کشور سامانه‌ها

روز گذشته مشاور رسانه‌ای رییس جمهور از شروع به کار سامانه‌ «سمع» خبر داد.

«سامانه». مساله این است. ته همه درخواست‌ها به «سامانه» ختم می‌شود. سامانه در زبان فارسی جایگزین «سیستم» شده است. از معدود کلمه‌های فارسی تولید شده توسط فرهنگستان است که اتفاقا زیباست. اما این دلنشینی باعث نمی‌شود که سیاست‌های پشت سامانه‌ها آنرا از چشمت نیاندازد.

جدا از سامانه بارشی که از ورودش خوشحال و از خروجش افسرده می‌شویم بقیه سامانه‌ها داستان‌÷ای مجزا و منحصر به فردی دارند. مدیران که تا پیش از این برای افتتاح بناها و پروژه‌های مختلف به بیرون محل کار خود می‌رفتند حالا از همان پشت میز مدیریت «سامانه» افتتاح می‌کنند.

 

دولت الکترونیک و سامانه‌ها

رفتن به سمت دولت الکترونیک ناگزیر است. هزینه‌های دولت ‌داری هم با الکترونیک شدن ارتباطات میان دستگاه و مردم پیین می‌آید. اما در بعضی مواقع شور  سامانه در می‌آید. تعدد وجود سامانه و در برخی موارد نام‌های اختصاری آنها زمینه سردرگمی را برای استفاده‌کنندگان فرآهم می‌اورد. اگر کسی بخواهد لیستی از سامانه‌های موجود در کشور را تهیه کند مثنوی هفتاد من خواهد شد. 

سامانه‌ها اما برای خود قانون هم دارند. اهمیت موضوع سبب شده تا قانون‌گذار برای آنها فکری بکند. برای نمونه در قانون سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه آمده است که هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مـال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (20.000.000) ریال تا یکصد میلیون (100.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

 

سامانه‌های اختصاری

اختصار اصلی‌ترین ویژگی سامانه‌ها هنگام نام‌گذاری هست. با ردیف کردن حرف اول کلمات تشکیل دهنده سامانه نام آن مشخص می‌شود. با این ایده سامانه‌ها با کلمات کوتاهی همچون بام، تاک، همتا ، نیما سنا و نشا شکل گرفت. اما این تعدد سامانه‌ها چقدر توانسته کار را برای کاربران ایرانی ساده کند؟ آیا این نام‌های اختصاصی در ذهن مخاطبان می‌مانند؟ آیا شباهت آوایی اسامی این سامانه‌ها سبب اشتباه شدن کارکرد آنها نمی‌شود؟ 

 

معرفی برخی سامانه‌ها

روز گذشته مشاور رسانه‌ای رییس جمهور از شروع بکار سامانه‌‌ای با نام «سمع» در آینده‌ای نزدیک خبر داد. سامانه‌ای که گویا هیات وزیران به راه‌اندازی آن رای داده است. «سمع» مخفف «سامانه مطالبات عمومی» است. حسام‌الدین آشنا در معرفی این «سامانه» جدید می‌گوید که «سمع» گوش شنوای دولت برای رسیدگی به خواسته‌های مشترک گروه‌های بزرگ است. اینکه گروههای بزرگ شامل چه کسانی می‌شود بعدا مشخص می‌شود. 

دولت روحانی از همان دور اول حضورش از شفافیت اطلاعات و ارتباطات استقبال کرده است. در این مسیر سامانه‌ دیگری هم راه‌اندازی کرده بود. سامانه‌ای که «سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» نام‌گذاری شده بود. اتفاقا این یکی سامانه نیز در مرحله آزمایشی به سر می‌برد. در این سامانه شما حق دارید از هر موسسه عمومی و خصوصی ارائه دهنده خدمات عمومی (موسسات مشمول بند چ و ح و خ ماده 1 آیین نامه اجرایی قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات) درخواست اطلاعات نموده و پاسخ را دریافت کنید. درخواست شما به اجرایی شدن قانون انتشار و دسترسی ازاد به اطلاعات کمک می نماید. اطلاعات درخواستی به صورت برخط در سامانه منتشر خواهد شد.

یکی از قدیمی ترین سامانه‌های کشور هم سامانه «سهام عدالت» است. که سهام داران محترم با کارکرد این سامانه آشنایی لازم را دارند. قوه قضاییه هم از مسابقه راه‌اندازی سامانه عقب نیفتاده است. «ثنا» یکی از سامانه‌هایی است که قوه قضاییه را‌ه‌اندازی کرده است. «ثنا» که سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی نامیده می‌شود همانطور که از نامش پیداست کار ارسال ابلاغیه‌های قضایی برای شهروندان از این طریق انجام می‌شود. ان‌شاالله که کار کسی به دادگاه نیفتد اما ثبت‌نام کردن در «ثنا» برای روز مبادا خوب است.

وزارت آموزش‌وپرورش هم برای خودش سامانه‌ای دارد. «سناد» سامانه دانش‌آموزی وزارت آموزش و پرورش است. هر چند که در قسمت معرفی این سامانه اطلاعاتی برای معرفی سامانه‌ نیست اما ماموریت جمع آوری اطلاعات دانش آموزان در ۳۱ استان کشور بر عهده «سناد» است.ظاهرا جمع آوری اطلاعات برای کمک به مدیران و استراتژیست های آموزش وپرورش برای برنامه ریزی هدفمند و نهادهای نظارتی و بازرسی و ارزیابی عملکرد وزارت آموزش و پروش راه‌اندازی شده است.

با سامانه‌های خاطره ساز هم در بررسی سامانه‌های ارتباطی کشور بر خواهید خورد. از جمله سامانه «سناپ» است. که «سامانه نقل و انتقال سهام پدیده» بود. همان «پدیده» خاطره انگیز که از آنچه بر او رفت یقینا آگاه هستید.

از سامانه‌های «سین‌» دار دیگر می‌توان به سامانه «سخا» اشاره داشت. در این سامانه خدمات اینترنتی مرکز خدمات حوزه علمیه است که طلاب کار به دستش دارند. «سخا» اما تنها در انحصار طلاب نیست. سازمان نظام وظیفه نیز سامانه‌ای با همین نام دارد. که مشمولین باید با مراجعه به این سامانه «کد سخا» دریافت کنند.

 

سامانه پشت سامانه

تعدد سامانه‌ها از حوصله این گزارش خارج است و در آینده لیست همه سامانه‌های کشور را تا جایی که توان ما اجازه بدهد معرفی خواهیم کرد. اما آنچه مهم است کاربردی کردن این سامانه‌است. بعد از سامانه بانک‌ها که مفید هستند بقیه سامانه‌ها باید راستی آزمایی شوند تا مشخص شود چقدر جنبه نمایشی دارند و تا چه میزان توانسته‌آند راهگشای کاربران با اینترنت کم سرعت گران امروزی هستند.