شهرداری تهران از دیروز 27 تیرماه ملزم شد تا از بخشی از محدوده‌های حریم جنوبی توچال و منطقه کوه بی‌بی‌ شهربانو محافظت کند. طرحی که کلیات آن کمتر از یک ماه پیش تصویب شده بود. اکنون اعضای شورای شهر تهران، شهرداری را موظف کردند تا به منظور حفاظت و ثبت ملی ارتفاعات توچال با استفاده از ظرفیت‌های قانونی با همکاری سایر سازمان ها و نهادهای ذی‌ربط نسبت به انجام مطالعه، مستندسازی، تهیه مدارک فنی و جغرافیایی لازم برای محدوده پیشنهادی و ثبت ملی و حفاظت از میراث طبیعی توچال اقدام کرده و ظرف مدت حداکثر شش ماه نتایج را به شورای شهر ارائه کند. حالا جزئیات این طرح هم تصویب شد و شهرداری ملزم به حفاظت از توچال و کوه بی‌بی شهربانو است.

کلیات طرح «الزام شهرداری تهران به حفاظت از میراث طبیعی در بخشی از اراضی حریم جنوبی رشته کوه توچال» دیروز تصویب شد و اعضای شورا در بررسی جزئیات آن چند پیشنهاد داشتند. اولین آن از سوی حجت نظری و حسن خلیل‌آبادی، اعضای کمیسیون فرهنگی و اجتماعی ارائه شد، آن‌ها خواستند تا به این طرح عبارت منطقه کوه بی‌بی شهربانو اضافه شود. نظری در توجیه این پیشنهاد گفت: باید کل میراث طبیعی تهران را یکپارچه ببینیم. وقتی مقرراتی برای حراست از توچال تهیه می‎کنیم، کوه بی‌‏بی شهربانو را هم قاعدتاً باید در نظر بگیریم.
او افزود: در این چندروز جزئیات لازم برای یک مصوبه تهیه شده است که امروز ارائه می‎شود تا بتوانیم از دو میراث طبیعی شمال و جنوب تهران حفاظت کنیم. این پیشنهاد در وهله اول تصویب شد. در ادامه جلسه شورا جزئیات و تغییراتی که در این طرح اعمال شده است، بررسی شد. زهرا صدراعظم‌نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران درباره بندهای مختلف این طرح و تغییراتی که در آن اعمال شده است، توضیحاتی ارائه داد. بنا به گفته او بنا بر طرح راهبردی حریم شهر تهران، شهرداری موظف است از تصرفات و فعالیت‌های غیرقانونی در چند منطقه از توچال و بی‌بی شهربانو ممانعت کند: محدوده حوضه آبریز گلابدره، محدوده بند یخچال و عرصه‌های پیرامونی کوه بی‌بی شهربانو و حریم معادن از این جمله‌اند. او همچنین تاکید کرد: در تبصره دوم نیز تاکید شده است اداره‌کل حریم شهرداری تهران با همکاری شهرداری‎های مناطق ۱,۱۵,۲۰ مسئولیت اجرای عملیات حفاظت را عهده‌دار است.
اما در تبصره سوم ماده اول این طرح شهرداری موظف شده تا با همکاری سازمان صنعت و معدن و تجارت در محدوده فعالیت‌های معدنی دارای پروانه بهره‌‏برداری از کوه بی‎بی شهربانو نسبت به تهیه برنامه مشترک نظارتی، محدود سازی و رعایت ضوابط ایمنی و محیط زیستی، فعالیت‎های معدنی در حریم و محدوده شهر پیگیری و اقدام لازم به عمل آورد.
نوری با اشاره به تبصره 4 نیز گفت: از سوی دیگر شهرداری تهران موظف است اعتبار مورد نیاز این مصوبه را در بودجه‎های سالیانه شهرداری‎های سه منطقه لحاظ نموده و همچنین در قالب اصلاحیه بودجه 1400 اعتبارات لازم را پیش‎بینی و تهیه کند. در ادامه جلسه نیز شهربانو امانی پیشنهاد دیگری داد. او خواست تا عنوان «به‎منظور توسعه نظارت‎های مردمی شهرداری تهران در مناطق مذکروه مکلف است از تشکل‌های محیط زیستی بهره بگیرد» مورد بررسی قرار بگیرد. نظری عنوان پیشنهاد او را اصلاح کرد: ««شهرداری مکلف است در اجرای این مصوبه در جلساتی که برای اجرای مصوبه برگزار می‎کند یک نماینده از شبکه NG‌های محیط زیستی تهران را دعوت کند.» بعد از این پیشنهاد هاشمی، رئیس شورای شهر تهران پیشنهاد را اینگونه اصلاح کرد و به یکی از سطرهای طرح اضافه کرد: «بهره‎گیری از فناوری‌‏های نوین و نماینده شبکه سمن‎های محیط زیستی» در نهایت تمام تغییرات اعمال شده در این طرح با 18 رای موافق تصویب شد.
مخاطرات توچال
توچال و کوه بی‌بی شهربانو را چه خطراتی تهدید می‌کند؟ عباس محمدی، مدیر گروه دیده‌بان کوهستان ایران مهم‌ترین معضل این روزهای توچال را «شهری‌سازی» آن می‌داند. او به روزنامه «پیام‌ما» می‌گوید مساله توچال بیش از هرچیز نزدیکی آن به تهران است: «تهران یک ابرشهری است که حوزه‌های مختلف اطراف خودش را می‌بلعد، از زمین کشاورزی و باغات گرفته تا اکنون که به مناطق کوهستانی رسیده است. در واقع زمین یک ارزش افزوده بسیار بالایی در تهران دارد، سرمایه‌گذاری در این حوزه هم سود بالایی دارد. داخل محدوده تهران اما روز به روز زمین کمتر می‌شود، در عین حال یک عده از مسئولان امر مانند منابع طبیعی، شهرداری و … به این مساله میدان می‌دهند که عرصه‌های ملی را به اراضی مناسب برای ساخت و ساز تبدیل می‌کنند در محدوده توچال هم تهدید و مساله اصلی همین است که من نام آن را شهری‌سازی کوهستان گذاشتم.»
