نگاهی به یک تجربۀ جهانی در احیای بافت تاریخی
بیرجند «پنسیکولا» نمیشود
براساس مطالعات، احیای بافت تاریخی بیرجند با طرح اجراشده در یکی از شهرهای اسپانیا قابل انجام است اما بهدلیل نگاه غیرعلمی هنوز محقق نشده است
۲۹ خرداد ۱۴۰۲، ۲۳:۰۹
بافت تاریخی 45 هکتاری بیرجند در خراسانجنوبی، میراث ارزشمندی از تمدن، فرهنگ و معماری اصیل ایرانی است که حالا 90 درصد از آن به مرمت و بازسازی نیاز دارد. بیرجند در گذشته 19 محلۀ مهم داشته که حالا فقط محلۀ «سرده» آن بهعنوان نمادی از بافت تاریخی شهر میزبان گردشگران است؛ بافتی که هنوز هم در میراث ملی ثبت نشده و انتقادهای زیادی بر غفلت از باززندهسازی این بافت، وارد است.
بافتهای تاریخی در دنیا از نظر فرهنگی و اجتماعی بهعنوان هویت ملی و از نظر اقتصادی بهعنوان ثروت ملی در نظر گرفته میشوند، اما در ایران نقش این میراث در دهههای اخیر چندان مورد توجه نبوده است. بخش قابلتوجهی از این میراث ارزشمند از بین رفتهاند، یا در معرض فرسایش و تخریب قرار دارند. با روند پیش رو بهنظر میرسد سرنوشت بهتری در انتظار میراث بر جای مانده نیست.
بافت تاریخی بیرجند از جمله همین میراث است که با مساحت ۴۷ هکتار بلاتکلیف مانده و فقط ۱۰ درصد از آن مرمت شده است، درحالیکه نتایج یک پژوهش در نشریۀ «تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی» نشان میدهد با استفاده از تجارب احیای شهر «پنسیکولا» در اسپانیا میتوان به احیای بافت تاریخی بیرجند اقدام کرد. این رویکرد نهتنها دربارۀ بیرجند بلکه دربارۀ سایر بافتهای تاریخی کشور هم اجرا نشده است و این میراث تاریخی نه احیا میشوند و نه با پیشرفت تکنولوژی، بهروزرسانی. این درحالیاست که از اوایل دهۀ 90 میلادی، علم و هنر تجربهنگری و استفاده از تجارب فنی و عملیاتی در بسیاری از کشورهای توسعهیافته در حال اجرا و احیای بافتهای تاریخی است.
نگرش بدون اثر به بافتهای تاریخی
اولین اقدامات برای احیای بافت تاریخی شهرهای جهان حدود 150 سال قبل از اروپای غربی بهویژه کشورهای فرانسه و انگلیس آغاز شد و در ایران هم از سال 1350. اما با گذشت بیش از پنجدهه بافتهای تاریخی به ناکارآمدترین بخش شهرهای کشور تبدیل شدهاند و از یکسو با مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیستمحیطی دستوپنجه نرم میکنند و در سوی دیگر مهمترین پتانسیل برای استفاده از زمین برای اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز و خدماتی و نیز بهبود محیط زیست شهرها بهشمار میروند.
پژوهش «استفاده از تجارب احیای پنسیکولا در بیرجند» اعلام کرده است از میان 28 سناریوی کلیدی مطرحشده در احیای بافت تاریخی بیرجند با تطابق شهر تاریخی اسپانیا، 10 سناریوی مشترک وجود دارد که میتوان از آنها بهره برد
مدتهاست کارشناسان، استفاده از تجارب فنی و عملیاتی سایر کشورها در حفظ بافتهای تاریخی را کاربردی و مؤثر میدانند و این رویکرد در اکثر کشورهای توسعهیافته جریان دارد. برخی مطالعات نشان میدهد این تطابق در برخی بافتهای تاریخی کشور از جمله بیرجند وجود دارد. پژوهش «استفاده از تجارب احیای پنسیکولا در بیرجند» نیز اعلام کرده است از میان 28 سناریوی کلیدی مطرحشده در احیای بافت تاریخی بیرجند با تطابق شهر تاریخی اسپانیا، 10 سناریوی مشترک وجود دارد، از جمله: توانایی مالی شهروندان، عملکرد شهرداری، ضوابط و مقررات ویژۀ بافتهای فرسوده و تاریخی، میزان سواد و آگاهی عمومی، تراکم جمعیت، قیمت زمین، ضوابط طرح تفصیلی، تجانس فرهنگی محدوده با بافتهای مجاور، تمایل به سرمایهگذاری در محدوده و تعدد مراکز تصمیمگیری.
