بایگانی مطالب : آب
تقلای ترکیه برای مصادرهٔ آب ارس
اختلاف بر سر اقدامات سازهای کشور ترکیه برای مهار آبهای سطحی از بیش از یک دهه قبل بالا گرفته است. کشورهای منطقه، خصوصاً عراق بر سر ابر پروژهٔ «گاپ» در سرشاخههای دجله و فرات با همسایهٔ شمالیشان، ترکیه بهاختلاف خوردهاند. از طرفی ایران نیز بهدلیل آنکه از تبعات ثانویهٔ سدسازی در بالادست دجله و فرات آسیب میبیند نیز به این اعتراض پیوسته است. اما ترکیه بهدنبال آنچه که «توسعهٔ آبمحور» خوانده، طرحهای بلندپروازانهٔ دیگری را در سر میپروراند. ابرپروژهای دیگر بهنام «داپ» در شرق ترکیه در دست اجراست که بخشی از این پروژه به مهار آب در حوضهٔ آبریز رودخانهٔ ارس مربوط میشود. رودخانهای مرزی که امروزه علاوهبر موضوع آلودگی آن، رقابت کشورهای منطقه بر سر بهرهبرداری آب آن نیز از مهمترین مسائل هیدروپلیتیکی منطقه محسوب میشود. در مقالهٔ «توسعۀ آب محور ترکیه در حوضهٔ آبریز فرامرزی ارس» که اخیراً توسط «سعید نسترنی عموقین»، «سیده زهرا قریشی»، «حجت میانآبادی» و «عاطفه پرورش ریزی» در مجلهٔ «مدیریت آب و آبیاری» دانشگاه تهران منتشر شده، ابعادی از اقدامات ترکیه در حوضهٔ رودخانهٔ ارس مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، ترکیه برای مهار ۳.۷۴۳ میلیارد مترمکعب آب دورخیز کرده است. برنامهای که علاوهبر تأثیرات محیطزیستی در پاییندست رودخانهٔ ارس، میتواند بر معادلات دیپلماتیک منطقه نیز تأثیر سوء بگذارد. نویسندگان این مقاله بر این باورند که ترکیه در حوزهٔ آبهای فرامرزی سعی دارد با «تحریف گفتمان» از آب بهعنوان یک ابزار سیاسی در منطقه استفاده کند.
آبگرفتگی؛ عیدی اهوازیها
خوزستانیها سال نو را با آبگرفتگی آغاز کردند. سناریویی تکراری که تقریباً هر سال در بارندگی گریبان شهروندان را میگیرد. در پایان یک سال گرم و خشک، سال جدید با آبگرفتگی در 11 شهرستان شروع شد. بیشترین آن در اهواز که خانههای زیادی زیر آب رفت و باعث شد وعدههای دولت سیزدهم برای حل مشکل آبهای سطحی رنگ ببازد. اولین سامانه بارندگی 29 اسفند ماه بود که رواناب را در خیابانها جاری کرد. دومین سامانه در پنجم و ششم فروردین ماه با 41 میلیمتر بارش سطح وسیعی از شهر اهواز را فراگرفت و سیلاب به برخی از خانهها هم راه یافت. برخی مناطق اهواز تا دو روز زیر آب ماندند و آب از آنها تخلیه نشد، بهطوری که منجر به تعطیلی ادارات اهواز و کارون در روز ششم فروردین شد.
شهرها را برای شهروندان «زیستپذیر» کنید
کمتر از ۳۰ سال دیگر یعنی تا سال ۲۰۵۰، ۷۰ درصد جمعیت جهان شهرنشین میشوند. در آینده هرچند احتمالاً فرصت اشتغال بیشتر و دسترسی بهتری به خدمات فراهم میشود، اما این تغییر میتواند خطری بزرگ برای آیندهٔ بهداشت و سلامت عمومی باشد. براساس گزارشهای سازمان جهانی بهداشت، اگر سیاستگذاران و مدیران شهری چارهای برای بهبود زندگی شهری نیندیشند، شهرنشینی به یکی از تهدیدهای جدی برای سلامت عمومی مردم قرن ۲۱ تبدیل میشود. طبق این گزارش تاکنون فقط ۱۲ درصد شهرها توانستهاند به اهداف کنترل آلودگی برسند و همین حالا هم بسیاری از شهرها با مشکلاتی چون سکونتگاههای غیررسمی، نبود دسترسی به آب سالم و فقر دستوپنجه نرم میکنند. بنابراین، پیشبینی میشود در آینده ازدحام بیش از حد در شهرها منجر به افزایش ابتلا به بیماریهای عفونی و همچنین افزایش نرخ خشونت، بیماریهای غیرواگیر و بیماریهای روانی بهدلیل نحوهٔ معماری محیطهای شهری شود. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت میگوید شهرها باید اولویت برنامهریزی قرار بگیرند تا با یک رویکرد حکمرانی بینبخشی مؤثر برای تقویت توسعهٔ محلی، حکومتها را در برابر اهداف ارتقای سلامت عمومی پاسخگو کنند.
احتمال سرریز دوبارهٔ سدهای سیستانوبلوچستان
برآوردهای اولیهٔ دولت از خسارت سیلاب به سیستانوبلوچستان حاکی از آسیب ۲۲ هزار میلیارد ریالی تا هفتهٔ نخست پس از سیلاب بود. عددی که به تفکیک حوزههای خسارت اعلام نشده است. حالا سازمان هواشناسی میگوید ممکن است سدهای مناطقی مانند بلوچستان که دوباره در حوزهٔ فعالیت سامانهٔ بارشی قرار دارند، سرریز کنند. اما وزارت نیرو میگوید کنترل شرایط را در اختیار دارد. بنابر اعلام وزارت نیرو، جانمایی دقیق و مدیریت صحیح سدها از شروع بارش موجب کاهش قابلتوجه خسارت شده است. این ادعا درحالی بیان میشود که سیلاب هفتم اسفند ۱۴۰۲ مانند سیلاب سال ۱۴۰۰ در ۱۶ شهرستان و حدود هزار روستای بلوچستان خسارت قابلتوجهی به بار آورده است. ادعای وزارت نیرو درحالیاست که خرداد امسال مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی کارشناسی جانمایی سدهای کشور بهویژه سدهایی که در ۲۰ سال اخیر بنا شدهاند را یکی از مشکلات مدیریت منابع آب و مهار سیلابها در کشور اعلام کرده بود.
«پیشین» از امدادرسانی جا ماند
با وجود تلاش برای امدادرسانی به همهٔ مناطق سیلزده، اما فعالان اجتماعی مستقر در منطقه و همچنین اهالی میگویند توزیع اقلام مورد نیاز در بسیاری از مناطق انجام نشده است. بخش «پیشین» در راسک یکی از مناطقی است که بهنظر از امدادرسانی جامانده است. همچنین به گفتهٔ اهالی، بسیاری از روستاها در مناطقی غیر از دشتیاری و چابهار، بیش از یک هفته در انتظار امدادرسانی بودهاند. جمعیت هلالاحمر به تازگی برای برخی تشکلهای مردمی مجوز فعالیت و جمعآوری و توزیع کمکهای مردمی در منطقه را صادر کرده است اما حجم نیازها با کمکهای رسیده همخوانی ندارد.
تنش آبی را فراموش نکنید
اگرچه در روزهای گذشته اکثر مناطق کشور شاهد بارش باران یا برف بودند، اما بررسیها نشان میدهد حال منابع آبی همچان خوب نیست و تا شرایط نرمال فاصله دارد. این در حالی است که ناترازی منابع و مصارف هم در کشور وجود دارد. به طوری که مصرف آب کشور ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر است یعنی نزدیک به ۵۰ درصد مصرف مازاد داریم. مثلا در پایتخت، تهرانیها ۵۰ درصد بیشتر از سرانه دنیا مصرف آب دارند. در این شرایط راهکار چیست و برای عبور از این بحران چه باید کرد؟ سخنگوی صنعت آب ضمن تشریح وضعیت منابع آبی کشور به این سوالات پاسخ میدهد. او میگوید رفتار مصرفی ما در حوزه آب باید با این فرض باشد که کل کشور درگیر تنش آبی است.