او با اشاره به دیگر جنبه‌های شهری‌سازی در توچال تاکید می‌کند: «یکی از جنبه‌های این شهری‌سازی ساخت و ساز است. ما پیش از انقلاب چیزی به اسم منطقه 22 نداشتم، کن روستا بود در اطراف تهران کم کم داخل شهر آمد، دهه شصت در ارتفاع 1400 متر به بالا ممنوعیت ساخت و ساز بود. اکنون در ارتفاع بیش از 1800 متر هم ساخت و ساز شده است.» به گفته محمدی ساخت رستوران و چای‌خانه در ارتفاعات هم یکی دیگر از ابعاد شهری‌سازی توچال است که باعث بروز آسیب در این منطقه شده است. او تاکید می‌کند: «این موضوع جنبه‌های دیگری هم دارد، مثلا تله‌کابین توچال. این تله‌کابین سال 56 ساخته شد، یک خط از ولنجک تا قله توچال می‌رفت اکنون چندین رستوران در پایین آن ساخته شده، آسفالت شده و خط تله‌سیژ ساخته شده است به همراه تعداد زیادی تاسیسات.» این کوهنورد باسابقه می‌گوید یکی از مسائلی که هم تله‌کابین و هم مسئولان درباره توچال به آن دامن زدند، آفرود سواری و موتور سواری است: «ما محیط کوهستانی را به محیط شهری بدل کردیم و در بسیاری از مناطق دسترسی باز شده است. مثلا تله‌کابین تا نزدیک قله جاده اتومبیل رو کشیده است. یا مثلا منابع طبیعی در دارآباد جاده‌های زیادی کشیده است. این کارها که دسترسی به کوهستان را تسهیل کرده است، باعث می‌شود که وسایل موتوری مانند انواع ماشین، موتور 4 چرخ و موتور سیکلت در این فضا تردد کنند، این ترددها باعث آسیب بسیار زیادی به محیط حساس کوهستان شده است.» محمدی تاکید می‌کند که کوهستان به دلیل شیبی که دارد، محیط مستعد فرسایش است اما آنچه آن را نگه‌ می‌دارد، پوشش گیاهی است و رفت‌وآمد افراطی، جاده‌سازی و موتورسواری، خاک را سست می‌کند و به پوشش گیاهی آسیب می‌رساند و در نتیجه باعث ریزش و فرسایش شدید خاک می‌شود: «در توچال اکنون تقریبا با مساله فرسایش شدید خاک در تمام محدوده‌ها روبه‌رو هستیم، مثلا همین آفرود و موتورسواری در قسمت‌های شمال‌غرب یا محدوده سوهانک در شمال‌شرق تهران بیشتر به چشم می‌خورد. تله‌کابین در شمال تهران است.» او یکی دیگر از معضلات تهران را چرای بی‌ضابطه دام در محدوده تنفس‌گاه شهری می‌داند و می‌گوید پیشتر محدوده‌های زمانی برای چرا تعیین می‌شد اما اکنون چرای دام تقریبا در همه زمان‌ها دیده می‌شود: «در تمام قسمت‌های توچال این روزها میکروتراس مشاهده می‌شود، راه‌های رفت‌و‌آمد بز و گوسفند سبب ایجاد راه‌هایی مالرو شده است و پوشش گیاهی در منطقه به شدت ضعیف شده است.» او در پایان چیدن انواع گیاهان تحت عنوان سبزی و فروش آن را یکی دیگر از معضلات توچال می‌داند.
از کوه بی‌بی شهربانو در آینده مشتی ریزگرد می‌ماند
کوه بی‌بی شهربانو هم در ماه‌های اخیر دستخوش آسیب‌های فراوانی شده است. چنانچه حسن خلیل‌آبادی، عضو شورای شهر تهران پیش‌تر در گفت‌وگویی با روزنامه «پیام‌ما»، اعلام کرده بود که از کوه بی‌بی شهربانو در آینده مشتی ریزگرد می‌ماند: «اگر روند تخریب کوه ادامه داشته باشد، در آینده نزدیک از میراث چند هزار ساله تهران و از این کوه تنها یک پوسته باقی می‌ماند.»
کوه همجوار با کارخانه سیمان که از آن به عنوان بام ری یاد می‌شود، این روزها به فضایی تبدیل شده برای استخراج سیمان، کارخانه سیمان تهران و شرکت‌های تابعه از معادن سیمان آن کیلو کیلو کم می‌کنند. مسئولان شهری و میراث‌فرهنگی بارها درباره سرنوشت این کوه تذکر دادند. مدتی پیش حسن خلیل‌آبادی، رییس کمیته میراث فرهنگی و گردشگری شورای شهر تهران خواسته بود تا کوه بی‌بی شهربانو ثبت ملی شود تا شاید به این بهانه از دستکاری‌های آن هم کاسته شود. با این حال فعالان محیط زیست امیدوارند که در صورت تصویب اینگونه الزام‌ها بی‌بی شهربانو و توچال حفاظت شوند.