دامداران روستای مبارک‌آباد اراک در خاطرشان نمانده چشم چند گوسفند با گزش پشه‌ها نابینا شده، اما در خاطرشان هست که بارها و بارها در میدان دام وقتی افراد فهمیده‌اند که دام برای روستاهای اطراف تالاب میقان و در نزدیکی تصفیه‌خانۀ شهری است، آن دام‌ را نخریدند. می‌گفتند حیوان مریض است و آنها دست از پا درازتر به روستا برمی‌گشتند. اهالی بسیاری از روستاهای اطراف تالاب میقان سال‌هاست با بوی بد تصفیه‌خانه، دسته‌های گستردۀ پشه و خشکی تالاب روبه‌رویند، اما ماجرای آسیب تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد گریبان دیگر نقاط کشور را هم گرفته است و در هفتۀ اخیر اهالی روستاهای کچورستاق، امیران، اسلام‌آباد، احمدآباد از توابع اردستان با هجوم مگس‌ها روبه‌رو بوده‌اند. مگس‌هایی که تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد و تخلیۀ کودهای شرکت کشاورزی فجر چهارمیل برایشان به ارمغان آورده و حالا زندگی را بر روستاییان تیره و تار کرده است.

«محیط زیست» یکی از محورهای مهم حوزه دیپلماسی به شمار می‌رود و هر سال هم اهمیت آن بیش از پیش روشن می‌شود. از سال ۱۴۰۰ ضعف و انفعال شدید در این حوزه موجب شد تا برخی کشورها با مواضع غیرمرسوم دربارهٔ حقوق ایران اظهارنظر کنند. یک روز طالبان در ازای طلب حقابهٔ ایران از هیرمند، دبه‌های زرد انتحاری به دست گرفت و یک‌بار عراق ایران را به پیگیری مسئلهٔ «زاب کوچک» در دادگاه لاهه تهدید کرد. موضوع اما به این سطح محدود نماند و روسیه برای دوبار در یک سال گذشته تمامیت ارضی کشور ما را برای تحکیم روابطش با جهان عرب، زیر سؤال برد. آنچه در دوسال گذشته از انفعال دیپلماسی نصیب شهروندان ایران شده است، پهنه‌های مشترک آبی و رودخانه‌های مرزی بلاتکلیف است که یا حقابه‌شان تضییع شده و به تشدید وضعیت کانون‌های گرد و غبار خارج از کشور منجر شده است. به نظر می‌رسد برنامهٔ منطقه‌ای و مشترکی میان ایران و همسایگانش برای سازگاری با تغییراقلیم وجود ندارد. مهدی ذاکریان، استاد مدعو دانشکدهٔ حقوق دانشگاه پنسیلوانیا و عضو هیئت‌علمی دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، چالش اصلی را در «عقب‌ماندگی» سیاست خارجه کشور می‌داند. او بزرگترین چالش دستگاه دیپلماسی کشور را ضعف علمی و عملی و دور ماندن از فضای حقیقی نظام بین‌الملل به‌جای بسط واقعیت می‌داند که نه‌فقط در مورد آب و محیط زیست بلکه در سایر حوزه‌ها هم مشکل‌ساز شده است.

سد کرخه امسال را هم در شرایط خشکسالی هیدرولوژیکی گذراند. خردادماه بود که معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان این خبر را اعلام کرد و گفت «ورودی سد کرخه از مهرماه امسال ۴۹ درصد کمتر از میانگین بلندمدت است. سرریز شدن سدهای بالادست کرخه این برداشت اشتباه در مردم و کشاورزان را ایجاد کرده که وضعیت آبی امسال مناسب است، ولی این برداشت درست نیست.» تالاب هورالعظیم که باید حقابه‌اش را کرخه می‌گرفت امسال هم ناکام بود. به‌گفتهٔ یک منبع آگاه به «پیام‌ ما» در جلسهٔ اخیر سازمان حفاظت محیط زیست در هفته‌های اخیر اعلام شده که «چالش محیط زیست با وزارت نیرو همچنان حل نشده است.»

پنجمین میدان نفتی در تالاب هورالعظیم نتوانست مجوز توسعه‌اش را از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت کند. گزارش ارزیابی محیط زیستی توسعهٔ «میدان نفتی سهراب» از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت برای حفر 20 حلقه چاه جدید در بکرترین قسمت هورالعظیم ارائه شده بود. اما به‌دلیل احتمال بروز آسیب‌های گسترده و خشک‌شدن بخش‌های قابل توجهی از این تالاب، در جلسهٔ چهارشنبه 22 آذرماه کمیتهٔ ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست، نمرهٔ قبولی نگرفت و رد شد.

|پیام ما| دریاچهٔ ارومیه جانی برایش باقی نمانده است. در سال‌های اخیر رسانه‌ها دربارهٔ احتمال مرگ دریاچهٔ ارومیه بارها تیترهایی زده‌اند و هر بار مسئولی پا پیش گذاشته و با عدد و رقم و وعده اوضاع را آرام کرده است. در برخی از سال‌ها بخشی از این وعده‌ها عملی شده و برخی سال‌های دیگر دریاچه به‌کلی به حال خودش رها شده. درست مثل یک سال اخیر که به‌رغم ذخایر خوب سدهای بالادست، حقابهٔ دریاچه رهاسازی نشد یا خیلی دیر و خارج از زمان مناسب رهاسازی شد. اکنون دیگر می‌توان با قطعیت بیشتری گفت جانی برای دریاچهٔ ارومیه باقی نمانده است. تصاویر ماهواره‌ای گواهی می‌دهند که ۹۶ درصد دریاچه خشک شده و فقط ۱۷۰ کیلومتر مربع از دریاچه باقی مانده است؛ یعنی چیزی حدود چهار درصد. در این شرایط دو اتفاق رخ داده که بغرنج‌بودن شرایط نظام تصمیم‌گیری دربارهٔ دریاچه را بیش از پیش هویدا می‌کند. دیروز ۴۳ نماینده استان‌های غربی کشور در مجلس شورای اسلامی به رئیس جمهوری نامه نوشته‌اند و از او خواسته‌اند که طرح انتقال آب خلیج فارس به دریاچهٔ ارومیه اجرا شود. پیشنهادی عجیب که مبنای علمی و فنی آن روشن نیست. در روزی که این نامه منتشر شده، نامهٔ دیگری به دست روزنامهٔ «پیام ما» رسیده که پرده از واقعیت‌های بیشتری برمی‌دارد. نامهٔ یک سال پیش «عیسی کلانتری» دبیر وقت کارگروه ملی احیای دریاچهٔ ارومیه به رئیس جمهوری هشدار داده که شماری «ظاهر‌الصلاح» به اسم «احیای دریاچه» طرح‌هایی را دنبال می‌کنند که به سدسازی بیشتر و توسعه اراضی کشاورزی منجر می‌شود. مرور نامهٔ کلانتری به‌خوبی نشان می‌دهد که چرا نمایندگان مجلس چند ماه مانده به انتخابات چنین پیشنهاد گران‌قیمتی را پیش روی دولت گذاشته‌اند.