هنر معماری کرمانی ها در قرن نوزده میلادی یخدان؛ سازهای شگفت انگیز
۱۵ خرداد ۱۳۹۵، ۲۱:۵۳
هنر معماری کرمانی ها در قرن نوزده میلادی
یخدان؛ سازهای شگفت انگیز
کرمانی ها در زمانی که هنوز برق هم اختراع نشده بود یخچال اختراع کردند و با استفاده از خشت و گل و البته بناهای بسیار بزرگ که همچنان بسیاری از آن ها در شهر کرمان پابرجا هستند سازه هایی ساختند که یخ را در اوج گرمای طاقت فرسای تابستان کویر نیز در خود نگاه می داشت.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از کرمان۱۴۰۰ ؛ خانیکوف سیاح قرن نوزدهم روس درباره خانه های شخصی کرمان می گوید:«خانه های شخصی کرمان به علت دارا بودن دودکش چهارگوش به نام بادگیر که روی شکافی در سقف قرار گرفته است از دیگر خانه های ایرانی متمایز می شود. در این شهر نیاز به یخ باعث شده که در هیچ یک از مناطق ایران یخچال هایی به این خوبی و به این تعداد ساخته نشده باشد. معمولاً این یخچال ها را به شکل مخروط های بلندی می سازند که از طرف جنوب، مشرق و مغرب در پناه دیوارهای مرتفعی قرار دارند. این دیوارها یخچال ها را از انعکاس نور و حرارت قسمت هایی از خاک که بیش از همه در معرض نور خورشید قرار دارند، حفظ می کند. تعداد زیاد این گونه یخچال ها نشانگر سودآوری صنعت یخ سازی است.
یخدان چیست؟
قد و اندازه یخدان ها متفاوت؛ اما طرح و نقشه آن ها تقریباً یکسان بوده است. آن ها متشکل از یک مخزن، شامل چاهی وسیع برای انبار کردن یخ هستند که سقفی مخروطی و غالباً بسیار مرتفع دارد. با دیوارهایی بسیار بلند که در سمت جنوب حوضچههایی که در آن ها یخ میسازند، برپا ایستادهاند. یک بنای کوچک جزو بیوتات بنای اصلی نیز وجود داشته که سرپناه نگهبان یخدان یا انبار ابزار و وسایل کار بوده است.
یخچال حاج آقا علی یکی از مهمترین و مشهورترین یخچال ها در میان پنج یخچال شهر کرمان است. چاه محل یخ آن استوانه ای با عمق ۵/۴ متر و به قطر ۵/۹ متر است. پلکانی در دیوار تعبیه شده که امکان رفتن به ته آن را فراهم می آورد. در مرکز این چاه بخشی توپر وجود دارد که حفر نشده و امکان برداشت یخ را می دهد. و اجازه نمی دهد که سطح زیادی از یخ در معرض هوا قرار گیرد. سوراخ چاهکی که در ته این چاه باز میشود، اجازه میدهد آب آن مقدار از یخ هایی که ذوب میشود تخلیه شود. جدارها و ته قسمت تاجی شکل تو خالی که از یخ پر میشود با آجر فرش شده است. ظرفیت یخچال حدود ۲۹۰ متر مکعب است. ارتفاع از ته چاه تا نوک سقف مخروطی ۱۲ تا ۱۶ متر است.
یخچال عباس آباد نظیر تمامی یخچال های فلات ایران دارای سرپوشی مرتفع به شکل مخروط، مشابه مخروطی که غالباً روی آب انبارها برپا میکنند.
