هفتهٔ گذشته وزیر آموزش‌وپرورش در واکنش به تعطیلی مکرر مدارس در مواقع آلودگی هوا، در اظهارنظری تأمل‌برانگیر گفت «هیچ کجای دنیا، زمان آلودگی، مدارس را تعطیل نمی‌کنند.» پیرامون این گفتهٔ آقای وزیر نکاتی قابل تأمل و تذکر وجود دارد. هم اینکه در کشورهای مختلف، در سطوح بسیار کمتر آلودگی هوا، آموزش از حالت حضوری به غیرحضوری تغییر وضعیت می‌دهد. هم آنکه زیرساخت‌های آموزش غیرحضوری در کشور ما کماکان با مشکلات جدی روبه‌رو است و هم آنکه در حوزهٔ حقوق کودک، حق بر سلامت، اولویت بالاتری نسبت به حق بر آموزش دارد. آنچه در ادامه می‌آید، بازخوانی و بررسی همین نکات است.

شب «یلدا»، یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانیان با قدمتی که برآورد می‌شود به حدود هشت هزار سال برسد، سال گذشته با همکاری ایران و افغانستان به‌عنوان پروندهٔ چندملیتی در کمیتهٔ میراث ناملموس یونسکو ثبت شد. ایران، پروندهٔ یلدا را از سال ۱۳۹۳ در یونسکو به اشتراک گذاشته بود تا به‌عنوان میراث ناملموس چندملیتی ثبت شود، اما تا حدود شش سال بعد از آن، هیچ کشوری مشارکت در این پرونده را نپذیرفت. ایران سرانجام این پرونده را به‌طور مشترک با افغانستان به یونسکو ارائه کرد. در گذشته که مردم ایران کشاورزی می‌کردند، همواره به‌دنبال رصد حرکات ستارگان و خورشید بوده‌اند. مردم درک کرده بودند که وجود نور خورشید به‌ نفع و سود کارهایشان از جمله کاشت و رشد محصولات بوده است و با رسیدن فصل پاییز که روزها کوتاه‌تر و شب‌ها بلندتر می‌شود، به‌خاطر کمبود نور خورشید محصولات به‌خوبی رشد نمی‌کرد و با رسیدن آخرین روز پاییز (۳۰ آذر) به‌خاطر پایان شب‌های طولانی جشنی برپا و تلاش می‌کردند تا به‌نحوی شکرگزاری خود را برای نور بیشتر به‌جای آورند.

پژوهشگران رویکردهای متفاوتی به خاستگاه شب یلدا (چله) و آداب و آیین‌های آن در ایران دارند. دو گرایش غالب در تبارشناسی این شب می‌توان مشاهده کرد. برخی آیین و آداب این شب را یکی از جشن‌های زرتشتی و گاه در پیوند با بزرگداشت یکی از ایزدان همان کیش می‌دانند که به دلیل محاسبه‌نکردن کبیسه در دوران گوناگون، در روزهای دیگر سال برگزار می‌شود. گروه دیگر آداب و آیین این شب را به مهر و آیین‌های مهری نسبت می‌دهند. هر دو گروه مستندات محکمی برای تأیید نظر خود ندارند و تصویری کلی‌ از دیدگاه‌های خود ارائه می‌کنند که نکات مبهم فراوانی دارد. این، موضوعی است که «مریم نعمت طاووسی» در مقاله «روایت فراموش‌شده شب چله» در نشریه پژوهشکده مردم‌شناسی اجتماعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مطرح کرده است. «علیرضا حسن‌زاده» رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی،در گفت‌وگو با «پیام ما» نکات متفاوتی را درباره این آیین مطرح می‌کند. او از ضرورت دیدگاه مردم‌شناسی در پژوهش‌های یلدا و چگونگی ایجاد یک پیوند میان این آیین و بحران‌های امروز جامعه ایرانی و داشتن یک نگاه با محوریت توسعه پایدار سخن گفته است.

هفتهٔ پژوهش از ۹ تا ۱۵ آذر برگزار می‌شود و پژوهشگاه میراث فرهنگی هم به همین مناسبت برنامه‌هایی را تدارک دیده است که شامل نشست‌های علمی، ارائهٔ یافته‌های پژوهشگاه و نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری در استان‌ها می‌شود. «مصطفی ده‌پهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، به همین بهانه در یک نشست خبری با رسانه‌ها دربارهٔ برنامه‌های هفته‌ٔ پژوهش صحبت کرد؛ کمبود اعتبار، غارت میراث فرهنگی، نقشهٔ باستان‌‌شناسی کشور‌، رونمایی از کتاب‌های پژوهشی و نرم‌افزارهای موضوعی و مسائلی ازاین‌دست مهم‌ترین نکات مطرح‌شده در این نشست خبری بود.

بیست‌وچهارمین دورهٔ اهدای جایزهٔ «ترویج علم ایران» امسال هم مانند سال‌های گذشته فرصتی برای قدردانی از برخی چهره‌های برگزیدهٔ ترویج علم از سراسر کشور بود. یکی از چهره‌های برگزیدهٔ امسال که با انتخاب داوران و براساس معیار داشتن انگیزه، همت، اصالت، سابقهٔ فعالیت، برنامه‌ریزی مؤثر، تنوع دستاورد، روحیهٔ کار‌ گروهی و زمینه‌سازی برای فعالیت‌های علمی جوانان و نوجوانان مورد تجلیل قرار گرفت، «معصومه میرحسینی»، زنی از زاهدان بود. اگر چه سیستان‌وبلوچستان مهد مفاخری از حوزهٔ علم و فرهنگ از سالیان دور تا دورهٔ معاصر بوده، اما ضعف زیرساخت‌ها، امکانات محدود و محرومیت‌های افزوده طی سال‌های متمادی، این استان را در برخی شاخص‌ها متوقف کرده است. بااین‌حال، برخی چهره‌ها همچون معصومه میرحسینی، همچنان سختکوشانه به ترویج علم و معرفت مشغولند.