سایه همسایه؛ تهدید اصلی آثار تاریخی مازندران

از دو هزار و 500 اثر تاریخی مازندران تنها 150 اثر دارای عرصه و حریم هستند

همسایه داشتن همه جا خوب نیست، بویژه وقتی پای بناهای تاریخی در میان باشد و قدرناشناسی همسایه؛ مانند همسایگی غارهای تاریخی با معادن شن و ماسه در مازندران یا بناهای چند ساله هویتی مناطق شهری استان در محاصره برج و باروهای آهنین. مشخص نشدن حریم آثاری که در فهرست ملی نیز ثبت شده اند، همچنان یکی از دغدغه های مهم و با اولویت فرهنگ دوستان و کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی در مازندران است، دغدغه ای که با وجود سابقه درازش ظاهرا قرار نیست به این زودی ها رفع شود، مگر این که کارد به استخوان برسد؛ مانند آنچه که برای غار اسپهبد خورشید سوادکوه ایجاد شده بود.

غار اسپهبد خورشید در سوادکوه از جمله آثار تاریخی ثبتی مازندران است که به دلیل نداشتن حریم، در همسایگی معادن پرشماری قرار گرفته است. این اثر تاریخی در برهه ای از زمان که چندان هم دور نیست چنان مورد تعرض همسایگان قدرناشناس قرار گرفت که اگر ورود بموقع دوستداران میراث فرهنگی، رسانه ها و کارشناسان میراث نبود، امروز چیزی جز حفره ای از معدن سنگ کوهی از آن باقی نمی ماند.

حریم حفاظتی برای این غار زمانی مصوب شد که پیشروی معادن به مرحله ریزش طاق آن رسیده بود و اکنون نیز به اعتقاد کارشناسان میراث ، صدها اثر ثبت ملی دیگر در مازندران به خاطر نداشتن حریم مصوب حفاظتی، وضعیتی مشابه غار اسپهبد خورشید دارند.

شاید مشخص نشدن حریم موزه تاریخی آلاشت در سوادکوه بتواند نمونه دیگری از تبعات نداشتن حریم حفاظتی مصوب را بازگو کند. ساخت و سازهای شخصی در اطراف این بنا به حریم بصری آن چنان آسیبی رسانده است که موجب نگرانی دوستداران میراث فرهنگی شده است. سازمان میراث فرهنگی برای حفظ آثار و محوطه های تاریخی و جلوگیری از تعرض و دست اندازی به آنها حریمی را براساس میزان ارتفاع ، ارزشمندی اثر و نیز سطحی که اثر در آن قرار دارد، مشخص می کند. داشتن حریم نه تنها آثار تاریخی را از دست اندازی ها مصون نگه می دارد، بلکه در صورت هرگونه تعرض خواسته یا ناخواسته می تواند برخورد قانونی با تعرض کننده را شتاب بخشد.

بر اساس آمارهای رسمی، مازندران 2 هزار و 500 اثر تاریخی دارد که از این تعداد 750 اثر در فهرست ملی ثبت شده است ولی تنها کمتر از 20 درصد آثار ثبت شده دارای حریم تعریف شده و مصوب هستند.

یکی از کارشناسان احیای بناهای تاریخی مازندران در این باره گفت: آثار تاریخی پس از ثبت در فهرست آثار ملی، بر اساس ارتفاع و ارزش اثر و محیطی که در آن قرار دارند، دارای حریم می شوند.

ابوالفضل نیکوبیان افزود: به طور مثال اگر اثر تاریخی دارای قدمت و ارزش بیشتری باشد، حریم بیشتری برایش در نظر گرفته می شود تا کمتر در معرض آسیب قرار بگرند و حتی در این زمینه احتمال آسیب رسیدن بر اثر بازدید دوستداران فرهنگ و میراث فرهنگی هم لحاظ می شود. 

وی ادامه داد: در صورتی که حریم آثار تاریخی مشخص نباشد، این بناها علاوه بر اینکه در بازدیدها در معرض خطر نابودی قرار می گیرند حتی در برخی مواقع دست اندازی و تعدی به حریم آنها صورت خواهد گرفت، بدون این که میراث فرهنگی بتواند اقدام قابل توجهی برای حفاظت از آنها انجام دهد.

این کارشناس گفت: تعریف و مصوب نشدن حریم برای بسیاری از آثار تاریخی ثبت ملی استان باعث شده تا افراد به اطراف این بناها ورود پیدا کرده و به جلوه تاریخی و بصری آن خدشه وارد کنند. 

وی به عنوان نمونه به تجربه غار تاریخی اسپهبد خورشید و موزه آلاشت اشاره کرد و اظهار داشت: ساخت و سازهای ناهمگون با بافت های تاریخی یکی از اصلی ترین آسیب هایی است که بر بدنه این نوع آثار تاریخی وارد می کند و علت آن هم تعریف و مصوب نشدن حریم حفاظتی و بصری است.

این کارشناس توضیح داد: در صورتی که آثار تاریخی حریم مصوب حفاظتی و بصری داشته باشند، بر اساس قوانین ساخت و سازها در اطراف آنها باید مطابق با بافت تاریخی اثر باشد در حالی که اکنون با وضعیتی مواجه هستیم که می بینیم در کنار بناهای با سبک تاریخی، ساختمان مدرن شیشه ای و لوکس ساخته شده و به چشم انداز این بناهای تاریخی را صدمه زده است .