حبس حقابهٔ ایران در «کمالخان»
بعد از دو سال و در پی بارشهای اخیر در افغانستان، آب رودخانهٔ هیرمند به ۱۵۰ کیلومتری ایران رسید. تصاویر ماهوارهای مؤید این موضوع هستند، اما آبی که تا کمالخان رسید و آن را سرریز کرد، بهسمت ایران نیامده است. این درحالیاست که نه وزارت امور خارجه کشور و نه وزارت نیرو هیچ موضع رسمی در مورد سیلاب اخیر هیرمند و مهار آن بهوسیلهٔ سازهٔ کنترلی کمالخان نگرفتهاند، اما طالبان در یک موضع پیشدستانه اعلام کرد همچنان حقابهٔ ایران را به رسمیت میشناسد، اما آب هیرمند فقط بهاندازهٔ شهروندان افغانستان است. این درحالیاست که پیشتر و پیش از بهرهبرداری از بند کنترلی کمالخان و کانالهای انحرافی بهسمت گودزره، با وجود سرباز زدن حاکمان افغانستان از تأمین حقابهٔ ایران، لااقل سیلابهای هیرمند به ایران وارد میشد.
۱۷۸روستا همچنان در محاصرهٔ سیل
۱۷۸ روستا در جنوب سیستانوبلوچستان همچنان در محاصرهٔ کامل سیل قرار دارند و مسیرهای دسترسی به آنان مسدود است. «مجید محبی»، مدیرکل بحران استانداری سیستانوبلوچستان، اعلام کرده است این وضعیت با توجه به ادامهٔ بارشها حداقل تا پایان هفته ادامه دارد. جزئیاتی از وضعیت و خسارت سیلاب به این روستاها در دست نیست. اما بهگفتهٔ محبی، برآوردها تا روز ۱۴ اسفند، یعنی یک هفته پس از سیلاب و بدون تکمیل ارزیابی ۲۲ هزار میلیارد ریال در دو بخش زیرساخت و مسکونی برآورد شده است.
چالش های دیپلماسی آب
گره «آب» با آرزو گشوده نمیشود
طی دو سال گذشته علاوهبر تشدید خشکسالی در منطقه، تحولات سیاسی از جمله قدرت گرفتن دوبارهٔ طالبان در افغانستان، تعجیل در تکمیل پروژههای آبی ترکیه، مناقشات آذربایجان و ارمنستان و حوادثی مانند آن، بر حوزهٔ آب و مناقشههای آبی ایران در آبهای فرامرزی مؤثر بود؛ مناقشههایی که حلوفصل آنها نیازمند بهرهگیری از ابزارهای دیپلماتیک بود. از سویی بهنظر میرسد باوجود اقداماتی که دستگاه دیپلماسی کشور دربارهٔ رودخانههای مرزی انجام میدهد، این تلاشها کمتر به نتیجه رسیده است. یکی از نتایج ناکامی طولانیمدت در تلاشهای دیپلماتیک در حوزههای محیطزیستی، تشدید تنش آبی و مشکلاتی مانند گردوغبار و ریزگرد با منشأ خارجی است. «محمدجواد ظریف»، وزیر سابق امور خارجهٔ کشورمان، تمام این تلاشها را ناکام نمیداند، اما معتقد است «نابسامانی در تصمیمگیری و راهبری در سیاست خارجهٔ کشور» مهمترین ضعف کشور در حوزهٔ دیپلماسی است. این ضعف عمومی به حوزههایی مانند دیپلماسی آبهای فرامرزی و مسائل محیطزیستی نیز سرایت کرده است. اگرچه موضوع این گفتوگو سیاست خارجی در حوزهٔ آبهای فرامرزی بود، اما بخش اعظم آن به مسئلهٔ حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند و تلاشهای دولت پیشین برای احقاق آن اختصاص یافت. هرچند برخی تحولات مانند استقرار دوبارهٔ طالبان بهعنوان زمامداران کشور افغانستان، این تلاشها را یکشبه به نقطهٔ شروع بازگرداند.