چرا خانم های ایرانی بیشترین عمل زیبایی را دارند؟

مسئله‌ای که در این پژوهش بررسی می‌کنیم ذهنیت زنان به منزله کنشگرانی است که به انجام جراحی‌های زیبایی گرایش دارند. تغییر الگوهای فرهنگی و سبک زندگی و تأثیر آن بر بدن افراد در جامعه، با توجه به جایگاه ایران به لحاظ آماری در جهان در زمینه این جراحی‌ها و استقبال گسترده‌ای که زنان از این جراحی‌ها دارند، ایجاب می‌کند که به تحلیل علل و انگیزه گرایش زنان به جراحی‌های زیبایی توجه شود.
امروزه، جراحی‌های زیبایی یکی از شایع‌ترین اعمال جراحی در سطح جهان است و میزان متقاضیان آن، روزبه‌روز افزایش می‌یابد. به‌ طوریکه‌ در سال 2000 در آمریکا، تعداد افرادی که تحت عمل جراحی زیبایی قرار گرفتند، حدود 1.3 میلیون نفر بوده‌اند که در مقایسه با سال‌های 1992، حدود 198 درصد افزایش نشان می‌دهد. در سال 2006 در آمریکا، با جمعیت 300 میلیون نفری، 10 میلیون جراحی زیبایی انجام شده است. این آماری است که انجمن جراحان پلاستیک آمریکا ارایه ‌داده است. در ایران، جراحی زیبایی بینی از اواخر دهه 60، شتاب روزافزونی گرفت که عمده مشتریان آن را زنان تشکیل می‌دادند؛ البته در سال‌های اخیر، مردان نیز در زمره افراد خواستار جراحی زیبایی بینی قرار گرفته‌اند. طبق آمار اعلام‌شده، ایران یکی از کشورهایی است که فراوان‌ترین تعداد عمل جراحی بینی در جهان را دارد. این آمار را انجمن تحقیقات راینولوژی (جراحان بینی) ایران اعلام کرده و گفته است: «میزان جراحی‌های زیبایی بینی در ایران، هفت برابر آمریکاست.» براساس این گزارش، طبق آمار انجمن تحقیقات راینولوژی (جراحان بینی) ایران، سالانه بیش از 80 هزار مورد جراحی زیبایی بینی در کشور صورت می‌گیرد.
انگیزه زنان از گرایش به جراحی‌های زیبایی
انگیزه زنان از گرایش به جراحی‌های زیبایی را می‌توان به دو دسته کلی انگیزه‌های شخصی و انگیزه‌های فراشخصی طبقه‌بندی کرد. انگیزه‌های شخصی در سطح تحلیلی خرد، طبقه‌بندی می‌شود و انگیزه‌های فراشخصی بر حسب موقعیت و شرایطی که افراد در آن قرار می‌گیرند، به دو سطح تحلیلی میانی و کلان طبقه‌بندی می‌شوند. در سطح میانی، خانواده و شرایط خانوادگی و در سطح کلان، شرایط اجتماعی در حکم منشأ ایجاد انگیزه برای انجام جراحی زیبایی، مؤثر واقع می‌شوند که برحسب موقعیت، متفاوت‌اند.
کسب اعتمادبه‌نفس و جسارت صحبت‌کردن
در انگیزه‌های شخصی، که به نوعی به خود فرد برمی‌گردد، مصاحبه‌شوندگان دلایل متعددی عنوان کرده‌اند. عده‌ای مهم‌ترین انگیزه انجام عمل را زیبایی دانسته‌اند. کسب اعتماد به‌ نفس، تغییر و تنوع‌ طلبی و برتری‌جویی، از دیگر انگیزه‌های فردی برای انجام عمل زیبایی است. برخی معتقد بودند که با انجام عمل زیبایی، اعتمادبه‌نفس بالایی کسب کرده‌اند و جسارت صحبت‌کردن یافته‌اند و در روابط‌ اجتماعی آن‌ها و ارتباط با جنس مخالف تأثیر زیادی گذاشته است. دختر 28 ساله‌ای می‌گفت: آدمی ‌نیستم که بگم قیافه درب و داغونی دارم، نمی‌تونم تو اجتماع سرم رو بالا بگیرم، نه این جوری نیستم. من یه‌کم خودخواه هستم و می‌خوام بهترین باشم و برای این‌که بهترین باشم، می‌خوام این عمل رو انجام بدم.
