بایگانی مطالب : حیات وحش
حراکاری پرندگان را بی‌‌آشیان می کند
خانهٔ «تلیلهٔ بزرگ» را نهال‌های حرا گرفته‌اند. بخشی از ساحل شرقی بندرعباس، آنجا که هنوز ساحل به رونق سابق وجود دارد و گِل‌های درون آن محل زمستان‌گذرانی تلیله است، حالا پر شده از نهال‌های حرا و قرار است این بخش از ساحل هم جنگل حرا شود. فعالان محیط زیست و حامیان پرندگان این کار را تغییر در اکوسیستم و عامل از بین رفتن زیستگاه یکی از گونه‌های در معرض انقراض می‌دانند. پرنده‌ای که راهش را از سیبری به جنوب ایران کج کرده و حالا فقط در حدود ۲۰۰ فرد از آن باقی مانده است. مخالفت‌ها تاکنون راه به جایی نبرده و این درحالی‌است که مدیرکل ادارهٔ منابع‌طبیعی هرمزگان نیز به «پیام‌ما» می‌گوید «فقط ۲۰۰ نهال و در محدودهٔ اندکی کاشته شده است و این میزان اکوسیستم منطقه را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد.» گفته‌ای که مخالفان این اتفاق را راضی نکرده و اثری در کاهش نگرانی‌شان نداشته است.
اسطوره به مثابه بال حفاظت؟
نقاشی دیواره‌ی غاری در لاسکو، فردی با صورتک پرنده را نشان میدهد که گویی در حال شکار گاومیش است. نزدیک آنها بر فراز یک تیرک، پرنده‌ای نشسته! برخی معتقدند که این صحنه در واقع نوعی «خلسهٔ شَمَنی» است. فردی که صورتک بر چهره دارد شمنی است که در سفر خلسه‌آمیز به دنیای دیگر رفته و بدنش بیهوش افتاده است. پرنده در این سفر معنوی «شمن» را همراهی می‌کند و گاومیش نیز حیوان قربانی است. این مثال و انواع و اقسام نمونه‌های دیگر نشان میدهد که رابطهٔ انسان و حیات‌وحش تنها مبتنی بر شکار نبوده است. نیاکان ما برای تفسیر محیط خویش برای گونه‌های مختلف جایگاه‌های متفاوت قائل بوده‌اند، همچنان که امروز نیز هستند. همین چند روز قبل، اشتراک گذاشتن وسیع فیلمی از پرندهٔ «هما» در شبکه‌های اجتماعی توسط ایرانیان، بسیاری از کارشناسان حیات‌وحش را متعجب کرد. کاربران شبکه‌های اجتماعی بارها و بارها از عبارت «همای سعادت» در پست‌هایشان استفاده کردند و آن را نمادی از خوش‌یمنی دانستند. اما از آن‌سو، بحثی بین کارشناسان حیات‌وحش درگرفت که آیا می‌توان از این انگاره‌ها، باورها و اسطوره‌ها برای حفاظت از حیات‌وحش بهره گرفت؟ یا باید از ورود اسطوره‌ها به دنیای مدیریت حیات‌وحش به‌شکل جدی جلوگیری کرد؟ در این زمینه نظرات سه کارشناس حیات‌وحش را جویا شده‌ایم.
فناوری، ابزار همزیستی انسان و حیات‌وحش
|پیام ما| کنوانسیون تجارت جهانی گونه‌های در معرض خطر گیاهی و جانوری (سایتیس) شعار روز جهانی حیات‌وحش امسال را «ارتباط مردم و سیاره: کشف نوآوری‌های دیجیتال در حفاظت حیات‌وحش» تعیین کرد. سوم ماه مارس، مصادف با ۱۳ اسفند، از سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۱) به پیشنهاد سایتیس و توسط برنامهٔ محیط زیست ملل متحد به‌عنوان روز جهانی حیات‌وحش در تقویم سازمان ملل متحد قرار گرفت. اگرچه امروزه برخی ابزارهای نوین در کسب و تحلیل داده‌های حیات‌وحش به‌کار می‌روند، اما سایتیس می‌گوید باید تلاش کنیم تا ابزارهای دیجیتال بتوانند در همهٔ ابعاد، از ارتباطات افراد گرفته تا سازوکارهای مالی و تولید ثروت در خدمت حفاظت قرار بگیرند.