این«گنبدها»که بیرون آن ها گاه صاف و صیقلی؛ اما غالبا به شکل پلکانی است تا نگهداری و مرمت آن ها آسان تر باشد، در قسمت پایه از آجر ساخته شده و گاه از خشت خام و سپس با کاهگل اندود گردیدهاند. این نوع مصالح به کار تبخیر و در نتیجه خنک شدن درون یخدان کمک می کند. ضخامت دیوارها معمولاً بسیار زیاد است.(در اینجا در قسمت پایه ۵/۳ متر)تا درون یخدان را خنک نگه دارد. اما برای این نیز هست که برپا داشتن گنبدی با این ارتفاع بر آن امکانپذیر شود تا مقدار زیادی هوای آزاد که نوعی عایق حرارتی است برای یخ در درون یخدان وجود داشته باشد. روزنی در نوک گنبد به هوای گرم شده امکان خروج میدهد.
دیوار سایه انداز، دیوار طویل بسیار بلندی بوده که از مشرق به مغرب کشیده می شده است. ارتفاع بلند این دیوارها که گاهی تا ۱۰ متر میرسد، در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده در حوضچهها جلوگیری میکند. در صورتی که در مشرق و مغرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ میتابید، در این نقاط نیز دیوارهای سایه انداز جانبی متصل به دیواراصلی احداث میکردند. برای کم کردن فشار وارده بر پایه در طول دیوار، طاق نماهای متعددی احداث میشد که علاوه برکمک به ایستایی دیوار، ایجاد سایه روشن در نمای دیواره نموده و از یکنواختی آنان میکاهد، مانند یخچال مویدی درکرمان و یخچال عباسآباد در رفسنجان.
طی ماه های تابستان هر روز یخ به مقدار لازم برای مصرف صاحبان حق و مشتریان برداشت میشده است. قطعات یخ را با دقت توزین نمیکردهاند و به نظر میرسد واحد اندازهگیری ظرفیت جوال(کیسه) هایی بوده که از کرک بز میبافتهاند. مشتری ها جوال ها را از یخ پر میکردند و سپس در آن ها را میدوختهاند و بار الاغ ها میکردهاند. رطوبت باعث میشده این جوال های کرکی هنگام حمل و نقل، نسبت به حرارت عایق شوند.
پیشنهاد سردبیر
مطالب مرتبط
![اعزام تیمهای ارزیاب به «قلعه تل»](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/زلزله.jpg)
معاون هلال احمر خوزستان در پی وقوع زلزله در سه شهر استان خبر داد
اعزام تیمهای ارزیاب به «قلعه تل»
![مهاجران متهم شیوع بیماریها نیستند](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/مهاجرین-افغان.jpg)
تاکید دو فعال اجتماعی بر لزوم به رسمیت شناختن مهاجران و اجرای برنامهٔ غربالگری
مهاجران متهم شیوع بیماریها نیستند
![ادعای رشد ۴ برابری حجم آب «دریاچۀ ارومیه»](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/دریاچه-ارومیه.jpg)
پس از انتشار خبر کاهش دوبارۀ سطح تراز آب این تالاب در خرداد امسال دوباره مطرح شد
ادعای رشد ۴ برابری حجم آب «دریاچۀ ارومیه»
![مرگهای تکراری](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-2.jpg)
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
![نگاههای منتظر به معدن فروریخته](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-شازند.jpg)
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
![صدای جمهور آمد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-15.jpg)
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
![واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/باشگاه-اندیشمندان.jpg)
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
![پایان امداد و نجات در کاشمر](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-9.jpg)
زلزلهٔ روز سهشنبه ۴ کشته و ۱۱۶ مصدوم برجا گذاشت
پایان امداد و نجات در کاشمر
![ریزش بخشهایی از بناهای تاریخی بعد از زلزله](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/بنای-تاریخی-کاشمر.jpg)
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان کاشمر خبر داد
ریزش بخشهایی از بناهای تاریخی بعد از زلزله
![رد ادعای «سلاجقه» دربارۀ دریاچۀ ارومیه](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دریاچه-ارومیه-1.jpg)
آمارها ادعای رئیس سازمان حفاظت محیطزیست را تأیید نمیکند
رد ادعای «سلاجقه» دربارۀ دریاچۀ ارومیه
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید