نشست تغییرات اقلیمی COP26 در حالی برگزار می‌شود که نگرانی‌ها درباره رسیدن جهان به توافق و اراده لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر شده است. طی دو هفته، ۲۰هزار نماینده از ۱۹۵ کشور تلاش می‌کنند تا اختلافات بر سر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را حل کنند و برنامه‌های خود را ارائه دهند. برنامه محیط زیست سازمان ملل که طرح‌های کشورها را قبل از برگزاری نشست بررسی می‌کند در گزارشی اعلام کرد که اگر کشورها به تعهدات خود پایبند باشند، دمای کره زمین ۲.۷ درجه سانتی‌گراد در قرن حاضر افزایش می‌یابد؛ میزانی که با اهداف معاهده پاریس مغایرت دارد و فاجعه بزرگی را برای کره زمین و ساکنان آن به بار می‌آورد. این نشان می‌دهد که دولت‌ها باید سیاست‌های جدی‌تر و عملگرایانه‌تری را نسبت به استفاده از سوخت‌های فسیلی به کار بگیرند. زمان آن رسیده که وعده «کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» با «حذف سوخت‌های فسیلی» جایگزین شود.

کره زمین در سال ۲۰۱۴ و قبل از شکل‌گیری معاهده پاریس در مسیر گرم‌شدن تا ۴‌درجه سانتی‌گراد با تبعاتی فاجعه‌بار قرار داشت. تعهدات کشورها برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای و پیشرفت سریع فناوری‌های انرژی‌های پاک، می‌تواند میزان گرم‌شدن کره زمین را تا سال ۲‍۱۰۰ به ۳درجه سانتی‌گراد برساند؛ نتیجه‌ای بهتر اما همچنان ویرانگر.
بسیاری از کشورها تاکنون تعهد خود را روی کاغذ نشان داده‌اند اما اگر اجرای آنها را جدی بگیرند تا سال ۲۱۰۰ می‌توانند گرم‌شدن کره زمین را به ۲ تا ۲.۴ درجه سانتی‌گراد برسانند. این میزان افزایش دما بسیار خطرناک است. برای نگه داشتن دما به کمتر از ۱.۵ درجه سلسیوس، اقدامات جدی‌تری باید صورت گیرد.
نادیا پوپویچ و برد پلامر در گزارشی مشترک در نیویورک تایمز می‌نویسند تمرکز نشست تغییرات اقلیمی گلاسکو روی یک عدد حیاتی خواهد بود: کره زمین چند درجه گرم‌تر خواهد شد؟ و چگونه می‌توان این عدد را در کمترین مقدار نگه داشت؟
هزینه گزاف انقلاب صنعتی
از زمان وقوع انقلاب صنعتی تاکنون از زغال‌سنگ، نفت و گاز به عنوان منبع انرژی استفاده شده و قطع درختان و نابودی جنگل‌ها که به جذب گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کنند، باعث شده دمای کره زمین ۱.۱ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کند. تبعات این اقدامات امروزه هزینه گزافی را روی دوش دولت‌ها و بشر گذاشته است. در سالی که گذشت، موج گرمای طاقت‌فرسا، جان صدها نفر را در مناطق شمال‌غربی آمریکا و کانادا گرفت. وقوع سیل در چین و آلمان ویرانی‌هایی به‌جای گذاشت و آتش‌سوزی‌های گسترده در سیبری،‌ ترکیه و کالیفرنیا از کنترل خارج شدند. دانشمندان و کارشناسان محیط زیست در موسسه تحقیقاتی و ردیابی اقدامات مقابله با تغییرات اقلیمی، تاثیر سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها در میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش دمای کره زمین را محاسبه می‌کنند. یافته‌های این موسسه هم هشداردهنده است، هم امیداوارکننده.
عملکرد بهتر جهان برای کاهش گرمایش کره زمین
دانشمندان این موسسه تحقیقاتی در سال ۲۰۱۴ تخمین زدند که تا سال ۲۱۰۰ افزایش دمای کره زمین به ۴ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. نتایج تحقیقات سال جاری این موسسه امیدوارکننده‌تر به نظر می‌رسند، چون کشورها اقدامات بیشتری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام داده‌اند. بانک جهانی در یکی از ارزیابی‌های خود به خطرات ناشی از این میزان افزایش دما پرداخت و با اشاره به مشکلاتی مانند کاهش محصولات کشاورزی در جهان هشدار داد که هر چه زودتر باید جلوی این اتفاق باید گرفته شود. سیاست‌های کنونی، گرم شدن کره زمین تا سال ۲۱۰۰ را تا حدود ۲.۹ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌دهد. (این بهترین تخمین است، بازه گرم شدن زمین بین ۲.۱ تا ۳.۹ درجه سانتی‌گراد خواهد بود.) به گفته دانشمندان تغییرات اقلیمی با وجود اینکه شاهد وقوع جنبش‌های واقعی هستیم، پیشرفت به کندی انجام می‌شود و هنوز کافی نیست. پس از معاهده پاریس با اینکه برنامه کشورها برای مهار گازهای گلخانه‌ای داوطلبانه بود اما تحولاتی بوجود آمد: اتحادیه اروپا میزان مجاز تولید آلاینده‌های صنعتی را محدودتر کرد. چین و هند استفاده از انرژی تجدیدپذیر را افزایش دادند. مصر پرداخت یارانه به سوخت‌های فسیلی را کاهش داد. اندونزی با قطع غیرقانونی درختان جنگلی مقابله کرد. در این میان، اقداماتی هم باعث عقب‌گرد از اهداف اقلیمی شد؛ دولت ترامپ برخی از سیاست‌های اصلی مقابله با تغییرات اقلیمی را تغییر داد. قطع درختان جنگلی برزیل نیز در زمان ریاست‌جمهوری بولسونارو افزایش پیدا کرد. اما در کل می‌توان گفت جهان نسبت به یک قرن پیش عملکرد بهتری داشته است.
معاهده پاریس بی‌تاثیر نبوده است
انرژی‌های پاک سریع‌تر از پیش‌بینی‌ها پیشرفت کردند. یک قرن پیش، پانل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و ماشین‌های برقی به عنوان تکنولوژی خاص و بسیار گران برای استفاده در سطح گسترده به نظر می‌رسیدند. اما با کاهش قیمت‌ها، انرژی بادی و خورشیدی ارزان‌ترین منبع تولید برق تبدیل شدند. فروش ماشین‌های برقی نیز در حال رکورد زدن است. خودروسازانی مانند فورد و جنرال موتورز خود را برای کاهش خط تولید ماشین‌های بنزینی در سال‌های آینده آماده می‌کنند. در عین حال، سوخت‌های فسیلی که منبع اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای هستند کمرنگ‌تر شده‌اند. چین و هند ۱۰ سال پیش هر هفته نیروگاه جدید فسیلی می‌ساختند. اما با پیشرفت انرژی‌های پاک و استفاده از آنها به عنوان سوخت جایگزین و افزایش فشار فعالان محیط زیست روی بانک‌ها و دولت‌ها برای توقف سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی، این روند کندتر شده است. بعد از معاهده پاریس ۷۶‌درصد از طرح‌های پیشنهادی برای نیروگاه‌های سوخت‌های فسیلی رد شدند. تمام این اقدامات تاثیرگذار بوده‌اند. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰، میزان نشر گازهای گلخانه‌ای در جهان به طور میانگین سالانه ۳درصد افزایش داشت. اما از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، میزان انتشار با حدود یک درصد در سال روند کندتری را پیش گرفت.
افزایش دما تا ۳ درجه سانتی‌گراد
آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که در اواسط دهه آینده میزان انتشار گاز دی‌اکسیدکربن احتمالا به پیک خود می‌رسد و از آنجا به تدریج رو به کاهش می‌رود. اگر نگرانی‌ها درباره کارکرد سیاست‌های کنونی برطرف شوند و میزان حساسیت زمین نسبت به انتشار گازهای گلخانه‌ای سنجیده شود، افزایش دما تا سال ۲۱۰۰ به ‌جای ۴ درجه سانتی‌گراد، به ۳ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. اما با این حال دانشمندان هشدار می‌دهند که این نتیجه خوشحال‌کننده نیست. ۳ درجه از ۴ درجه خیلی کمتر است اما چیزی از فاجعه‌بار بودن آن کم نمی‌کند.
ذوب شدن ورقه‌های یخی گرینلند و قطب جنوب که روی هم رفته آب کافی برای افزایش سطح آب دریاها تا حدود ۱۲ متر را دارند، می‌تواند بسیاری از شهرهای ساحلی بزرگ دنیا را غرق کند. هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی یا IPCC اخیرا هشدار داده است که اگر گرمایش کره زمین بین ۲ تا ۳ درجه پایدار بماند، این ورقه‌های یخی به مدت هزاران سال به طور برگشت‌ناپذیر ذوب می‌شوند تا کاملا از بین بروند و نسل آینده را تا قرن‌ها بعد با افزایش شدید و بی‌امان سطح آب دریاها روبه‌رو می‌کنند.
ضربه گلاسگو از تغییرات اقلیمی
برگزاری این نشست در گلاسگو که آثار تغییرات اقلیمی را به چشم خود دیده است، اهمیت زیادی دارد. سال ۱۹۹۴، بارش پیاپی و بالا آمدن آب رودخانه‌ای که از شهر می‌گذرد منجر به وقوع سیلی شد که عواقب مرگ‌باری را به همراه داشت. سیل دو هفته قبل از روز کریسمس رخ داد، جان ۲ نفر را گرفت و بیش از ۱۰۰ میلیون پوند به ساختمان کنفرانس و موزه اسکاتلند (محل برگزاری COP26) خسارت وارد کرد. جیمز کوران، رئیس انجمنی است که به آماده‌سازی منطقه برای مقابله با گرمایش زمین کمک می‌کند‌. او در گفت‌وگو با بلومبرگ می‌گوید که در دهه‌های آینده خطر وقوع سیل در مناطق آسیب‌پذیر گلاسگو بیشتر می‌شود. با اینکه احتمال وقوع چنین سیلی در نوامبر امسال کم است اما سازمان محیط زیست اسکاتلند تخمین می‌زند که نزدیک به ۱۷۰هزار نفر در گلاسگو و اطراف آن در معرض خطر وقوع سیل قرار دارند؛ رقمی که تا سال ۲۰۸۰، ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که آسیب‌های ناشی از وقوع سیل نیز تا اواسط این قرن به سالی ۱۰۰ میلیون پوند برسد.
تبعات نابرابری توزیع واکسن
نابرابری توزیع واکسن کرونا در کشورهای جهان و محدودیت‌های کرونایی مسافران ورودی به انگستان، واکنش‌هایی را از سوی فعالان محیط زیستی کشورهای کم‌درآمد به همراه داشت.
آنها که نگران بودند تا زمان آغاز این نشست دو دوز واکسن کرونا خود را نزده باشند، درخواست به تعویق افتادن آن را داشتند. دولت بریتانیا در پاسخ به این درخواست‌ها پیشنهاد داد که هزینه اقامت نمایندگان کشورهای کم‌درآمد را می‌پردازد و آنها را مجانی واکسینه می‌کند. اما در نهایت ورود افرادی که واکسینه نشده‌اند و بالا رفتن آمار مبتلایان در انگلستان، ممکن است اختلالاتی در جریان برگزاری این نشست ایجاد کند. نابرابری توزیع واکسن در دنیا، توانایی کشورها برای احیای اقتصاد و سرمایه‌گذاری برای مقابله با تغییرات اقلیمی را تحت تاثیر قرار داده است. در آفریقای جنوبی تاکنون از هر ۵ نفر یک نفر، ۲دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند که نسبت به کشورهای توسعه یافته، آمار بسیار پایینی است. بنابراین اقتصاد این کشورها فضایی برای تغییر به سمت انرژی‌های پاک را ندارد. آفریقای جنوبی دوازدهمین کشور دنیا از لحاظ انتشار گازهای گلخانه‌ای است. مقامات این کشور ماه گذشته از برنامه جدیدی برای رسیدن به اهداف اقلیمی خود خبر دادند. این کشور در نشست گلاسگو پیامی را برای کشورهای ثروتمند به همراه دارد که آنها نیز باید به وعده‌های خود عمل کنند.
تعهدات عملی شده و قول‌های کاغذی
کشورهای توسعه‌یافته در سال ۲۰۰۹ وعده دادند که از سال ۲۰۲۰ سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار را به مدت ۵ سال پرداخت می‌کنند. اما کانادا و آلمان گزارشی را تهیه کرده‌اند که نشان می‌دهد این پرداخت تا سه سال دیگر محقق نخواهد شد.
وقتی‌که این وعده‌ها عملی نمی‌شوند، تلاش‌ها برای تعیین اهداف جدید پیچیده‌تر می‌شود.
برای اجرایی شدن تعهدات اقلیمی، میزان آلاینده‌های نیروگاه‌های سوخت‌های فسیلی، کارخانه‌ها و خودروها باید به شدت کاهش پیدا کند. در عین حال باید فناوری‌های جدیدی برای خروج دی‌اکسید‌کربن از جو زمین در نظر گرفته شوند. سرمایه‌گذاری برای مقابله با تغییرات اقلیمی یکی از مشکلات حیاتی کشورهای در حال توسعه است که در این نشست بررسی خواهد شد.
از سوی دیگر بر اساس داده‌های موسسه منابع جهانی، حداقل ۱۴۰ کشور به طور رسمی برنامه‌های خود برای کاهش گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ را به‌روز رسانی کرده‌اند. آمریکا و اتحادیه اروپا به کاهش شدیدتر متعهد شده‌اند. آرژانتین و آفریقای جنوبی وعده داده‌اند تا روند رشد استفاده از سوخت‌های فسیلی را کندتر کنند. اما دیگر کشورهای آلاینده مانند چین و هند همچنان برنامه‌های کوتاه‌مدت خود را تغییر نداده‌اند.
بسیاری از تعهدات بین‌المللی همچنان پشتوانه سیاستگذاری‌های سفت و سخت را ندارند. تحقیقات موسسه محیط زیستی رودیوم نشان می‌دهد که اگر دولت بایدن بتواند طرح خود را که شامل میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک است، در کنگره آمریکا پیش ببرد و در پی آن هر کدام از ایالت‌ها قوانین سخت‌گیرانه‌تری را نیز وضع کنند، باز هم آمریکا نمی‌تواند به اهداف اقلیمی خود برسد.
در جریان معاهده پاریس ایران متعهد شده بود تا میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا ۴درصد بدون شرط و ۸درصد به شرط برداشته شدن تحریم‌ها تا سال ۲۰۳۰ کاهش دهد. اما با خروج آمریکا از برجام در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و بازگشت تحریم‌ها، موانعی در مسیر تحقق این تعهدات ایجاد شده است. از سوی دیگر به گفته مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، الحاق ایران به معاهده پاریس در نهایت با تغییر دوره مجلس شورای اسلامی بلاتکلیف مانده است.
گردهمایی فعالان محیط زیست در جریان برگزاری نشست
برگزاری این نشست تاکنون واکنش‌های مختلفی را از سوی فعالان محیط زیست داخل انگلستان داشته است. آنها از ایده‌های مختلفی برای جلب توجه سران دولت‌ها و شهروندان استفاده کردند. اعضای گروه «عایق‌بندی بریتانیا» در روز چهاردهم اعتراضات خود نسبت به بی‌توجهی دولت جلوگیری از هدررفت انرژی خانه‌ها، در سه محله پرتردد لندن دست‌های خود را با چسب به زمین چسباندند. یک معترض صورت خود را طوری با چسب به زمین چسبانده بود که جدا شدن آن از آسفالت با درد شدیدی همراه بود. در اقدامی دیگر، ۴ نفر از فعالان جنبش عدالت‌خواه «شورش حیوانات» از یکی از ساختمان‌های دولتی با طناب، هارنس و تجهیزات کامل بالا رفتند تا «حمایت دولت برای سیستم غذایی بر پایه مواد گیاهی را در Cop26» جلب کنند.
این جنبش بخشی از گروه Extinction Rebellion است که در زمینه تاثیر صنایع دامپروری بر تغییرات اقلیمی فعالیت می‌کند.
نزدیک به ۱۵۰۰ نفر از کارکنان حمل و نقل ریلی، رانندگان اتوبوس، پاکبانان و خدمتکاران مدارس و رستوران‌ها (کیترینگ‌ها) اعلام کرده‌اند که در هفته دوم این نشست نسبت به حقوق کم خود دست به اعتراض خواهند زد.
گرتا تونبرگ، فعال محیط زیست نیز اعلام کرد که در این تظاهرات روز پنجم نوامبر شرکت خواهد کرد. تونبرگ در توییتی نوشت که عدالت تغییرات اقلیمی به معنی عدالت اجتماعی است که هیچ‌کس در آن نادیده گرفته نمی‌شود.
دیوید اتنبرو، طبیعت‌شناس، مستندساز و نویسنده انگلیسی نیز هشدار داد که «اگر همین الان اقدامی نکنیم، خیلی دیر خواهد شد». بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلستان هم با ابراز نگرانی می‌گوید کسب موفقیت در جریان این نشست بسیار سخت، امکان‌پذیر ولی نگران‌کننده است.
اما این هنوز سخت‌ترین بخش کار نیست. در سال‌های اخیر، بیش از ۵۰ کشور به همراه اتحادیه اروپا به طور رسمی به انتشار کربن صفر خالص متعهد شده‌اند که اساسا وعده‌ای است برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای تا یک تاریخ مشخص. آمریکا می‌گوید تا سال ۲۰۵۰ به آن می‌رسد. چین می‌گوید تلاشش برای سال ۲۰۶۰ است.
این اهداف از لحاظ تئوری می‌توانند تاثیر به‌سزایی داشته باشند. تخمین‌ها نشان می‌دهد که اگر هر کشوری به وعده رسیدن به کربن خنثی عمل کند، گرمایش کره زمین تا پایان قرن تا حدود ۲ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد.
راه باریکه پیش‌رو
در معاهده پاریس دولت‌ها توافق کردند که گرمایش کره زمین را تا کمتر از ۲درجه سلسیوس و در حد ۱.۵درجه نگه دارند. از آن زمان تاکنون تحقیقات مختلف نشان داده که ۲ درجه سلسیوس افزایش گرما آسیب‌های بیشتری نسبت به ۱.۵درجه خواهد داشت. همان نیم درجه یعنی وقوع موج گرمای شدید، کم‌آبی و سیل، جان هزاران میلیون نفر دیگر را تهدید می‌کند. اما رسیدن به ۱.۵ درجه بسیار سخت‌تر از ۲ یا ۳ درجه سانتی‌گراد است. اینکه انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان تا اواسط دهه آینده به پیک خود برسد و بعد کاهش پیدا کند کافی نیست. میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی در جهان باید به نصف مقدار کنونی برسد تا بتوان تا سال ۲۰۵۰ به انتشار کربن را به صفر رساند.
آژانس بین‌المللی انرژی امسال نقشه راهی را ارائه کرده که در آن سهم فروش خودروهای برقی باید تا سال ۲۰۳۰، از ۵درصد کنونی، به بیش از ۵۰ درصد در بازار برسد. تا سال ۲۰۳۵، کشورهای ثروتمند باید تمام نیروگاه‌های سوخت‌های فسیلی خود را تعطیل و فناوری‌های پاک مانند انرژی بادی، خورشیدی و هسته‌ای را جایگزین کنند. تا سال ۲۰۴۰، تمام نیروگاه‌های زغال‌سنگ باقیمانده نیز یا تعطیل شوند یا به تکنولوژی جذب کربن و چال کردن آن در اعماق زمین مجهز شوند. فناوری‌های جدید برای پاک‌سازی صنایعی مانند پرواز هوایی نیز لازم است.
تخمین‌های این آژانس نشان می‌دهد که سیاست‌های کنونی در جهان برای رسیدن به گرمایش ۱.۵درجه سانتی‌گراد تنها کاهش انتشار آلاینده‌ها را به یک‌پنجم می‌رساند. اگر اقداماتی سریع و فوری صورت نگیرد، اهداف اقلیمی می‌تواند تا چند سال آینده دست‌نیافتی باشد.