تکثیر یوز پشت درهای بسته
در یک سالگی مرگ «پیروز» توله‌یوزی که امید بسیاری را برای حفاظت با خود به‌همراه آورده بود، صحبت از طرح جدیدی برای حفاظت از یوز به میان آمده که باعث تعجب گروهی از فعالان این حوزه شده است. در پروپوزال این طرح که در روزهای اخیر در فضای مجازی منتشر شده، صحبت از روش تولید آزمایشگاهی جنین و بعد از آن انجماد و انتقال آن به رحم میزبان به تکثیر یوزپلنگ آسیایی در میان است. این درحالی‌است که تاکنون به سؤالات و ابهامات مطرح‌شده از سوی فعالان این عرصه پاسخ داده نشده است. سؤالاتی مانند آنکه چرا نتایج کارهای قبلی، دلایل دقیق مرگ پیروز و دو تولهٔ دیگر اعلام نمی‌شود؟ منتقدان همچنین عنوان می‌کنند پروپوزال ارائه‌شده برای این طرح تنها نام دو پژوهشگر را دارد، حال آنکه این کار نیازمند تیم تحقیقاتی و تکنولوژی نوین است و تنها یکبار در سال ۲۰۲۰ در باغ‌وحش کلمبوس با موفقیت عملیاتی شده و درعین‌حال چطور قرار است تیمی که در گذشته عملکرد قابل‌دفاعی نداشته، برای این کار پرجزئیات و پرریسک وارد عمل شود. بر تعداد پرسش‌های این پروژه هر روز افزوده می‌شود، اما هنوز از ارائهٔ جزئیات توسط سازمان محیط‌زیست خبری نیست و به پرسش‌ها پاسخ داده نشده است.
لاشه‌خواری که نماد سعادتمندی شد
|پیام ما| پرندهٔ «هما» که در فرهنگ ایران نماد سعادت و خوشبختی است، همین چندروز پیش شبکه‌های مجازی را قرق کرد. تصاویر و فیلم‌هایی از دیده‌شدن هما در منطقهٔ البرز دست‌به‌دست شد که گویی دیده‌شدن این پرنده موضوع عجیبی است و برخی هم به اشتباه آن را هما نمی‌دانستند و معتقد بودند هما شکل دیگری دارد. انتشار اطلاعات اشتباه و تحریف‌هایی که حتی دربارهٔ اسطوره‌های پیرامون هما منتشر شده است، موجب شد به این پرنده و باورهای اساطیری درباره‌اش نگاهی بیندازیم.
هشدار بیابان‌شدن «دُرگه‌سنگی»
زخم خشکی و بیم از مرگ دریاچه ارومیه کهنه نشده و هر بار دیدن تصاویر بی‌آبی‌اش و آن سفیدی گسترده از نمک، داغ تازه‌ای است. در این شرایط اما چند تالاب در نزدیکی دریاچه هنوز زنده‌اند. یکی از آنها تالاب «درگه‌سنگی» است که در زبان محلی به آن «سیران گولی» هم می‌گویند. تالابی فصلی که کریدور مهاجرت پرندگان مهاجر است و از دو دهه قبل تلاش برای ساخت بزرگراهی در نزدیکی آن شروع شده. این بزرگراه که قرار است نقده را به بناب برساند و مسیر را نزدیک‌تر کند، به نابودی تالاب منجر می‌شود. ساخت این بزرگراه که در دهه‌های گذشته گزارش ارزیابی نداشته و هنوز هم ندارد، تالابی را خشک می‌کند که در فاصلهٔ یک کیلومتری از دریاچه ارومیه در تقلا برای زندگی است و گذر پرندگان مهاجر به آن اتفاقی خوش‌یمن است. تاکنون ساخت پنج کیلومتر از این بزرگراه از سمت بناب عملیاتی شده است و فعالان محیط‌زیست در خردادماه امسال با رأی دادستانی دستور توقف کار را گرفتند. حالا رئیس ادارهٔ تالاب‌های محیط‌زیست آذربایجان‌غربی به «پیام‌ما» می‌گوید: «تاکنون مجوزی برای ساخت جاده صادر نشده است.»
رهاسازی حقابهٔ بختگان نمایشی نبود
گروهی از انجمن‌های محیط زیستی استان فارس، چندی پیش کارزاری در انتقاد به مدیریت محیط زیست این استان در شبکه‌های اجتماعی به راه انداختند و خواستار ورود سازمان حفاظت محیط زیست به این موضوع شدند. انتقاد انجمن‌ها به آمار سرشماری در پارک ملی بمو، وضعیت دریاچهٔ بختگان، کاهش محدودهٔ مناطق چهارگانهٔ استان در جلسهٔ شورای‌عالی محیط زیست بدون ارائهٔ پیشنهادی برای ارتقای درجهٔ حفاظتی برخی مناطق آزاد و بی‌توجهی به حفاظت مشارکتی برمی‌گشت. در گفت‌وگو با «عطا پورشیرزاد» از او خواستیم به این انتقادها که «پیام ما» روز گذشته در گزارشی مفصل به آنها پرداخته بود، پاسخ دهد.
نقد شیوهٔ مدیریت محیط‌زیست
حفاظت مشارکتی الگویی جدید برای حفظ تنوع زیستی است که سازمان حفاظت محیط زیست و اداره حفاظت محیط فارس بارها بر آن تأکید کرده‌اند با این حال فعالان مدنی این حوزه در استان فارس می‌گویند این موضوع در یکی دو سال اخیر در این استان به فراموشی سپرده شده است. آنها همچنین به آمار و ارقام اعلام شده دربارهٔ سرشماری‌های اخیر در پارک ملی «بمو» انتقاد دارند. در این گزارش مجموعه‌ای از گله‌مندی و دغدغه‌های فعالان محیط زیست استان فارس پوشش داده شده است. تلاش برای انعکاس پاسخ‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان فارس به این انتقادات در این گزارش ناکام ماند. «پیام ما» با استقبال از پاسخ مسئولان استان فارس، آمادهٔ انتشار این پاسخ‌ها در شماره‌های آتی است.
تقلای حذف نظارت محیط‌زیست
اوایل بهمن‌ماه نامه‌ای به امضای سرپرست دفتر کل بهره‌برداری معادن خطاب به مدیران کل صنعت و معدن چند استان ارسال شد که در آن آمده بود «استخراج و برداشت مواد معدنی بدون عملیات فراوری و کانه‌آرایی مشمول ارائهٔ گزارش ارزیابی محیط زیستی نیست.» بر این اساس، معادنی که در آن عملیات فراوری اتفاق نیفتد، نیازمند ارائهٔ گزارش ارزیابی به سازمان حفاظت محیط زیست نیستند. این یعنی نابودی تنوع زیستی، آب و خاک نیازمند توضیح و بررسی نیست. اتفاقی که به‌گفتهٔ فعالان و کارشناسان نگران‌کننده است و نه‌تنها تنوع زیستی، بلکه حیات انسانی را هم تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
وضعیت مبهم «بالابان»
«وضعیت بالابان از یوزپلنگ نیز بدتر است چون دست‌کم یوزپلنگ در آفریقا به جمعیت پایداری رسیده است.» این بخشی از صحبت‌های «حسن اکبری»، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، در هفته‌های اخیر بود. بااین‌حال برخی کارشناسان مانند «احسان طالبی» به این گفته انتقاد جدی دارند و می‌گویند زمانی که برآورد جمعیتی از یک گونه نداریم، نمی‌توانیم دربارهٔ وضعیت آن اظهارنظر کنیم. در گفت‌وگو با این پرنده‌شناس که به‌تازگی از پروژهٔ ۱۰۲روزهٔ «شمارش شکاری‌ها» از «گلوگاه» بازگشته است، دربارهٔ وضعیت «بالابان» گفت‌وگو کردیم.
