یکی از برجستهترین قلعههای نظامی خراسان که روزگاری مخروبه بود، به موزه مردمشناسی گرمه تبدیل شده است
جلالالدین؛ قلعهای بر بلندای تاریخ
چاهی در گوشه غربی حیاط قلعه حفر شده که امروزه با نخاله و خاشاک پر شده و عمق اولیه آن قابل تشخیص نیست ولی به استناد متون تاریخی دسترسی ساکنان قلعه به منبع آب دائمی را فراهم کرده است
![جلالالدین؛ قلعهای بر بلندای تاریخ](https://payamema.ir/pubfiles/2022/03/ص-4-2.jpg)
۲۱ اسفند ۱۴۰۰، ۰:۰۰
«از بیرون بهعلت ارتفاع زیاد دیوارهای خارجی و برجها چنین بنظر میرسد که بنا سالم و مستحکم است، در حالی که با مشاهده داخل بنا شاهد وضع نامناسب و ویرانی بنا هستیم. سر تا سر دیوارها در طبقه بالا فرو ریخته و دیوار رو به حیاط بکلی از بین رفته است. داخل برجهای شرقی و جنوب شرقی و جنوبی که ورودی را تشکیل میدهد فرو ریخته و بشدت صدمه دیده است .کف راهروها را کنده و خمرههای داخل آن را خارج ساختهاند. سقف طبقه بالا و برجها و راهروها از بین رفته و به احتمال زیاد حدود یک تا دو متر از ارتفاع دیوارها در مجموع فرو ریخته است و بهطور کلی از نحوه پوشش طبقه بالا و ورودیهای آن چیزی بر جای نمانده است.» در بهار 1357خورشیدی، فائق توحیدی، رئیس هیات بررسی ناحیه خراسان در مجله بناهای تاریخی ایران (انتشارات اداره کل حفاظت آثار باستانی و بناهای تاریخی) این جملهها را درباره قلعه جلالالدین نوشت؛ قلعهای که بر بلندای صخرهای در گرمه بنا شده، روزگاری یکی از مشهورترین قلاع نظامی خراسان بوده و امروز موزه مردمشناسی است.
قلعه جلالالدین یکی از برجستهترین قلعههای نظامی خراسان شمالی شناخته میشود و در سدههای شش و هفت هجری ساختهشده است. معماران آن روزگار این سازه را با سنگ و ساروج بنا کردند؛ یک ششضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخرهای تپهای بلند، قلعهای بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم. چنان که از گزارش بهار 1357 برمیآید، اوضاع قلعه در گذشته چنین نبوده است. مرمتش را در سال ۱۳۸۶ آغاز کردند و پس از چهار سال موزه مردمشناسی قلعه جلالالدین بازگشایی شد.
میراث آریا با انتشار گزارشی درباره این بنا نوشته است: قلعه جلالالدین یکی از مشهورترین قلاع نظامی خراسان بشمار میآید که در سدههای ۷-۶ هجری ساختهشده است. قلعه جلالالدین در ابتدای بلوار امام رضا (ع) از شرق و اول شهر گرمه قرار دارد و با مصالح سنگ و ساروج بهصورت یک ششضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخرهای تپهای بلند احداث شده است. این قلعه از نظر ابعاد معماری در نوع خود کمنظیر است. بیتردید حفر چاه در دل صخره در گوشه غربی حیاط قلعه از شاهکارهای مهندسی این بناست.
ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان شمالی برای احیای قلعه جلالالدین بهعنوان موزه از سال ۱۳۸۶ مطالعه و مرمت این بنا را آغاز کرد و در خرداد سال ۱۳۹۰ این بنا با عنوان موزه معرفی شخصیتهای «جلالالدین» با تأکید بر شخصیت جلالالدین خوارزمشاه و با استفاده از تکنیکهای مدرن صدا و نور (سیستم دیجیتال) افتتاح شد. پای تپه قلعه جلالالدین و در گوشه جنوب غربی چشمهای پرآب و باصفا قرار دارد که از جمله جاذبههای ارزشمند طبیعی این مجموعه گردشگری است.
نگاهی به گرمه
شهرها و آبادیهای شمال خراسان در تمام دورههای تاریخی، پیوسته مورد تهاجم اقوام بیابانگرد و چادرنشین آسیا مرکزی و شمالی بودهاند. از همین رو ساخت قلعهها، دژها و بازوبندی شهرها اهمیت یافته است. شهرهای جاجرم و گرمه هم با موقعیت ویژه راهبردی خود بر سر راههای مواصلاتی و تجاری از این قاعده مستثنی نبوده است و قلعه جلالالدین در مجاورت آن با توجه به گنجایش محدودش بدون تردید نقش مقر دیدهبانی و دژ نظامی را ایفا میکرده است.
باتوجهبه ویژگیهای معماری و بررسیهای باستانشناختی انجام شده تاکنون، کارشناسان قدمت این اثر تاریخی را در حدود سدههای ۶ و ۷ هجری قمری مقارن با حکومت خوارزمشاهی و هجوم مغولان به ایران دانستهاند.
قلعه کمنظیر جلالالدین
قلعه جلالالدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کمنظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.
این قلعه بهصورت یک ششضلعی تقریباً منتظم روی سطح ناهموار و صخرهای تپهای احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان میکرد.
فضاهای درون برجهای استوانهای بدون هیچ روزنه به بیرون فقط از طریق یک ورودی با حیاط قلعه مرتبط میشوند. کشیدگی و بلندای این ورودیها شکل معماری ویژهای را ایجاد کرده است.
در تراز فوقانی برجها، به جز برج ورودی که قسمت بالایی آن تخریب شده، اتاقهایی با طرح چلیپا وجود دارد که هر کدام سه روزن تیرکش به سمت بیرون قلعه دارند. کف فضاها در این تراز با ملات سفیدرنگ و ضخیمیاندود شده است.
