قانون حفاظت از خاک در سال ۹۸ ابلاغ شده بود و آیین‌نامهٔ اجرایی آن ابلاغ شد. اجرایی شدن این قانون به حفظ خاک که بستر تولیدات کشاورزی و غذا در کشور است، کمک خواهد کرد. هیئت وزیران در جلسهٔ ۲۴ دی ۱۴۰۲ آیین‌نامهٔ اجرای قانون حفاظت از خاک  را تصویب کرد.

 

شناسایی کانون‌های تخریب

براساس ماده ۴، وزارت جهادکشاورزی مکلف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و در حدود اعتبارات مصوب مربوط، نقشهٔ پراکندگی خاک کشور با اولویت اراضی زراعی و باغی را حداقل در عمق صفر تا ۳۰ سانتی متری و مقیاس یک‌پنجاه‌هزارم ظرف پنج سال تهیه و برنامهٔ مدیریت و حفاظت از آن را تدوین و ارائه کند.

طبق ماده ۵ وزارت جهادکشاورزی موظف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه نسبت به شناسایی کانون‌های تخریب و فرسایش در منابع خاک کشور اقدام کند و برای هریک برنامه‌ای عملیاتی جهت رفع یا کاهش اثرات آنها و یا اصلاح و بازسازی منابع خاک تخریب و فرسایش‌یافته، تهیه و اجرایی کند.

براساس ماده ۶، وزارت جهادکشاورزی موظف است با همکاری سازمان و سایر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط شیوه‌نامهٔ تعیین مصادیق تخریب خاک را ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه تدوین و برای تصویب به هیئت وزیران ارائه کند.

 

در ماده ۷ این مصوبه آمده است: «آلوده‌کنندهٔ خاک باید بلافاصله ضمن ارائهٔ گزارش آلودگی نسبت به توقف ورود آلودگی به خاک اقدام کند و ظرف ۳۰ روز نسبت به ارائهٔ طرح بازسازی خاک‌های آلوده‌شده و اجرای آن پس از تأیید و تصویب نزدیکترین ادارهٔ حفاظت محیط زیست در مهلت مقرر از سوی آن اداره اقدام کند. تأیید حسن اجرای طرح‌های مذکور به‌عهدهٔ آن اداره است و آلوده‌کننده موظف به همکاری در موضوع این ماده خواهد بود.»

براساس ماده ۸، وزارت جهادکشاورزی موظف است با همکاری سازمان و وزارت کشور، ستاد پیشگیری هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران نسبت به شناسایی و بازسازی خاک‌های تخریب‌یافته ناشی از حوادث طبیعی و غیرمترقبه با اولویت کاربری‌های کشاورزی و منابع طبیعی اقدام کند.

 

شناسایی منابع آلودهٔ آب

همچنین براساس ماده ۹، سازمان حفاظت محیط زیست موظف است با همکاری وزارت نیرو در چارچوب آیین‌نامهٔ جلوگیری از آلودگی آب نسبت به شناسایی منابع آب آلودهٔ زیرزمینی و سطحی که منجر به آلودگی خاک می‌شود، اقدام کند.

طبق ماده ۱۰، دستورالعمل فنی و اجرایی مطالعهٔ پیشگیری اصلاح و بازسازی خاک‌های شور، قلیا و یا شور و قلیا در کارگروهی متشکل از سازمان برنامه‌وبودجهٔ کشور وزارت سازمان و وزارتخانه‌های نیرو، صنعت معدن و تجارت و نفت ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه تهیه و توسط وزارت ابلاغ می‌شود.

 

تأمین اعتبار

براساس ماده ۱۲ دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶ موظفند هزینه‌های پیشگیری و جبران خسارت وارده به خاک اعم از آلودگی و یا تخریب خاک ناشی از اقدامات عملیات طرح پروژه‌های عمومی عمرانی، خدماتی، توسعه‌ای و معدنی خود را برآورد کنند و در اعتبارات طرح تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مرتبط با حوزهٔ وظایف خود در بودجهٔ سنواتی پیش‌بینی کنند و در موافقتنامه‌های ذی‌ربط برای مبادله با سازمان برنامه‌وبودجهٔ کشور نیز درج کنند و با رعایت ماده ۳۰ قانون برنامه‌وبودجهٔ کشور مصوب ۱۳۵۱ در سقف تخصیص هزینه و پرداخت کنند.

 

همچنین، طبق ماده ۱۳ این مصوبه، وزارت جهادکشاورزی موظف است در اجرای بند (ب) ماده ۷ قانون ظرف یک سال از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه بانک اطلاعات ملی خاک کشور مشتمل بر گزارش‌ها نقشه‌ها و داده‌های مکان‌دار مطالعات خاک‌شناسی و تناسب اراضی و آزمایشگاه‌های خاکشناسی و همچنین بانک نمونهٔ منابع خاک کشور را ایجاد کند و دستورالعمل نحوهٔ دسترسی به آن را تدوین و ابلاغ کند.

در ماده ۱۶ این مصوبه آمده است: «در اجرای مواد ۹ و ۱۰ قانون، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و واردکنندگان موظفند تمامی انواع کود و … را پیش از عرضه در وزارت جهادکشاورزی ثبت کنند.» و براساس ماده ۱۷خرید فروش واردات و صادرات انواع کودهای بهسازهای خاک و بهبوددهنده‌های رشد شیمیایی‌-آلی و زیستی و سموم فاقد شماره ثبت در کشور ممنوع و مشمول قوانین و مقررات مربوط است.»

 

استفاده از فاضلاب ممنوع

وزارت جهادکشاورزی موظف است با همکاری سازمان وزارت نیرو، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کشور و سازمان ملی استاندارد ایران، ضوابط فنی استفاده از لجن فاضلاب و یا مواد حاصل از فراوری آن در خاک به‌عنوان کود را ظرف یک سال از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه تدوین و ابلاغ کند. همچنین، براساس ماده ۲۱ مدیریت اجرایی پسماندهای عادی و کشاورزی موضوع بند (ج) ماده ۲ قانون مدیریت پسماندها مصوب ۱۳۸۳ مکلف است اقدامات و تمهیدات لازم جهت جمع‌آوری، بازیافت، پردازش، دفع و یا فرآوری پسماندهای آلی و استفاده از آنها به‌عنوان کود آلی قابل‌استفاده در اراضی کشاورزی براساس استانداردهای موضوع ماده ۱۶ آیین‌نامهٔ اجرایی قانون مدیریت پسماندها موضوع تصویب‌نامهٔ شماره ت ۳۲۵۶۱ هـ مورخ ۱۳۸۴٫۵٫۱ را فراهم کند.

 

وزارت جهادکشاورزی موظف است دستورالعمل‌های فنی مدیریت بقایای گیاهی را تهیه و روش‌های صحیح مدیریت بقایا را در قالب برنامه‌های آموزشی و ترویجی در جامعهٔ بهره‌برداران توسعه دهد. همچنین این وزارتخانه موظف است با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و با استفاده از ظرفیت‌ها و ابزار قانونی از صادرات کودهای آلی و منابع آلی قابل برگشت به خاک جلوگیری کند و با بهره‌گیری از مشوق‌های مختلف تمهیدات مصرف حداکثری این مواد در اراضی کشاورزی کشور را فراهم کند. این نهاد مکلف شده است با همکاری سازمان و دستگاه‌های ذی‌ربط، ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه دستورالعمل برداشت، جابه‌جایی و حمل خاک و ظرف یک سال نقشهٔ مناطق و میزان مجاز برداشت سالانهٔ خاک جهت مصارف مختلف را با رعایت ماده ۲۱ قانون تدوین و ابلاغ کند.

 

طبق ماده ۲۶ این مصوبه، انتخاب ضابط دادگستری موضوع ماده ۲۳ قانون با رعایت قوانین و مقررات مربوط و از میان افراد واجد شرایط دارای حداقل مدرک کارشناسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست با اولویت رشته‌های حفاظت از خاک آبخیزداری و علوم خاک انجام می‌شود. ماده ۲۷ وزارت جهادکشاورزی و سازمان حفاظت از محیط زیست موظفند با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط نسبت به تهیهٔ محتوای آموزشی و ترویجی در رابطه با مدیریت بهینه و حفاظت خاک اقدام کند و با بهره‌گیری از ظرفیت سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، سایر رسانه‌های دولتی و دستگاه‌های اجرایی برای تحقق اهداف موضوع قانون و این آیین‌نامه موارد زیر را برنامه‌ریزی و اجرا کنند: «وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش و علوم تحقیقات و فناوری موظفند محتوای علمی و آموزشی تهیه‌شده توسط وزارت و سازمان در رابطه با جایگاه و اهمیت منابع خاک و مدیریت حفاظت و بهره‌برداری پایدار از خاک کشور را در دروس مقاطع تحصیلی مختلف پیش‌بینی کنند. سازمان برنامه‌وبودجهٔ کشور موظف است درآمد موضوع ماده ۲۵ قانون را در قالب ردیف درآمد-هزینه براساس پیشنهاد سازمان و وزارت در لوایح بودجهٔ سنواتی پیش‌بینی کند. همچنین، سازمان حفاظت از محیط زیست مکلف است با همکاری دستگاه‌های اجرایی نسبت به بازنگری حدود مجاز آلودگی خاک ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه اقدام کند.»