در یک سالگی مرگ «پیروز» توله‌یوزی که امید بسیاری را برای حفاظت با خود به‌همراه آورده بود، صحبت از طرح جدیدی برای حفاظت از یوز به میان آمده که باعث تعجب گروهی از فعالان این حوزه شده است. در پروپوزال این طرح که در روزهای اخیر در فضای مجازی منتشر شده، صحبت از روش تولید آزمایشگاهی جنین و بعد از آن انجماد و انتقال آن به رحم میزبان به تکثیر یوزپلنگ آسیایی در میان است. این درحالی‌است که تاکنون به سؤالات و ابهامات مطرح‌شده از سوی فعالان این عرصه پاسخ داده نشده است. سؤالاتی مانند آنکه چرا نتایج کارهای قبلی، دلایل دقیق مرگ پیروز و دو تولهٔ دیگر اعلام نمی‌شود؟ منتقدان همچنین عنوان می‌کنند پروپوزال ارائه‌شده برای این طرح تنها نام دو پژوهشگر را دارد، حال آنکه این کار نیازمند تیم تحقیقاتی و تکنولوژی نوین است و تنها یکبار در سال ۲۰۲۰ در باغ‌وحش کلمبوس با موفقیت عملیاتی شده و درعین‌حال چطور قرار است تیمی که در گذشته عملکرد قابل‌دفاعی نداشته، برای این کار پرجزئیات و پرریسک وارد عمل شود. بر تعداد پرسش‌های این پروژه هر روز افزوده می‌شود، اما هنوز از ارائهٔ جزئیات توسط سازمان محیط‌زیست خبری نیست و به پرسش‌ها پاسخ داده نشده است.

زخم خشکی و بیم از مرگ دریاچه ارومیه کهنه نشده و هر بار دیدن تصاویر بی‌آبی‌اش و آن سفیدی گسترده از نمک، داغ تازه‌ای است. در این شرایط اما چند تالاب در نزدیکی دریاچه هنوز زنده‌اند. یکی از آنها تالاب «درگه‌سنگی» است که در زبان محلی به آن «سیران گولی» هم می‌گویند. تالابی فصلی که کریدور مهاجرت پرندگان مهاجر است و از دو دهه قبل تلاش برای ساخت بزرگراهی در نزدیکی آن شروع شده. این بزرگراه که قرار است نقده را به بناب برساند و مسیر را نزدیک‌تر کند، به نابودی تالاب منجر می‌شود. ساخت این بزرگراه که در دهه‌های گذشته گزارش ارزیابی نداشته و هنوز هم ندارد، تالابی را خشک می‌کند که در فاصلهٔ یک کیلومتری از دریاچه ارومیه در تقلا برای زندگی است و گذر پرندگان مهاجر به آن اتفاقی خوش‌یمن است. تاکنون ساخت پنج کیلومتر از این بزرگراه از سمت بناب عملیاتی شده است و فعالان محیط‌زیست در خردادماه امسال با رأی دادستانی دستور توقف کار را گرفتند. حالا رئیس ادارهٔ تالاب‌های محیط‌زیست آذربایجان‌غربی به «پیام‌ما» می‌گوید: «تاکنون مجوزی برای ساخت جاده صادر نشده است.»

معدن‌کاوی در «دره دیزدر» با همهٔ توان ادامه دارد؛ آن‌هم بعد از نامه‌نگاری‌های بسیار در سال‌های گذشته و درخواست وزیر میراث‌فرهنگی از وزیر صنعت، معدن و تجارت برای جلوگیری از نابودی تمدنی چندهزارساله. معدن‌کاوان برای برداشت سنگ، سنگ‌نگاره‌های باستانی در طرقبهٔ شاندیز را که در هشت کیلومتری مشهد است، نابود کرده‌اند و حالا شکایت جدیدی از سوی وزارت میراث‌فرهنگی برای توقف کار در ماه گذشته به جریان افتاده است. نتیجه اما تاکنون هیچ بوده و همین هم دلیلی برای تجمع اعتراضی فعالان منطقه در روزهای اخیر شده است. علاوه‌بر نابودی درهٔ تمدن‌ها در مشهد، صحبت‌هایی از دریافت مجوز معدن‌کاوی در چین‌خوردگی‌های منحصر‌به‌فرد جنوب شاهرود نیز به گوش می‌رسد. منطقه‌ای بکر و خاص از نظر زمین‌شناسی که فعالان منطقه خبر از دریافت مجوز معدن مس و خاک صنعتی در آن می‌دهند و بیم نابودی این نقطهٔ خاص از کشور حالا جدی‌تر از همیشه شده است.

اوایل بهمن‌ماه نامه‌ای به امضای سرپرست دفتر کل بهره‌برداری معادن خطاب به مدیران کل صنعت و معدن چند استان ارسال شد که در آن آمده بود «استخراج و برداشت مواد معدنی بدون عملیات فراوری و کانه‌آرایی مشمول ارائهٔ گزارش ارزیابی محیط زیستی نیست.» بر این اساس، معادنی که در آن عملیات فراوری اتفاق نیفتد، نیازمند ارائهٔ گزارش ارزیابی به سازمان حفاظت محیط زیست نیستند. این یعنی نابودی تنوع زیستی، آب و خاک نیازمند توضیح و بررسی نیست. اتفاقی که به‌گفتهٔ فعالان و کارشناسان نگران‌کننده است و نه‌تنها تنوع زیستی، بلکه حیات انسانی را هم تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.

راه‌اندازی «معدن مس دره‌زرشک» به کلاف سردرگمی در استان یزد بدل شده است. سال‌هاست که تحقیقات گوناگون راه‌اندازی این معدن را که در دامنهٔ شیرکوه قرار دارد، عامل نابودی آبخوان‌ها، از بین رفتن حیات در شیرکوه، به‌هم خوردن اکوسیستم و … در مرکز کشور می‌دانند، اما این تحقیقات نتوانسته کسانی را که می‌خواهند به هر قیمت این معدن کارش را آغاز کند، قانع سازد و در روزهای اخیر استاندار یزد از شروع کار کارشناسی جدیدی توسط وزارت نیرو خبر داده است. او گفته است این وزارتخانه بعد از بررسی، نتیجه را به سازمان محیط زیست هم اعلام خواهد کرد و در پایان برای به راه افتادن یا عدم فعالیت این معدن تصمیم‌گیری خواهد شد. این در‌حالی‌است که در سال‌های گذشته شرکت ملی مس از وزارت نیرو خواسته بود تا تحقیق جامعی در این باره انجام دهد، تحقیق به دانشگاه شیراز و یکی از اساتید خبره در زمینهٔ آب سپرده شد و نتایج ابتدایی خطرات گسترده و آسیب برگشت‌ناپذیر به آبخوان منطقه را تأیید کرد. گویا این تحقیقات چون دلایل مخالفت برای راه‌اندازی معدن را دقیق اعلام کرده بود، مورد پسند قرار نگرفته است. حالا پرسش اصلی این است که چرا وزارت نیرو که یک تحقیق کامل در دست دارد، باید با صرف هزینه و وقت تحقیق دیگری به جریان بیندازد؟ و آیا این به‌معنی تلاش برای بهره‌برداری از معدن به هر قیمت است؟

۱۸ سال قبل وقتی «طرح حفاظت از تالاب‌های ایران» در همکاری بین دولت ایران (سازمان حفاظت محیط زیست ایران)، صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی(GEF) و برنامهٔ توسعهٔ ملل متحد(UNDP) کار خود را شروع کرد، گمان نمی‌رفت در دو دهه بعد اغلب تالاب‌های ایران درگیر آسیبب‌های جدی و حل‌نشدنی باشند. خشکی گریبان بسیاری از تالاب‌ها را گرفته است و برنامه‌های مختلف دو دههٔ گذشته هم تأثیرات اندکی بر وضعیت گذاشته‌اند. «علی ارواحی»، کارشناس مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی که در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ به‌عنوان کارشناس فنی و در سال ۹۸ تا ۹۹ مدیر ملی طرح بوده است، حالا که به گذشته و فعالیت‌های انجام‌گرفته در این مدت برمی‌گردد، تعمیم نیافتن الگوهای موفقی که به‌صورت پایلوت عملیاتی شدند در سطح ملی و عملکرد جزیره‌ای را از جمله مشکلات و نقدهایی می‌داند که همچنان گریبان این طرح را گرفته است. او در روز جهانی تالاب‌ها از نقاط ضعف‌های موجود در این حوزه و بی‌توجهی سازمان محیط زیست و سایر ارگان‌ها به اهمیت تالاب‌ها می‌گوید:

جولان زباله‌ها در استان‌های شمالی بیش از سایر استان‌ها مشکل پسماند را در سال‌های اخیر به رخ کشیده است. بارها اعتراض و تجمع در گیلان و مازندران و پیاده‌سازی طرح‌هایی که همچنان بعد از چند دهه بی‌نتیجه بوده‌اند، مردم در شرایط دشواری قرار دارند و بارها از نبود استراتژی منسجم و مشخص در این حوزه صحبت شده است. «محمد حسینی»، دکتری مدیریت پسماند از مالزی که در سال‌های ۸۳ تا ۸۶ مدیر پسماند استان مازندران بود، در گفت‌وگو با «پیام ما» از فقدان استراتژی می‌گوید. او که در مقطعی مشاور پسماند استانداری مازندران بوده است،‌ وضعیت بحرانی منطقه را متناسب با عملکرد مسئولان نمی‌داند و می‌گوید هرچند از دههٔ ۷۰ زنگ خطر در این زمینه به صدا درآمده، اما تاکنون طنین آن باعث تغییر در عملکرد مسئولان نشده است.

دامداران روستای مبارک‌آباد اراک در خاطرشان نمانده چشم چند گوسفند با گزش پشه‌ها نابینا شده، اما در خاطرشان هست که بارها و بارها در میدان دام وقتی افراد فهمیده‌اند که دام برای روستاهای اطراف تالاب میقان و در نزدیکی تصفیه‌خانۀ شهری است، آن دام‌ را نخریدند. می‌گفتند حیوان مریض است و آنها دست از پا درازتر به روستا برمی‌گشتند. اهالی بسیاری از روستاهای اطراف تالاب میقان سال‌هاست با بوی بد تصفیه‌خانه، دسته‌های گستردۀ پشه و خشکی تالاب روبه‌رویند، اما ماجرای آسیب تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد گریبان دیگر نقاط کشور را هم گرفته است و در هفتۀ اخیر اهالی روستاهای کچورستاق، امیران، اسلام‌آباد، احمدآباد از توابع اردستان با هجوم مگس‌ها روبه‌رو بوده‌اند. مگس‌هایی که تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد و تخلیۀ کودهای شرکت کشاورزی فجر چهارمیل برایشان به ارمغان آورده و حالا زندگی را بر روستاییان تیره و تار کرده است.