در کف برجها و راهروهای تراز فوقانی باروی قلعه خمرههایی به بلندی حدود ۱ متر و قطر داخلی ۶۵ سانتیمتر در کف برجها و راهروها تراز فوقانی کار گذاشته شده که در مواقع نیاز آب یا آذوقه مورد نیاز را تامین کرده است. هر یک از این خمرهها نزدیک به ۱۵۰ لیتر حجم دارند و با درنظرگرفتن مجموع ۱۲۸ خمره موجود در فضاهای مختلف برآورد میشود در این ظروف حدود ۱۹۰۰۰ لیتر یا ۲۰ تن مایع یا غله ذخیره میشده است. باتوجهبه رسوب گرفتگی بدنهی خمرهها احتمال نگهداری مایعات در این خمرهها بیشتر است.
بهعلاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشهی غربی حیاط قلعه حفر شده است که امروزه تا حد زیادی با نخاله و خاشاک پر شده و عمق اولیه آن قابل تشخیص نیست ولی به استناد متون تاریخی عمق زیاد داشته و شاید دسترسی ساکنان قلعه به منبع آب دایمی را فراهم میکرده است. باتوجهبه بستر صخرهای قلعه، بیتردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
وقتی قلعه احیا شد
بنای قلعه جلالالدین پس از اقدامات مرمتی و احیا خرداد ۱۳۹۰ با عنوان موزه شخصیتهای جلالالدین تاریخ ایران افتتاح شد. اینطور که میراث آریا مینویسد با توجه به اینکه با قطعیت نمیتوان نام قلعه را به هیچکدام از شخصیتهای معروف جلالالدین منسوب کرد در ضلع شرقی قلعه موزه در طبقه اول به معرفی شخصیتهای معروف قلعه جلالالدین پرداخته شده است که در آن نام آثار و احوال این شخصیتها بهصورت جداگانه معرفی شده است.
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد این موزه – قلعه که آنها از نظر محتوایی از نمونههای مشابه خود متمایز ساخته شیوه پردهخوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است. در این نمایش، داستان تصویری نقش شده بر پردههای درون هر برج به شیوه نقالی روایت میشود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و معایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو میشود.
برجهای موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاصدادهشده است از ویژگیهای منحصربهفرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هر کدام از برجها بهصورت جداگانه است.
در این نمایش کسی با عنوان «پردهخوان» از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، وقایع تاریخی، مصائب اولیای دین – بهویژه اولیای مذهب شیعه – را با کلام آهنگین روایت میکند.
سایر قسمتهای نمایشی موزه در مسیرهای بازدید قرار گرفته که این امکان را به بازدیدکننده میدهد که ضمن حرکت در مسیر و مرتفعترین قسمتهای قلعه، با ویژگیهای معماری، مصالح بهکاررفته، خمرههای تاریخی بجا مانده از دوران اولیه موجود در میان راهروها و برجها در طبقه فوقانی از نزدیک آشنا شود. این بنا به دلیل ویژگیهای شاخص فرهنگی و تاریخی در سال ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
پیشنهاد سردبیر
![سرمایهگذاری در معدن بازنده](https://payamema.ir/pubfiles/2023/11/3-16-jpg.webp)
سرمایهگذاری در معدن بازنده
مطالب مرتبط
![چراغ سبز به تولید بنزین بیکیفیت؟](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/بنزین.jpg)
هیئت وزیران برای افزایش میزان تولید بنزین، «تولید بنزین با کیفیت معمولی» را تصویب کرد
چراغ سبز به تولید بنزین بیکیفیت؟
![در جستوجوی نسخه شفابخش آلودگی هوا](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/آلودگی-هوا-2.jpg)
نگاهی به یک مقاله علمی دربارهٔ آلودگی هوای کلانشهر تهران
در جستوجوی نسخه شفابخش آلودگی هوا
![برنامه هفتم توسعه و تفاوت ارقام واریزی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/همسان-سازی.jpg)
برنامه هفتم توسعه و تفاوت ارقام واریزی
![تخریب گَهَر، ویرانی اشترانکوه](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/اشترانکوه-دریاچه-گهر.jpg)
فعالان محیطزیست لرستان از بیجوابماندن نامهشان دربارۀ توقف جادهکشی در اشترانکوه از سوی سازمان محیطزیست گلایه دارند
تخریب گَهَر، ویرانی اشترانکوه
![مناظره دونفره قطعی نیست](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دور-دوم-انتخابات.jpg)
مفتاح خبر داد؛
مناظره دونفره قطعی نیست
![چهاردهمین دوره انتخابات به دور دوم کشیده شد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دور-دوم.jpg)
چهاردهمین دوره انتخابات به دور دوم کشیده شد
![رودخانه سن برای شنا آلوده است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/پاریس.jpg)
ناکامی پاریس در آمادهسازیهای المپیک ۲۰۲۴
رودخانه سن برای شنا آلوده است
![تداوم بارش باران از امروز تا پایان چهارشنبه](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/رگبار-باران.jpg)
تداوم بارش باران از امروز تا پایان چهارشنبه
![سالِ حادثهخیزِ سیستانوبلوچستان](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/سیل-سیستان.jpg)
پژوهشگاه سوانح طبیعی گزارشی از حوادث غیرمترقبه منتشر کرد
سالِ حادثهخیزِ سیستانوبلوچستان
![الگوی جلوگیری از انقراض](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/theguardian.jpg)
براساس یک مطالعۀ جدید حفظ ۱.۲ درصد از سطح زمین، میتواند به جلوگیری از انقراض گونههای در معرض خطر منجر شود
الگوی جلوگیری از انقراض
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید