمرار آداب، رسوم و سنن مذهبی و ملی کشورهای اسلامی در طول تاریخ بوده‌اند؛ لذا نقش مهمی در تشکیل و تقویت حافظه تاریخی و خاطره جمعی جامعه بر عهده داشته‌اند که حافظه تاریخی و خاطره جمعی از عوامل اصلی هویت در محیط به شمار می‌روند.
ایجاد نشاط و سرزندگی در محیط
سرزندگی و نشاط در محیط از عواملی است که موجب ارتقای کیفی محیط می‌شود. این عامل به صورت یکی از معیارهای دوازده‌گانه کیفیت محیط به همت ساوث ورث (South Worth )مطرح شده است. مساجد با دارا بودن عوامل کالبدی خاص در ایجاد و ارتقاء نشاط و سرزندگی در محیط مؤثرند. وجود صحن و حیاط در مساجد و استفاده از عنصر آب در آن، در کنار دیگر مؤلفه‌های عملکردی مساجد، می‌تواند در زمینه تقویت نشاط و سرزندگی محیط نقشی مهم داشته باشد.
تقویت دستیابی به فضاهای شهری
دستیابی آسان به فضاهای شهری از جمله مؤلفه‌های کیفیت محیط است که به عنوان یکی از معیارهای کیفیت محیط به همت اندیشمندانی چون ساوث ورث، کوین لینچ و پروفسور دوهل به آن اشاره شده است.
تقویت حس مکان در محیط
ایجاد حس مکان در ناظر، عابر و استفاده کننده از فضا یکی دیگر از مؤلفه‌های کیفیت محیط است که صاحب‌نظران به آن اشاره کرده‌اند. چنانچه ایجاد حس مکان را با مفاهیمی چون خوانایی، معناداری و جهت‌داری در محیط بیامیزیم در می‌یابیم که در طول زمان مساجد نقشی موثر را در این زمینه ایفا نموده‌اند.
زمینه‌های مؤثر بر تقویت انسجام اجتماعی
همبستگی و انسجام اجتماعی از جمله معیارهای کیفیت محیط است. در تعریف آن نیز آمده است که همبستگی اجتماعی نوعی چسب اجتماعی است که افراد و گروه‌ها را در کنار یکدیگر نگه می دارد. این چسب در واقع همان ارتباطات میان افراد گروه است که شامل تعاملات، شبکه‌ها و ظرفیت‌ها می‌شود. بدون چنین چسبی ما در واقع فقط با یک گردهمایی افراد در کنار یکدیگر مواجه هستیم.
تقویت امنیت اجتماعی در محیط
امنیت عبارت از آرامش، نبود هراس، اطمینان خاطر از فقدان هرگونه عامل تهدید کننده آرامش انسان اعم از طبیعی یا غیر طبیعی است. امنیت دارای دو بعد عینی و ذهنی می‌باشد، در بعد عینی، امنیت به معنی نبود تهدید برای ارزش های کسب شده است و در بعد ذهنی مشتمل بر نبود هراس از اینکه آن ارزش‌ها مورد حمله قرار گیرند. از این رو امنیت از دو عامل اصلی تهدید و فرصت برخوردار است و بر قراری امنیت منوط به رهایی نسبی از تهدیدها و بهره‌گیری مناسب از فرصت‌هاست. علاوه بر تقسیم امنیت به دو بعد عینی و ذهنی از آن تقسیم بندی‌های دیگری نیز ارائه شده است از جمله، امنیت فردی و امنیت اجتماعی. منظور از امنیت اجتماعی، آرامش و آسودگی خاطری است که هر جامعه موظف است برای اعضای خود فراهم نماید و امنیت فردی محصول و برآیند امنیت در مال، جان، فکر و عاطفه افراد است. امنیت یکی از معیارهای مهم در ارزشیابی کیفیت محیط به شمار می‌رود و در اسلام نیز امنیت از اهمیت والایی برخوردار است. در تاریخ مسلمانان، مسجد پایگاه تبلیغ دین اسلام بوده و بسیاری از آثار اجتماعی نظیر اخلاص، درستکاری، نظم و تقوی بر آن مترتب است. آثار حضور افراد جامعه در مساجد را می‌توان هم در بعد عینی و هم در بعد ذهنی ملاحظه نمود. عده‌ای معتقدند افرادی که بیشتر به مسجد مراجعه می‌کنند، کمتر حقوق دیگران را ضایع می‌نمایند و در زندگی خود نظم بیشتری دارند و آثار رفتار دینی در زندگی آنان نیز محسوس‌تر است. اینان معتقدند که در جامعه کنونی نقصان ارزش‌های دینی سبب بروز ناامنی‌ها و آشوب‌های اجتماعی شده است. مشکلاتی که به این وسیله به فرد منتقل می‌شود، به خانواده و محل کار و جامعه نیز تسرّی می‌یابد و عدم امنیت در ساختار کلی جامعه به ویژه در سطح محلات افزایش می‌یابد.

به اشتراک بگذارید:





پیشنهاد سردبیر

مسافران قطار مرگ

مسافران قطار مرگ

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *