با غفلت مسئولان استان کرمان، کرمان؛ پایتخت فرش ایران نشد

در حالی که قالی کرمان بخشی از شهرت فراگیر این دیار در ایران و جهان محسوب می شود و زیبایی و استحکام این اثر ماندگار به دایره ضرب المثل های ایرانیان نیز وارد شده است، اوایل این هفته شهرهای اصفهان و تبریز به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی و فرش انتخاب شدند و پس از آن مدیرکل میراث فرهنگی تبریز، این شهر را پایتخت فرش ایران و جهان توصیف کرد.
تبریز پایتخت فرش دستباف جهان؟
شنبه گذشته بود که خبری با این عنوان که تبریز پایتخت فرش جهان شدن روی خروجی برخی خبرگزاری ها قرار گرفت. در این خبر آمده بود: طبق اعلام رسمی شورای جهانی صنایع دستی (wcc)، پس از بررسی‌های تخصصی صورت گرفته و حضور کارشناسان بین‌المللی در ایران، شهرهای تبریز و اصفهان به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی و فرش به ثبت جهانی رسیدند. در سال ۲۰۱۵ میلادی در سطح دنیا تنها ۶ شهر کاندیدای ثبت جهانی بودند که اصفهان و تبریز به واسطه داشتن ویژگی‌ها و شرایط خاصی که در زمینه صنایع‌دستی و بافت فرش داشتند، برای نخستین‌بار به طور همزمان به ثبت جهانی رسیدند.
پس از این بود که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به باشگاه خبرنگاران گفت: مسئولان شورای جهانی صنایع دستی طی بازدیدی که تیرماه از کارگاه های بافت، رنگرزی، بازار فرش و دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی انجام دادند، تصمیم گرفتند تبریز را به عنوان شهر جهانی صنایع دستی در زمینه بافت فرش ثبت کنند و طی ماه های آتی جشن جهانی شدن فرش تبریز با حضور مسئولان شورای جهانی صنایع دستی برگزار می شود. وی گفت: در تیزرهای تبلیغاتی کاشان را بدون هیچ گونه مدرکی به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی می کنند، هم اکنون ما مدرک معتبر داریم و نه تنها پایتخت فرش ایرانیم، بلکه پایتخت فرش دنیا هم هستیم.
با اعلام خبر فوق، این موضوع در ذهن دوست داران فرش کرمان خطور کرد که چرا با وجود قدمت فرش بافی در کرمان و معروف بودن قالی کرمان در جهان، اصفهان و تبریز به عنوان شهر جهانی فرش دستباف به ثبت رسیدند و آیا این اتفاق به منزله فراموشی فرش کرمان در ایران و جهان است؟ ثبت شدن تبریز به عنوان شهر جهانی صنایع دستی در زمینه فرش دستباف در حالی رخ می دهد که در سالن فرش های برتر نمایشگاه فرش دستباف در تهران، از 61 فرش برتر نمایش داده شده، کرمان با 8 فرش بیشترین سهم را داشت و سهم تبریز تنها 4 فرش بود.
اگر معیار این انتخاب، باز بوده است باید عزای فرش ایران را اعلام کرد
تورج ژوله نویسنده، پژوهشگر و فرش شناس نام آشنای ایران در ارتباط با معرفی شهر تبریز به عنوان شهر فرش دستباف ایران می گوید: با تمام احترام و علاقه اى که به فرش تاریخى تبریز دارم، باید عرض نمایم در خصوص تبریز، این شهر در این زمان به هیچ وجه شایسته ى چنین عنوانى نیست. وی افزود: ظاهرا تجارت و صادرات بیشتر، که تعبیر عوامانه ى فرش بهتر و برتر است، مانع از تحلیل درست واقعیات فرش معاصر تبریز گشته است. این پژوهشگر اضافه کرد: فرش بافىِ تبریز با تمامى عوامل و شاخص هایى که در کارنامه ى تاریخى خود دارد فاصله ى بسیار یافته است و عمده ى فرش هایى که نماینده ى بافندگى این حوزه ى بزرگ تاریخى است، به طور کامل به فراموشى سپرده شده است. البته در این میان تعداد معدودى از هنرمندان آن حوزه را باید مستثنى نمود. اما بسیار بعید مى دانم که در چنین تصمیم جهانى، آثار بسیار معدود این عده مد نظر گرفته باشد.
ژوله در پاسخ به این سوال که تا حدودی هم باید به سلیقه مصرف کننده حق داد و نمی توان فقط از کیفیت صحبت کرد گفت: یعنى راى دهندگان چنان شوراى جهانى، به راى خریداران بیشترین اهمیت را داد ه اند و شاخص هایى که در سنّت چند هزار ساله ى هنر فرشبافى نهفته است را نادیده گرفته اند؟ وی تصریح کرد: حداقل ۳۰ نماینده و به دیگر سخن، فرش شناسانِ تحلیل گر و مسلط با دانشى متفاوت از فروش بیشتر و سلیقه هاى عامیانه باید راى نهایى را صادر کنند. این پژوهشگر با بیان اینکه گر معیار نهایى در چنین انتخابى بازار بوده است، باید عزاى فرش ایران را را اعلام کرد افزود: به نظر مى رسد آراى اعلام شده بر همین نگاه بوده است و بس. به هر حال این حق مسلم خانواده ى فرش ایران است که بداند در معرفى این دو شهر چه اشخاص حقیقى و حقوقى حافظ منافع ملى کشور بوده است. ژوله در ادامه اظهار داشت: نگاه محض به بازار، محصول انگاشتنِ هنر فرشبافى است ، نه اثرى هنرى انگاشتن. بین هنر و محصول تفاوت بسیار است و اگر در انتخاب فرش تبریز نگاهى اینچنین حاکم بوده است ، جاى تاسف دارد. درست مانند آنکه محصولات ایران خودرو یا سایپا را بدلیل کثرت خرید و فزونى در بازار داخل ، بهترین خودروى ایران بدانیم.
کرمان می توانست به عنوان شهر جهانی
فرش دستباف مطرح شود
یکی از اساتید مشهور فرش دستباف کرمانی در این ارتباط به «پیام ما» گفت: متاسفانه در طول 20 سال گذشته فرش کرمان ضربه خورد و دیگر شهرها از این فرصت استفاده کردند. منوچهر مظفری افزود: فرش کرمان به دلیل سواستفاده عده ای ضربه خورد اما هنوز به عنوان برندی معتبر مطرح است. وی تصریح کرد: در نمایشگاه فرش دستباف تهران که شهریور ماه سال جاری برگزار شد، در سالن فرش های برتر، در بین تمامی استان ها، کرمان بیشترین فرش را داشت که این نشان دهنده اعتبار بالای فرش کرمان است. این بافنده فرش دستباف با بیان اینکه برخی می گویند فرش دستباف کرمان در قدیم خوب بوده است اظهار داشت: من قبول دارم که طی این سال ها فرش کرمان مظلوم واقع شده اما نباید کارهای نامربوط عده ای اندک را به پای قالی کرمان نوشت. قالی کرمان هنوز حرف های زیادی برای گفتن دارد. مظفری با بیان اینکه کارگاه فرش عتبات عالیات در کرمان با هدف تامین فرش صحن حضرت زهرا (س) به عنوان طرح توسعه حرم امام علی (ع) راه اندازی شده اضافه کرد: اگر قالی کرمان فقط در گذشته خوب بوده، پس چطور بافندگی فرش عتبات و عالیات را به کرمان دادند؟ چگونه کرمان به عنوان قطب مرکزی فرش عتبات و عالیات ایران شده است؟ آیا چیزی به جز کیفیت بهتر فرش کرمان باعث شده تا تولید فرش عتبات و عالیات را به کرمان بدهند؟
این استاد دانشگاه در ادامه اظهار داشت: در اکثر موزه های جهان فرش دستباف کرمان حضور دارد و از این سندی معتبرتر برای ثابت شدن اینکه فرش کرمان برندی جهانی است وجود ندارد. مظفری در پایان گفت: من منکر کیفیت و اصالت فرش های دستباف دیگر استان های ایران نیستم اما فرش کرمان جزو بهترین فرش های جهان است و قطعا کرمان می توانست به عنوان شهر جهانی فرش دستباف مطرح شود.
فرش در حوزه کاری ما نیست
برای اطلاع از موضع میراث فرهنگی کرمان، با محمود وفایی مدیرکل میراث کرمان تماس گرفتیم و وی ما را به معاون صنایع دستی میراث کرمان ارجاع داد. فرخی هم در این ارتباط به «پیام ما» گفت: در اینکه کرمان می توانست به عنوان شهر فرش ایران ثبت شود ما هم با شما همصداییم اما فرش در حوزه کاری ما نیست. وی در پاسخ به این سوال که چطور معاون صنایع دستی کشور و مدیرکل میراث آذربایجان شرقی در این مورد اظهار نظر کردند گفت: بحث فرش زیر مجموعه بازرگانی و صنعت و معدن است و ما در این باره اطلاعاتی نداریم.
نمی‌توانیم شهری را به خاطر پیشینه‌اش ثبت کنیم!
بهمن نامور مطلق معاون صنایع‌دستی معاون صنایع‌دستی کشور هم در پاسخ به این سوال که چرا تبریز به عنوان شهر فرش ایران ثبت شده است به سایت اطلاع رسانی فرش ایران گفت: ما نمی‌توانیم شهری را به خاطر پیشینه‌اش ثبت کنیم، بلکه باید آن شهر خلاقیت و پویایی خودش را داشته باشد. زمانی که کارشناسان ثبت از کشورهای گوناگون به ایران آمدند و کارگاه‌های فرش تبریز را دیدند، حیرت کردند. معاون صنایع دستی کشوردر حالی این موضوع که نمی توان شهری را به خاطر پیشینه اش ثبت کنیم را مطرح می کند که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران حوزه فرش براى چنین انتخابى باید تمام ادوار تاریخى یک حوزه ى فرشبافى مورد تحلیل و بررسى قرار مى گرفت که مهمترین آن دوره ى معاصر است. علاوه بر این فرش کرمان از دیرباز به عنوان یکی از بهترین فرش های جهان مطرح بوده است. رئیس مرکز ملی فرش ایران هم چندی پیش در حاشیه نمایشگاه فرش دستباف در تهران به «پیام ما» درباره فرش کرمان گفت: فرش کرمان از برندهای شاخص و نام دار فرش ایران در جهان است. کارگر افزود: در بسیاری از موزه های نام دار دنیا نمونه های فاخری از فرش کرمان وجو دارد که نشان دهنده قابل توجه بودن فرش کرمان است. وی اظهار داشت: نمونه ای از شاخص بودن فرش کرمان را در بزرگترین اثر هنر اسلامی که تاکنون به فروش رفته است را دیدیم که فرش صفوی کرمان در یک حراجی به ارزش 32 میلیون دلار به فروش رفت.