|پیام ما| قانون حفاظت از خاک سال ۱۳۹۸ تصویب و ابلاغ شد. حالا بعد از گذشت چهار سال از این ابلاغ، آیین‌نامهٔ اجرایی نیز ابلاغ شده است. این آیین‌نامه علاوه‌بر تکلیف برای دستگاه‌‌هایی مانند وزارت جهادکشاورزی، سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان امور اراضی کشور مسئولیت‌هایی را برای نهادهای فرهنگی مانند صداوسیما و نهادهای آموزشی مانند آموزش‌وپرورش نیز معین کرده است. همچنین، مطابق با این آیین‌نامهٔ اجرایی، در اجرای ماده ۱۲ قانون نیز سازمان مدیریت بحران کشور مکلف است اعتبارات لازم برای تهیه و اجرای طرح بازسازی خاک‌های تخریب‌یافته و یا آلوده‌شدهٔ ناشی از حوادث طبیعی غیرمترقبه را به سازمان برنامه‌وبودجه کشور برای پیش‌بینی در لوایح بودجهٔ سنواتی اعلام کند. به‌منظور جلوگیری از آلودگی و تخریب خاک در اراضی کشاورزی و سلامت محصولات تولیدی استفاده از فاضلاب در اراضی کشاورزی ممنوع است. همچنین، رهاسازی و دپوی تخلیه و انباشت هرگونه مواد پلاستیکی در خاک که منجر به آلودگی و یا تخریب خاک شود، ممنوع است. ارتقای سطح فرهنگ عمومی مردم به‌منظور حفاظت و صیانت از منابع خاک کشور، ارتقای سطح دانش عمومی و تخصصی مردم در سطوح مختلف از طریق آموزش‌های رسمی و غیررسمی در مدیریت حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع خاک کشور، بهره‌گیری از مشارکت مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد در فرهنگسازی عمومی در حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع خاک کشور، تمهید و اقدامات تشویقی سرمایهگذاری بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در امر آموزش تحقیق و ترویج مدیریت حفاظت و بهره‌برداری پایدار از خاک کشور، بهره‌گیری از ظرفیت نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله مواردی است که در این آیین‌نامهٔ اجرایی مورد توجه قرار گرفته است.

مالچ نفتی بعد از حدود چهار سال توقف، به خوزستان بازگشت. این بار ماسه‌زارهای «خسرج» در غرب رود کرخه، سیاه‌پوش شده است. بیش از یک ماه از اعتراض فعالان محیط زیست می‌گذرد، حالا در میان سکوت نهادهای نظارتی یکی دیگر از زیستگاه‌های غنی خوزستان زیر لایهٔ قیر سیاه و سنگین مدفون شده است.

قطعی برق زمستانه در سال‌های گذشته تیر خلاصی بر وضعیت نامناسب انرژی کشور بود. شاید اگر در سال‌های قبل‌تر کسی می‌گفت روزی در زمستان برق کشور قطع می‌شود، باورپذیر نبود. اما این اتفاق رخ داد تا ناترازی انرژی رسما به زندگی روزمره ما اضافه شود. حالا هر سال منتظر کمبود برق و گاز در فصول گرم و سرد سال هستیم. سال گذشته ۱۲ هزار و ۵۰۰ مگاوات کسری برق در کشور وجود داشت. کسری که هر سال در حال افزایش است. پیش‎بینی‌ها نشان می‌دهد تا ۲۰ سال آینده به حدود ۱۹۰ هزار مگاوات برق در کشور نیاز داریم. در این شرایط برای تامین برق راهی به جز رفتن به سمت تجدیدپذیرها نیست. در همین زمینه با «محمد امین زنگنه»، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. یکی از ابرچالش‌های کشور ما در سال‌های اخیر، انرژی است. پیش از این صحبت دربارۀ حامل‌های انرژی بیشتر حول بنزین و گازوئیل بود، اما در ۲ سال اخیر صحبت‌های جدید شنیده می‌شود. کلماتی مانند ناترازی به ادبیات عمومی اضافه شده است. چه شد که انرژی از یک مرحله به بعد به‌عنوان یک ابرچالش به ادبیات عمومی ما وارد شد؟ به طوری که جامعه در زمستان نگران گاز است و در تابستان نگران برق؟ این مسیر از کجا شروع شد؟

مقدمهٔ مترجم: بحران اقلیمی بحرانی جدی و جهانی است. هم گسترده است و هم عمیق. هم انسان، زیستش، محیط پیرامونی‌اش و آینده‌اش را دربر می‌گیرد و دچار می‌کند، هم طبیعت و همهٔ زیستمندانش را. اینجا و اکنونی هم نیست، همه‌گستر است و فرانسلی، گشوده به آینده، تعین‌بخش؛ آینده‌ای با این اوضاع و احوال تار و تیره و وخیم. زایش بیابان و حذف جنگل‌ها و کم‌بارشی و پربارشی سیل‌وار، بالاآمدن آب دریاها و محو شهرها، انقراض گونه‌ها، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها، کاهش شدید آب سالم در دسترس، کاهش بارآوری کشاورزی و قحطی و گرسنگی و مهاجرت. بشر اینها را که دانست راه به چاره برد. دم‌دستی‌ترین راه همان پنهان‌کردن واقعیات است و انکار عواقب. عده‌ای اما در چارچوب نظم موجود جهانی و یا خارج از آن، با نیات اصلاح‌طلبانه، با قصد سودآوری از شرایط موجود، با اهداف انقلابی، با قصد زیر و زبرکردن بنیان‌هایی که مسبب وضع بحرانی روبه‌گستر امروزند، اندیشه‌ورزی عملی می‌کنند و چشم‌اندازهایی می‌گسترند بر پایهٔ امکانات موجود و پتانسیل‌هایی که علم و دانش تجربی و فنی و نظری برای غلبه بر بحران یا تعدیل آن مهیا کرده‌اند. از اقتصادسبز و سرمایه‌داری سبز و بازیافت و اقتصادچرخه‌ای، که درون‌سیستمی‌اند و اصلاح‌طلبانه با قصد حداقلی در تغییر سازوکارهای موجود تولید و مصرف تا آنها که ضدسیستمی‌اند و بنیان‌کن که طرح نویی پیش می‌کشند برای مهار و تغییر و دگرگونی اساسی در شیوهٔ تولیدی که بنا بر تجربیات عملی و مقتضیات نظریِ چند دههٔ گذشته ناتوان از حل بحرانی است که خود رشدش داده است. سوسیالیسم بوم‌محور یا اکوسوسیالیسم یکی از گرایش‌های رادیکال در مقابله با بحران جهانی اقلیم است. این گرایش مبانی سوسیالیسم را با مبانی اکولوژی و مبانی زیست‌بوم تلفیق می‌کند و مسئلهٔ پایداری و حقوق طبیعت و حقوق نسل‌های آینده را وارد نظام اندیشه‌ای خود می‌کنند. از دید اینان در شیوهٔ تولیدی متفاوت از سرمایه‌داری، تولید صورت می‌گیرد ولی با بازتوزیعی متفاوت، نه برای فروش و سودآوری که برآوردن نیازهای اساسی جامعه: مسکن و آموزش و بهداشت، با حذف هزینه‌های گزاف اقتصادی و زیست‌محیطی در راه تولیداتی چون صنایع نظامی و کالاهای بی‌مصرف تجملاتی. دیگر مفهوم رفاه در گروی داشتن کالاهای بیش از اندازه و متعدد نیست بلکه وجهی کیفی می‌یابد. از منظر جامعه‌گرایی بوم‌گرا، اکوسوسیالیسم، عدالت توزیعی اصلی مهم است اما کافی نیست. مسئلهٔ محیط‌زیست و حقوق نسل‌های آینده و حقوق طبیعت را هم باید مد نظر قرار داد. تولید و مصرف با درنظر گرفتن توان بازیابی و ظرفیت‌های بازتولیدی و زیستی اکوسیستم انجام می‌شود. هدف اکوسوسیالیسم رعایت اصل پایداری طبیعت است همراه با رفاه همگانی. تضاد انسان و طبیعت به کنش متقابل متعاملانه‌ای تبدیل می‌شود که در آن توسعه و پیشرفت و رفاه در تقابل با تعادل طبیعت نخواهد بود، یا در کم‌مخرب‌ترین وجه خود است. چیزی که شیوهٔ تولید سرمایه‌داری کاملاً در تضاد با آن است. تزهای زیر را یکی از اندیشه‌ورزان این گرایش برای صورت‌بندی بحران و پاسخ به بحران نوشته که مختصر و مفید است و از این رو، هم جای نقد دارد و هم جای بسط و ایضاح بیشتر.

|پیام ما| «زمان بسیار محدودی داریم»، این جمله‌ای بود که بسیاری از سخنرانان و حاضران در نشست «آیندهٔ منابع آب زیرزمینی و فرونشست در ایران» به زبان آوردند. نشستی که چهارشنبه گذشته در فرهنگستان علوم برگزار شد و جمعی از مدیران، متخصصان و پیش‌کسوتان حوزهٔ آب در آن حضور داشتند و به بیان دیدگاه‌ها و راهکارهای خود پرداختند. نشستی که اگرچه به جمع‌بندی خاصی نرسید اما نکات بسیار مهمی دربارهٔ وضعیت منابع آب زیرزمین و فرونشست درآن بیان شد. نشست روز چهارشنبه توسط گروه علوم مهندسی شاخه عمران فرهنگستان علوم و با مدیریت «بنفشه زهرایی»، دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی برگزار شد.

اثر تغییراقلیم بر جایی که «هلال حاصل‌خیز» نام داشت

معترضان به ساخت کارخانهٔ سدیم کربنات در روستای قره‌قشلاق در شهرستان سلماس می‌گویند ساخت کارخانه یعنی از بین رفتن مراتع، دامداری و کشاورزی. آنها تجربهٔ مردم مراغه در آذربایجان‌شرقی را دیده‌اند که ساخت همین کارخانه توسط همین سرمایه‌گذار باعث از دست رفتن دام‌ها و زمین‌های کشاورزی شد و هیچ‌وقت خسارات ناشی از شکستن لاگون‌های کارخانهٔ تولیدکنندهٔ کربنات سدیم مراغه در سال ۱۳۸۹ جبران نشد. صحبت از کلنگ‌زنی این کارخانه در قره‌قشلاق اعتراضات بسیاری به‌دنبال داشته و باعث برخورد و بازداشت تعدادی از اهالی شده است، اما مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی اطلاعی از گرفتن استعلام کارخانه از این سازمان ندارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «باید پیگیری کنم». اداره‌کل منابع‌طبیعی استان هم می‌گوید: «موضوع به ما ارتباطی ندارد. سازمان امور اراضی باید پاسخ دهد.» سازمان امور اراضی پاسخی به ما نمی‌دهد اما نمایندهٔ سلماس در مجلس به «پیام‌ما» می‌گوید: «تا جایی که اطلاع دارم این کار با استعلام و مجوز سازمان‌های ذی‌ربط بوده، اما باید نظر مردم جلب شود.»

رد کامیون‌ها روی تنِ سبزِ دشت «خَسرَج» به‌جا مانده است. تانکرها و مخازن بزرگ برای ذخیرهٔ قیر سیاه برپا شده‌اند. کانکس‌های پیمانکاران هم به راه است. حوضچه‌ها و کانال‌های عمیق نشان می‌دهد که همه‌چیز مهیای آغاز عملیاتی است که در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل محیط زیستی خوزستان تبدیل شده است. «مالچ‌نفتی» حالا بعد از حدود چهار سال توقف، دوباره به ماسه‌زارهای غرب رود کرخه بازگشته است.

سال ۲۰۲۳ در میان گرمترین سال‌های ثبت‌شده رکورد زد و افزایش دمای سطح زمین تقریباً از آستانهٔ بحرانی ۱.۵ درجهٔ سانتیگراد گذشت. این را روز سه‌شنبه ناظران اقلیمی اتحادیهٔ اروپا اعلام کردند. خدمات تغییراقلیم کوپرنیک، یکی از برنامه‌های اتحادیهٔ اروپا برای پایش شرایط اقلیمی زمین) هم اعلام کرد که تغییراقلیم، باعث تشدید امواج گرمایی، خشکسالی و آتش‌سوزی در سراسر سیاره شده است و دماسنج جهانی دمانی ۱.۴۸ درجهٔ سانتیگراد بیشتر از میزان متوسط دوران پیش از انقلاب صنعتی را نشان می‌دهد.