انگیزه‌های فراشخصی
انگیزه‌های فراشخصی برحسب موقعیت‌هایی که افراد در آن قرار دارند متفاوت‌اند؛ می‌تواند برآمده از فشار ناشی از خانواده یا جریان‌های اجتماعی همراه با موج و التهابی باشد که برآمده از گروه‌های دوستی یا فشار محیط کار یا محیط دانشگاه و… است.
الگوهای رفتاری تحقیرآمیز در خانواده
در سطح خانوادگی، فشار خانواده به منزله منشأ ایجاد انگیزه برای انجام عمل زیبایی مطرح شده است؛ چنان‌که دختر 24 ساله‌ای می‌گوید: تو خانواده ما، اون چیزی که مامانم می‌گن همه طبیعین و نرمال، ولی یکی دو مورد، منو یکی از خواهرام این شکلی نیستیم. مثلاً می‌گن ما از بقیه اعضای صورت مشکلی نداریم، ولی اگه دماغمون عمل بشه، بهتره. خوب، من نظر خانواده خیلی برام مهمه. چیزیه که فکر می‌کنم دوستانه دارن بهم می‌گن، اگه عمل بشه بهتره. الگوهای رفتاری تحقیرآمیز در خانواده، از عواملی است که منشأ ایجاد انگیزه در افراد برای انجام عمل زیبایی بوده است. این نوع رفتارها، از دوران کودکی در خانواده‌ها بوده و تا دوران بزرگ‌سالی نیز ادامه داشته است و زمینه نارضایتی فرد از بدنش را فراهم کرده است. دختر 26 ساله‌ای می‌گوید: مهم‌ترین دلیلی که می‌خواستم بینیم رو عمل کنم، اطرافیان بودن؛ خواهرم، برادرم. حالا نمی‌گفتن بینیت زشته‌ها، ولی دیدی یه چیزی رو از یکی دست می‌گیری، مسخره می‌کنی، اونا بینی منو دست‌گرفته بودن. این باعث می‌شه آدم یه ضعفی داشته باشه رو بینیش. شاید بینیش خیلی خوشگل باشه‌ها، ولی قبول دارین چند نفر هی بهت بگن که بینیت این شکلیه، اصلاً دیگه این ملکه ذهنت می‌شه که بینیت این شکلیه.
رقابت، چشم‌وهم‌چشمی و حسادت
برای برخی از مصاحبه‌شوندگان، رقابت، چشم ‌و‌ هم‌چشمی، حسادت، مقایسه در خانواده و فامیل، انگیزه‌های فراشخصی در سطح خانوادگی است.
دختری 27 ساله چنین می‌گفت: زن‌دایی من خودش می‌دونه که قشنگ نیست، ولی جنبه‌های دیگه زندگیش رو به رخ می‌کشه. این به رخ کشیدن‌هاشون یه جور تحقیرکردن دیگرانه و تو وقتی بین همچین آدم‌هایی قرار می‌گیری، ناخودآگاه تشویق می‌شی که تو همه جنبه‌های زندگیت، که یکیش ظاهر و قیافست، از اونا سر باشی؛ حتی اگه اونا از نظر قیافه از تو سر نباشن، در واقعیت.
فرهنگ جامعه ایجاب می‌کند!
فرهنگ جامعه از دیگر انگیزه‌های فراشخصی برای انجام عمل زیبایی است. دختر 27 ساله‌ای می‌گوید: دلیل خیلی مهم‌تری که باعث شد من تصمیم بگیرم بینیم رو عمل کنم، فرهنگیه که توش دارم زندگی می‌کنم. من دارم بین مردمی ‌زندگی می‌کنم که عقلشون به چشمشونه. این مسئله، یعنی زندگی توی این فرهنگ، خیلی داره من‌رو اذیت می‌کنه، این فرهنگی که دارم توش زندگی می‌کنم روی زندگی من مسلطه. به خاطر همین خیلی دوست دارم جوری زندگی کنم که کم‌تر از طرف این فرهنگ و این شرایط و این مردمی‌که دارم بینشون زندگی می‌کنم آزار و اذیت ببینم.
بالابردن پرستیژ اجتماعی با عمل بینی
در سطح شرایط اجتماعی، انگیزه‌های غیرشخصی، شامل عوامل متعددی است. برخی ازمصاحبه‌شوندگان، جراحی زیبایی را به منزله نمادی برای بالاتر نشان دادن موقعیت اجتماعی می‌دانستند و هدف از انجام این عمل را بالابردن پرستیژ اجتماعی خود بیان کرده‌اند. دختر 25 ساله‌ای می‌گوید: واقعاً تو جامعه ما، این‌کار کلاس داره. یه دماغ بزرگ تو صورتت باشه، یه جورایی نشانه پایین‌بودن کلاسه، مخصوصاً تو تهران که من حالا دیگه باید بیام تهران و این جا زندگی کنم، این‌جا هم دیگه بدتره، اگه یه زن مثلاً بینی بزرگی داشته باشه.
بالارفتن شانس ازدواج و اشتغال
تلاش برای دستیابی به فرصت‌های اجتماعی از دیگر انگیزه‌های مصاحبه‌شوندگان برای انجام جراحی زیبایی است. ازدواج، اشتغال و کسب موفقیت از مهم‌ترین فرصت‌هایی است که دختران در جامعه درپی کسب آن‌اند و جراحی زیبایی شانس آن‌ها را در به دست آوردن این موقعیت‌ها بالا می‌برد. عده‌ای بر این باورند چون در جامعه ما دختران انتخاب می‌شوند، بنابراین از هر جهت باید بی‌عیب‌و‌نقص باشند تا بتوانند فرد ایده‌آل خود را پیدا کنند.
دختر دانشجوی 24 ساله‌ای می‌گوید: ما این طوری نیستیم که دخترا برن به کسی پیشنهاد بدن. پس تو باید بمونی از همه نظر یه کیس ایده‌آل باشی تا اونا بیان، خوب تو همین مورد، تو اگه از نظر ظاهر ایراد داشته باشی، شاید بهت بگم 90 درصد کیس‌ها جلو نمیان؛ مخصوصاً که همه مردها هم ظاهرگرا هستن.
از دست‌دادن موقعیت ازدواج
ناکامی‌ و ازدست دادن موقعیت‌ها هم از جمله دلایلی است که مصاحبه‌شوندگان منشأ ایجاد انگیزه برای انجام عمل زیبایی عنوان کرده‌اند. عده‌ای از پاسخگویان، ازدست‌دادن موقعیت ازدواج در خواستگاری‌های سنتی را یکی از این دلایل معرفی کرده‌اند. آن‌ها معتقدند که در خواستگاری‌های سنتی به علت این که در اولین برخورد، قیافه تأثیر بیشتری دارد و حتی موجب قضاوت شخصیت افراد از سوی فرد مقابل می‌شود، اصلی‌ترین انگیزه انجام عمل زیبایی را همین مسئله عنوان کرده‌اند. دختر 28 ساله‌ای می‌گوید: یه موردی پیش‌اومده بود، من نه ایشونو دیده بودم و نه خانواده ایشون منو دیده بودن؛ معرفی شده بودن. واسطه‌ای که اینو فرستاده بود گفته بود که به خاطر قیافم، مادرشون یه کم مخالفت کردن. بعد دیگه اینو که شنیدم راستشو بخوای مصمم‌تر شدم.
ذهنیت کنشگران درباره بدن و زیبایی
تصویر ذهنی‌ای که هر فرد از بدن خود دارد، یعنی داشتن احساس رضایت یا نارضایتی از ظاهر، می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل فردی در سطح خرد یا عوامل فرهنگی، اجتماعی در سطح کلان شکل بگیرد.
در سطح فردی، برخی از مصاحبه‌شوندگان نارضایتی از بدن را جنبه‌ای روانی می‌دانستند. خانم 30 ساله‌ای می‌گوید: این که خودت فکر می‌کنی که یه چیزی رو دوست‌نداری؛ من خودم تعریفم از جراحی زیبایی اینه. مثلاً می‌گن اون چیزی که باهاش آفریده شدی شاید بهترین حالت بوده، اما از نظر روانی خودت احساس می‌کنی دوست‌داری که یه‌جور دیگه باشه. فکر می‌کنی اگر یه جور دیگه باشه بهتره.