«پنسیکولا» چگونه زنده شد؟
چندی پیش «ماریا ژوزفا بالاگوئر دکایار» معمار و مدرس دانشگاه «پلیتکنیک والنسیا» دربارۀ احیای بافت تاریخی «پنسیکولا» در اسپانیا گفته بود: «این شهر دفاعی با بناهای قلعهمانند و استحکامات و دیوارهای دفاعی اطراف آن در قرن سیزدهم میلادی احداث شد، اما در قرن بیستم رشد ساختوسازها در اطراف آن هویت ابتدایی شهر را مخدوش کرد. یکی از پیشاقدامات برای احیای بافت تاریخی پنسیکولا، افزایش آگاهی دربارۀ نحوۀ مداخلات و مرمت این مجموعه برای بخشهای مختلف بود و اینکه برای هر بخش بافت تاریخی، ملاک ارزش تاریخی یا فاقد این ارزش تعیین شد.»
به گفتۀ «دکایار»، «تعیین شد که چه قسمتهایی مربوط به میراث است و باید ترمیم شود و چه قسمتهایی فاقد این ارزش است و باید از چه معیارهایی برای هماهنگی با فرم کلی بافت پیروی شود. در ادامه هم در بخشهای مختلف، کاربریهایی متناسب با نوع گردشگران بازدیدکننده تعیین شد که از آن جمله میتوان به احداث کتابخانه برای گردشگران فرهنگی اشاره کرد.»
تأمین بودجه، یکی از مهمترین فاکتورهای تداوم باززندهسازی بافتهای تاریخی بهشمار میرود و دربارۀ «پنسیکولا» هم این مسئله وجود داشت. دکایار تأکید میکند نقشۀ استراتژیک به آنها کمک کرد تا در زمان کمبود بودجه، کارهای کوچکتری را که مشخص شده بود، انجام دهند و درنتیجه توقفی در اجرا نداشته باشند. درنهایت، بعد از مرمت و احیای این مجموعۀ تاریخی نهتنها گردشگری و صنعت توریسم توسعه یافته که توجه بسیاری از کارگردانها، فیلمسازها و هنرمندان برای انتخاب این منطقه بهعنوان لوکیشن جلب شده است.
رئیس ادارۀ میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری بیرجند: برای حفظ، نگهداری، پیشرفت و گسترش بافتهای تاریخی باید شیوههای بهروزشده اتخاذ شود. این محلهها باید برای زندگی جدید و نسل جدید مهیا شوند. در حال حاضر نهتنها بیرجند، بلکه بسیاری از بافتهای تاریخی کشور در یک دورۀ تاریخی ماندهاند
چرا بافت تاریخی بیرجند احیا نمیشود؟
سؤال اینجاست که چرا این بافت تاریخی با وجود ارزشهای تاریخی و معماریهای متفاوت از مناطق مختلف جهان، تاکنون باززندهسازی نشده، یا بهرهگیری از تجارب فنی و علمی برای احیای آن مورد توجه نبوده است؟ «محمدعلی جنتیفر»، رئیس ادارۀ میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان بیرجند، در گفتوگو با «پیام ما» دراینباره توضیح میدهد.
به گفتۀ این مسئول، بافت تاریخی بیرجند با وسعت حدود 45 هکتار در قالب حریم چند بنای تاریخی حفظ میشود و این نشان میدهد نگاه به آن منفی نیست، اما نگاه علمیای هم محسوب نمیشود.
او ادامه میدهد: «بافتهای تاریخی در شهرهایی مثل بیرجند زنده هستند و افراد بومی و محلی در این مناطق به زندگی خودشان ادامه میدهند و بههمین دلیل نیاز به بهروزرسانی دارند و باید با پیشرفت تکنولوژی و فناوری جدید، تغییراتی در این بافتها ایجاد شود. این مسئله باعث میشود افرادی که در آن محدوده زندگی میکنند، بتوانند هویت محل تاریخی زندگی خود را هم حفظ کنند.»
