نبض کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران کند نمی‌زند، بلکه تقریباً ایستاده؛ سال‌هاست هیچ برنامهٔ منظم و منسجمی برای انجام این فعالیت‌های فرهنگی در کشور وجود ندارد و معدود کارهای انجام‌شده هم در ابعاد بسیار کوچک یا برای مقاطع زمانی کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد. همان‌ها هم با وجود تأثیر قابل‌توجه در جهان باستان‌شناسی اما در ایران یا کوچک دیده می‌شوند یا اصلاً دیده نمی‌شوند. هم‌زمان با این عقب‌ماندگی‌ها که حالا به تأکید برخی کارشناسان به ۵۰ سال هم رسیده، کشورهای همسایه ایران از شمال تا جنوب به‌دنبال تحریف واژه‌ها و ثبت فرهنگ به‌نام خود هستند. از سوی دیگر آمار حفاری‌های غیرمجاز هم ایران را جزو کشورهای در وضعیت قرمز قرار داده است و سودجویان بیشترین آسیب‌ها را به لایه‌های فرهنگی کشور وارد می‌کنند.

هجدهم آوریل، مقارن با سی‌ام فروردین امسال، مصادف است با روز جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی. «ایکوموس»، شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، هر ساله با انتخاب یک شعار، برنامه‌های خود را اعلام می‌کند و توصیه‌هایی را به اعضای خود ارائه می‌دهد. یکی از برنامه‌های امسال توجه به تاثیر تغییر اقلیم بر وضعیت بناهای تاریخی است.

کاشی‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و آبی در بناهای باشکوه ایرانی از شوش و تخت‌جمشید تا مسجد کبود تبریز و مسجد جامع اصفهان هنر زبانزد ایرانیان است که بعد از ظهور اسلام در گوشه‌وکنار این مرزوبوم به غایت خود رسیده و درخشیده است. بااین‌حال، هنر کاشی‌کاری ایرانی یا همان کاشی هفت‌رنگ در مهد شکوفایی‌اش، حال خوشی ندارد و در ورطهٔ فراموشی افتاده‌ است.

|پیام ما| هنوز چندماهی از شیرینی ثبت جهانی پروندهٔ «کاروانسراهای ایران» شامل ۵۴ کاروانسرای تاریخی را به‌عنوان بیست‌وهفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیتهٔ میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان زیر زبان دوستداران میراث فرهنگی نگذشته است که حالا خبر می‌رسد دو کاروانسرای ثبت جهانی «آهوان» شامل «رباط سنگی انوشیروان» و «رباط آجری شاه‌سلیمان صفوی» در استان سمنان به فروش می‌رسد. این خبر نشان می‌دهد قرار است کاروانسراها با قیمت ۱۱ و ۷ میلیارد تومان به فروش برسد.

احیای بافت تاریخی در مناطق شهری به رسمی تکراری در بسیاری از شهرهای جهان بدل شده است؛ از ایتالیا و اسپانیا در قارهٔ اروپا گرفته تا کیلومترها دورتر در آمریکای شمالی. بافت‌های تاریخی که غبار چندصدسالهٔ فرسودگی اصلی‌ترین ویژگی‌هایشان بوده است، پس از احیا و تقویت بافت اجتماعی به یک منطقهٔ شهری زنده و پویا بدل‌ شده‌اند که توسعهٔ اقتصادی را هم برای ساکنان بومی‌اش به ارمغان آورده‌اند. از جمله موفق‌ترین طرح‌های حفاظت و احیا بافت تاریخی در جزیرهٔ «گرنویل» کانادا رخ داده که با قدمت صد ساله و چهرهٔ صنعتی‌اش، اما حالا یکی از پربازدیدترین مکان‌های عمومی این کشور و قلب فرهنگی ونکوور است؛ ظرفیتی که در برخی شهرهای ایران از جمله اصفهان، شیراز، رشت و حتی تبریز هم وجود دارد و می‌توان الگوی احیای گرنویل را در این مناطق اجرا و آنها را به قطب فرهنگی در صنعت گردشگری بدل کرد.

تصویر تلخ از بحران فرونشست‌ها بر کسی پوشیده نیست، اما کارشناسان می‌گویند هیچ اقدامی برای کاهش این آسیب‌ها به ویژه در مناطق دارای ظرفیت‌های تاریخی و باستانی انجام نمی‌شود. در نبود برنامه‌ریزی‌ها، فرونشست‌های محوطه تاریخی مرودشت در شیراز به 20 سانتی‌متر رسیده و حتی در استان مازندران به عنوان یکی از مناطق سبز و پربارش کشور سالانه 10 سانتی‌متر فرونشست رخ می‌دهد. واقعیت تلخ هم این است که حتی در برنامه توسعه هفتم یک کلمه درباره فرونشست‌ها بیان نشده و اگر همین حالا اقدام خاصی در این باره صورت نگیرد، طی 5 تا 10 سال آینده زوال تدریجی نمادهای فرهنگی کشور رقم خواهد خورد.