کسری مخازن آب‌های زیرزمینی کشور به‌رغم بارندگی‌ها

مدیرکل دفتر حفاظت از منابع آب زیرزمینی: به‌رغم بارندگی‌های سال جاری، هنوز کسری مخازن آب جبران نشده است

به گفته محمدعلی مصطفوی در حال حاضر میزان کسری مخازن آب زیرزمینی به عنوان منابع حیاتی برای حفظ تمدن ایران به بیش از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب رسیده است که فقط حدود ۱۱۰ میلیارد مترمکعب از این رقم مربوط به ۲۰ سال اخیر است. آن‌طور که مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی به پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو گفته، میزان کسری مخازن آب‌های زیرزمینی کشور از آستانه تحمل آبخوان‌ها فراتر رفته است. از این‌رو بایستی در نوع رفتار و نگاه‌ها نسبت به آب‌های زیرزمینی و همچنین اصلاح نوع بهره‌برداری و مصرف این منابع تغییرات جدی داشت تا بتوان صدمات وارده شده به منابع آب زیرزمینی را جبران کرد. وی با تاکید بر اینکه از میان ۶۰۹ دشت کشور هم‌اکنون ۴۰۵ دشت دارای وضعیت ممنوعه هستند، می‌افزاید: بر اساس ماده 4 قانون توزیع عادلانه آب در این مناطق میان تخلیه و تغذیه دشت توازن برقرار نیست و میزان بهره‌برداری بیشتر از پتانسیل موجود است. مصطفوی ادامه می‌دهد: در میان ۴۰۵ دشت ممنوعه کشور ۱۳۵ دشت دارای شرایط حادتری هستند که با افت ذخایر آب، تغییر کیفی و فرونشست زمین مواجه هستند و به عنوان دشت ممنوعه شناخته می‌شوند. مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت مدیریت منابع آب ایران می‌افزاید: اکنون بیش از ۹۰ درصد پتانسیل منابع آب زیرزمینی کشور در دشت‌های ممنوعه قرار گرفته است.

کاهش میلیاردی آب‌های سطحی 

مردادماه 97 بود که رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به وضعیت آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور اعلام کرد: میزان آب‌های سطحی طی پنج سال گذشته به زیر ۱۰۰ میلیاردمترمکعب رسیده است همچنین ۳۸۰ دشت کشور در وضعیت قرمز قرار دارند.محمد مجابی با بیان اینکه بحران و چالش آب یکی از موضوعاتی است که بسیاری از کشورها با آن مواجه هستند، به خبرنگار ایسنا گفته بود: این چالش در خاورمیانه جدی‌تر است چون بسیاری از بخش‌های خاورمیانه از جمله مناطق جنوب غربی تا جنوب شرقی ایران در کمربند خشکی قرار دارند و با معضلات ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند. وی با اشاره به اینکه پدیده تغییر اقلیم بحران آب را تشدید کرده است، می‌افزاید: بر اساس گزارش‌های ثبت شده میزان متوسط بارندگی ایران طی ۵۰ سال گذشته از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۵ میلی‌متر کاهش یافته است. علاوه بر کاهش میزان بارش، متوسط دما نیز طی ۱۵ سال گذشته ۱.۱ درجه سلسیوس بیشتر شده است. اولین اثر افزایش دما روی آب‌های سبز (رطوبت موجود در زمین) خواهد بود و میزان تبخیر این نوع آب را بالا می‌برد و طبیعتا باعث تشدید پدیده‌هایی مثل گرد و غبار می‌شود. در آن زمان معاون سازمان حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم با اشاره به کاهش شدید آب‌های تجدیدپذیر کشور طی سال‌های گذشته، تاکید کرد: طی ۵۰ سال گذشته، میزان آب‌های تجدیدپذیر ایران از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب به ۱۱۶ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است حتی در پنج سال اخیر آب تجدیدپذیر به زیر ۱۰۰ میلیاردمترمکعب رسیده است که نشان‌دهنده وضعیت نامساعد آبی کشور است. مجابی در ادامه افزایش بارش‌های غیرموثر را عامل مهمی در وضعیت کنونی آب کشور دانسته و تصریح می‌کند: متاسفانه میزان بارندگی‌های زیر ۱۰ و پنج میلی‌متر که بارش‌های موثر محسوب نمی‌شوند، افزایش یافته است. این نوع بارش‌ها در باران‌سنج ‌مورد بررسی قرار می‌گیرند اما اثری روی وضعیت آبی کشور نمی‌گذارند چون به سرعت تبخیر می‌شوند بنابراین کاهش میزان بارندگی، افزایش بارش‌های غیرموثر و افزایش دما مشکلاتی است که در حوزه آب‌های سطحی با آن مواجه هستیم.

وضعیت قرمز  نیمی از دشت‌های کشور 

وی همچنین با تاکید بر اینکه کشور در زمینه آب‌های زیرزمینی هم وضعیت شکننده‌ای دارد، با اشاره به برخی آمار و ارقام در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر از ۶۰۹ دشت یا آبخوان کشور، حدود ۳۸۱ دشت در مرحله ممنوعه و قرمز قرار دارند و دیگر قابلیت برداشت آب ندارند.

به گفته مجابی، وضعیت تعدادی از دشت‌های کشور به حدی وخیم شده است که دچارنشست شده‌اند که این وضعیت به دلیل خالی شدن آبخوان‌ها است. واضح است که در شرایط نشست امکان نفوذ آب به خاک از بین می‌رود. به همین علت کمترین بارش‌ها سیلاب ایجاد می‌کند.

۷۸۰ هزار چاه مجاز و غیرمجاز عامل بحران

رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام حفر چاه‌های بیش از ظرفیت را هم عامل مهمی در وضعیت آبی کشور دانسته و عنوان می‌کند: درحال حاضر بیش از ۳۵۰ هزار حلقه چاه «با پروانه برداشت» و حدود ۴۳۰ هزار چاه «بدون مجوز» در کشور وجود دارد. با این روند میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی هم با مشکل جدی مواجه است. به گفته مجابی اگر آب‌های موجود کشور را به دو بخش سطحی و زیرزمینی تقسیم‌بندی کنیم، متوجه می‌شویم که هم در آب‌های سطحی و هم در آب‌های زیرزمینی با مشکل مواجه هستیم البته این دو با هم مرتبط هستند. به هر صورت شرایط آبی کشور نشان می‌دهد که کنترل در مصرف آب یک امر ضروری است و در این مسیر اولین گام سازگاری با شرایط آبی و اقلیمی کشور است.

تکذیب وجود هزار میلیارد مترمکعب آب

در آذرماه 97 نیز مسعود مرسلی، عضو کارگروه آب‌های ژرف کشور و مشاور رییس سازمان زمین‌شناسی با تاکید بر اینکه انتشار خبر وجود هزار میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی غیرعلمی است، اعلام کرد ایران به لحاظ ساختار زمین‌شناسی‌ای که دارد ممکن نیست چنین منبع آب عظیمی را بتواند داشته باشد و ما نیز با حفر چاه اکتشافی در حال مطالعه در این زمینه هستیم و تاکنون نتایجی از این مطالعات به دست نیامده است. وی با اشاره به اقدامات سازمان زمین‌شناسی برای یافتن آب‌های کارستی، به خبرنگار ایسنا گفته بود: بعد از یکسری مطالعات مقدماتی در حوزه آب‌های ژرف، چاهی در منطقه “زهک” زابل استان سیستان و بلوچستان در عمق ۲ هزار متری حفر شد که در این حفاری در برخی از نواحی به آب برخورد کردیم. کیفیت آبی که در این حفاری به دست آوردیم، کیفیت مناسبی نیست، ضمن آنکه این آب مخلوطی از گل حفاری را به همراه داشت، ولی به هر حال به آب رسیدیم. عضو کارگروه آب‌های ژرف کشور با بیان اینکه آب‌های “ژرف” با آب‌های “کارستی” متفاوت است، اضافه کرد: آب‌های کارستی آب‌هایی است که معمولا در عمق‌های کم و در سازندهای کربناته وجود دارند که هم‌اکنون در بسیاری از نقاط کشور از این آب‌ها کارستی، عادی بهره‌برداری می‌شود.