این مسئول به یک دیدگاه اشتباه در حفظ بافتهای تاریخی هم اشاره میکند: «برای حفظ، نگهداری، پیشرفت و گسترش بافتهای تاریخی باید شیوههای بهروزشده اتخاذ شود. این محلهها باید برای زندگی جدید و نسل جدید مهیا شوند. در حال حاضر نهتنها بیرجند، بلکه بسیاری از بافتهای تاریخی کشور، در یک دورۀ تاریخی ماندهاند و به مردم هم تأکید میشود باید در همان تاریخ و بدون تغییر بمانند. بخشی از این نگاه به منشور و قوانین بینالمللی برمیگردد و بخش دیگر ناشی از ضوابط سختگیرانه و بدون ریسک میراثفرهنگی و مجموعههای متولی حفظ بافتهای تاریخی است.»
جنتیفر نبود مطالعاتی برای تغییر این نگرش را یکی از مشکلات میداند و میگوید: «البته در برخی دانشگاهها از جمله هنر اصفهان و تهران، تعدادی از مقالات و پایاننامهها به این موضوع پرداختهاند و تأکید میکنند تغییر نگرش و بهروزسانی سیاستهای حفظ بافتهای تاریخی مشروط به حفظ هویت و تاریخ آنها ضرورت دارد.»
رئیس ادارۀ میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری بیرجند در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود مطالعات شاخص دربارۀ تشابه اجرای طرح باززندهسازی بیرجند شبیه به «پنسیکولا» این مسئلۀ مورد غفلت قرار گرفته، عنوان میکند: «دربارۀ بافت تاریخی بیرجند مقاومتهایی از سوی مردم، مسئولان و دستگاههای متولی وجود دارد. میراثفرهنگی هم چارچوبهای تعریفشدهای دارد و براساس آن عمل میکند؛ بهنوعی یخزدگی و قفلکردن بنای تاریخی در یک حالت خاص وجود دارد. تا زمانی که تغییر نگرش و پیشرفت صورت نگیرد، نباید چنین انتظاری هم داشت.»
جنتیفر البته استفاده از تجربههای فنی و علمی دیگر کشورها را مؤثر میداند و تأکید میکند که چنین مطالعاتی قطعاً تأثیرگذار است، اما باید این شباهتها را به اثبات برسانیم و مستند کنیم: «این مطالعات اگر دقیق باشد و شواهدشان را اثبات کنیم، میتوان نهتنها از تجربۀ اسپانیا بلکه سایر کشورها از جمله مراکش هم بهره برد. دراینباره شاید بتوان خواهرخواندگی را برقرار اجرا کرد و در معرفی، تبلیغات و ضوابطی که باید برای نگهداری، احیا و باززندهسازی این بافت تاریخی وجود داشته باشد، نگاه سایر دستگاهها را ویژهتر جلب کرد.»
این مسئول تأکید میکند نکات مشترکی در بافت تاریخی بیرجند و شهرهای دیگری در جهان وجود دارد؛ بیرجند جزو شهرهایی است که در گذشته در مسیر تجارت ادویه و بنابه گفتۀ برخی در مسیر راههای فرعی جاده ابریشم قرار داشته. بههمین دلیل علاوهبر معماری کویر و ایرانی، معماری دیگر کشورها هم در این شهر دیده میشود، از جمله باغهایی که فرم آنها برگرفته از باغهای هرات افغانستان است، یا تزئیناتی که در معماریهای هند استفاده میشده، یا طاقهایی که در معماری حوزۀ جنوب خلیجفارس، سوریه و لبنان وجود داشته است.
به گفتۀ جنتیفر، بیرجند تنها شهر کشور است که نوعی تزئین روی دیوارها را با استفاده از پارچههای نقاشیشده بهشکل کاغذدیواری مرسوم امروز دارد و این هنر در هند و برخی کشورهای اروپایی وجود داشته است.
***
افزایش آگاهی، ضرورت حفظ آثار تاریخی است که میتواند باعث بقای تاریخ شود. این تدبیر در کشورهای دیگر منجر به نتیجه شده و نیازی به پیمودن راه از ابتدا نیست. آنها فرهنگسازی و افزایش آگاهی عمومی را یکی از راهبردهای استراتژیک احیای بافتهای تاریخی قرار دادهاند. تجربۀ باززندهسازی «پنسیکولا» هم نشان میدهد طرحهای بزرگ با برنامهریزی استراتژیک قابل انجام است و حتی کمبود بودجه هم میتواند مدیریت شود؛ اما باید نگرش سختگیرانهتری نسبت به حفظ بافتهای تاریخی ایجاد شود تا این مناطق، هم از ظرفیتهای گردشگری خود بهرهمند شوند، هم محلی مناسب برای زندگی باتوجهبه تغییرات بهروز باشند.
مطالب مرتبط
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید