تأملی بر اندیشه‌های «حکمت‌الله ملاصالحی»

آرام قدم برداشت و از پله‌ها، کنار همسر و استاد دیرینش، «ژاله آموزگار» پایین آمد و با تشویق جمعیت روی صندلی‌اش نشست. جمعیتی که بعضی از آنان روزگاری شاگردانش بودند و حالا همکارانش. چشم که می‌چرخاندی اساتید فلسفه و باستان‌شناسی جای‌جای سالن نشسته بودند. آمده بودند که یا از او بگویند یا از او بشنوند. «حکمت‌الله ملاصالحی» روز چهارم اردیبهشت‌ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی، بزرگ داشته شد تا سایرین فعالیت‌های او را طی سالیان سال در حوزه باستان‌شناسی، پیوند این رشته با فلسفه و تلاش او برای ایران را ستایش کنند. در این برنامه ژاله آموزگار، محمداسماعیل اسمعیلی جلودار، مهدی اصل زعیم، محمدرضا حسینی بهشتی، اصغر دادبه، انشاء‌الله رحمتی، کامیار عبدی، منوچهر صدوقی سها، مهرداد ملک‌زاده، حمیدرضا ولی‌پور و آتوسا مومنی سخنرانی کردند و هر کس به نوع خود از او قدردانی را به جا آورد.

|پیام ما| خبر جدید نیست؛ هرچند طرح چندبارهٔ آن از عمق نگرانی فعالان میراث فرهنگی و دوستداران آثار تاریخی کم نمی‌کند، اما در روزهای اخیر یک‌بار دیگر موضوع رشد قارچ و گلسنگ در تخت‌جمشید، پاسارگاد و محوطهٔ باستانی بیستون از سوی روزنامهٔ «فرهیختگان» مطرح شد. گفته می‌شود نزدیک به ۵۰۰ گونه گلسنگ در حال رویش روی بنا‌های تاریخی ایران مشاهده شده است که تأثیر فرسایشی زیادی بر سطح بنا‌های باستانی دارند؛ قارچی که روی سنگ‌ها، صخره‌ها، تنه و ساقهٔ درختان می‌روید و می‌تواند تا چهار هزار سال هم عمر کند.

|پیام ما| همهٔ دستگاه‌ها مکلفند که برای اجرای طرح‌های عمرانی از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استعلام بگیرند. این یک اختیار حاکمیتی برای وزارتخانه است که وزیر آن را به رئیس پژوهشگاه تفویض کرده و درنهایت مجوز را معاون وزیر صادر می‌کند. برای اجرای هر پروژه‌ای، فرایندی وجود دارد و وقتی نامهٔ استعلام به پژوهشگاه می‌آید نقشهٔ کل مسیر توسط پژوهشکده بررسی می‌شود. «مصطفی ده‌پهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری پیش‌ازاین گفته بود که باید عمران و توسعهٔ کشور با حفظ میراث فرهنگی انجام شود و به همین دلیل، از زمانی که پروژه‌ای امکان‌سنجی می‌شود، دستگاه‌های دولتی باید برای دریافت مجوز در همان مراحل نخستین سراغ میراث‌فرهنگی و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی بیایند.

سرپرست پایگاه ملی محوطه‌های تاریخی جیرفت اعلام کرد که فصل دوم از کاوش با هدف شناخت بیشتر جنبه‌های فرهنگی و تاریخی محوطه تُم گاوان جیرفت رو به پایان است.

نبض کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران کند نمی‌زند، بلکه تقریباً ایستاده؛ سال‌هاست هیچ برنامهٔ منظم و منسجمی برای انجام این فعالیت‌های فرهنگی در کشور وجود ندارد و معدود کارهای انجام‌شده هم در ابعاد بسیار کوچک یا برای مقاطع زمانی کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد. همان‌ها هم با وجود تأثیر قابل‌توجه در جهان باستان‌شناسی اما در ایران یا کوچک دیده می‌شوند یا اصلاً دیده نمی‌شوند. هم‌زمان با این عقب‌ماندگی‌ها که حالا به تأکید برخی کارشناسان به ۵۰ سال هم رسیده، کشورهای همسایه ایران از شمال تا جنوب به‌دنبال تحریف واژه‌ها و ثبت فرهنگ به‌نام خود هستند. از سوی دیگر آمار حفاری‌های غیرمجاز هم ایران را جزو کشورهای در وضعیت قرمز قرار داده است و سودجویان بیشترین آسیب‌ها را به لایه‌های فرهنگی کشور وارد می‌کنند.

بندر باستانی سیراف یکی از کهن‌ترین بنادر خلیج‌فارس است که از گذشته تاکنون به حیات خود ادامه داده و در مبادلات تجاری و بازرگانی جنوب ایران نقشی پررنگ داشته و در مورد این بندر در متون تاریخی بسیار نوشته شده است. مرحله جدید کاوش‌های باستان‌شناختی سیراف پس از انجام فصل اول در سال ١٣٨٥ و فصل دوم به سال ١٣٨٨، از خردادماه ۱۴۰۱ در کم‌تر از دو ماه با مجوز پژوﻫشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد. این کاوش‌ها پس از حدود ۱۳ سال از سر گرفته شد و اعتبار آن را اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ﺑوشهر تأمین کرد. حالا باستان‌شناسانی که پس از وقفه‌ای ۱۳ ساله، بندر ساسانی سیراف در سواحل خلیج فارس را کاوش کردند، هشدار دادنده‌اند که کاوش‌های باستان‌شناختی کشورهای حاشیه خلیج فارس رشد و شتاب بسیار بیشتری در مقایسه با ایران دارد و این در حالیست که موج تخریب آثار تاریخی خلیج فارس سرعت بیشتری گرفته است.

|پیام ما| دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر چندروز پیش در گفت‌وگو با «ایسنا» براساس رصد انجام‌شده تاکنون، استان‌ها و مسیرهای پرتقاضا برای سفر در نوروز را اعلام کرد. آن‌طور‌که «مصطفی فاطمی» توضیح داده بود، براساس ضریب اشغال‌شدۀ تخت‌های اقامتگاه‌ها و جست‌وجوهایی که در اینترنت انجام شده است، پیش‌بینی می‌شود هرمزگان و مازندران مانند سال گذشته پرمسافر و پرازدحام باشند. همچنین، علاوه‌بر شمال که همیشه با انبوه مسافر مواجه است، پیش‌بینی شده است جنوب کشور همانند تعطیلات نوروز سال‌ گذشته با ازدحام مسافر مواجه شود. در این میان اما همچنان برخی استان‌ها نه‌تنها از سفرهای نوروزی بلکه از سفرهای داخلی سهم چندانی نبرده‌اند و کمتر میزبان مسافران هستند.

دیده شدن «کرکس ریشدار» که در گنجینهٔ ادب فارسی از آن با نام «همای سعادت» یاد می شود، همزمان شد با بارش‌های واپسین روزهای زمستان و پس از ماه‌ها خشکی و بی‌بارشی و پاییز و زمستانی نه‌چندان نرمال، بارش برف و سرما بیش از یک‌سوم پهنهٔ ایران را در برگرفت و جنوب سیستان‌وبلوچستان را بار دیگر درگیر سیلاب کرد. برآوردهای انجام‌شده بیانگر آن است که تنها آب برابر برف این بارش‌ها تا امروز بیش از ۱۷ میلیارد مترمکعب است، یعنی ۸۵ برابر گنجایش سدی به بزرگی سد امیرکبیر کرج این برآورد را چه بتوان پیشکش «سعادت» از سوی «هما» دانست یا نه، ولی هرگز نشانی از پایان خشکسالی یا بازسازی دوبارهٔ سفره‌های آب زیرزمینی ازبین‌رفته و فرونشستهٔ این سرزمین نیست. به هر روی، همزمانی دیده شدن «هما» و این ویژه‌بارش‌ها، پیشکشی «سعادت» و نیکبختی از سوی این کرکس ریشدار را برای ایرانیان پشتیبانی کرد، اگرچه نتوانیم بین این دو رخداد، همبستگی یا پیوندی علمی برقرار سازیم.

معدن‌کاوی در «دره دیزدر» با همهٔ توان ادامه دارد؛ آن‌هم بعد از نامه‌نگاری‌های بسیار در سال‌های گذشته و درخواست وزیر میراث‌فرهنگی از وزیر صنعت، معدن و تجارت برای جلوگیری از نابودی تمدنی چندهزارساله. معدن‌کاوان برای برداشت سنگ، سنگ‌نگاره‌های باستانی در طرقبهٔ شاندیز را که در هشت کیلومتری مشهد است، نابود کرده‌اند و حالا شکایت جدیدی از سوی وزارت میراث‌فرهنگی برای توقف کار در ماه گذشته به جریان افتاده است. نتیجه اما تاکنون هیچ بوده و همین هم دلیلی برای تجمع اعتراضی فعالان منطقه در روزهای اخیر شده است. علاوه‌بر نابودی درهٔ تمدن‌ها در مشهد، صحبت‌هایی از دریافت مجوز معدن‌کاوی در چین‌خوردگی‌های منحصر‌به‌فرد جنوب شاهرود نیز به گوش می‌رسد. منطقه‌ای بکر و خاص از نظر زمین‌شناسی که فعالان منطقه خبر از دریافت مجوز معدن مس و خاک صنعتی در آن می‌دهند و بیم نابودی این نقطهٔ خاص از کشور حالا جدی‌تر از همیشه شده است.