تاریخ محیط‌زیست ایران با نام «اسکندر فیروز» گره خورده است؛ اغلب افراد او را اولین شخصیتی می‌دانند که حفاظت از گونه‌های حیات‌وحش در ایران را پایه‌گذاری کرد. این درحالی‌است که «منوچهر ریاحی» سال ۱۳۳۴ پیش‌نویس اولین قانون شکار در ایران را نوشت. قانونی که ریاحی برای تصویب آن پافشاری و جهد تمام کرد، آغازی برای راه سخت حفاظت از حیات‌وحش در ایران بود. در پنجاه‌وششمین جلسهٔ سفرنامه‌خوانی، کتاب خاطرات منوچهر ریاحی با عنوان «سراب زندگی، گوشه‌های مکتومی از تاریخ معاصر ایران» بررسی شد. در این نشست «حمیدرضا میرزاده» فعال و خبرنگار باسابقهٔ محیط‌زیست به معرفی این کتاب و شخصیت منوچهر ریاحی پرداخت.

تصاویر حیات‌وحش در شبکه‌های اجتماعی معمولاً دست‌به‌دست می‌چرخد، تصویر عقابی در حال گرفتن طعمه، سنجابی با گلی در دست‌، روباهی که روی کاناپه نشسته یا پلنگی که دم‌دمای غروب آفتاب رو به افق دارد. آیا عکاسی حیات‌وحش پروتکل اخلاقی خاصی دارد؟ عکاسان حیات‌وحش چطور با تصاویری که می‌گیرند،‌ مخاطبان را به اشتباه می‌اندازند؟ چه ترفندهایی وجود دارد و آیا باید از این ترفندها بهره گرفت؟ در گفت‌وگو با «پوریا سرداری»، کارشناس حیات‌وحش که عکاسی از حیات‌وحش را هم به شکل حرفه‌ای دنبال می‌کند‌، این پرسش‌ها را در میان گذاشتیم.

«پرنده‌ها با شبکه‌های اجتماعی آشنا نیستند، آنها نمی‌دانند شما قرار است یک عکس از جوجه یا لانه‌شان بگیرید و بعد آن را با دیگران به اشتراک بگذارید. پرنده‌ها با دیدن شما احساس ناامنی می‌کنند، آنها ممکن است برای همیشه آن لانه را ترک کنند. شما عکس خود را گرفته‌اید، اما در عین حال آسیبی هم زده‌اید که قابل‌جبران نیست.» اینها گفته‌های «ایمان ابراهیمی‌‌»، کارشناس حیات‌وحش، خطاب به کسانی است که این روزها دوربین به‌دست،‌ دنبال عکاسی از پرندگان هستند؛ آنهم در فصل بهار که زیستگاه‌های پرندگان به‌واسطهٔ حضور جوجه‌ها حساسیت بیشتری دارند.

اینجا شکار غیرمجاز تبدیل به یک کار عادی شده‌، مهمان‌ که از کیش و بندرعباس می‌آید برای خوشایندش به کوه می‌زنند و قوچ و میشی شکار می‌کنند. گرگ و پلنگ هم که غذایش کم شود، به دام ما حمله می‌کند. همین دو شب پیش معلوم نیست چه حیوانی به آغل من زد و سه دامم را تلف کرد. از بیمه هم که خبری نیست»! اینها گفته‌های «حسن کمالی» دهیار «دهیچ» در استان هرمزگان و شهرستان میناب است.

«روند ایمن‌سازی قلمرو یوزپلنگ آسیایی لاک‌پشتی نیست». این بخشی از گفته‌های علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در حاشیهٔ سفر به استان سمنان است. او همچنین تأکید کرده است در برخورد با طبیعت و موجود زنده باید همهٔ جوانب را به‌درستی سنجید. بااین‌حال منتقدان سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقدند نه‌تنها این روند لاک‌پشتی هم نیست بلکه در قیاس با گونه‌ای مانند «یوز» عملاً کاری انجام نمی‌شود.

|پیام ما| از دست‌دادن شدت و تنوع صداها در اکوسیستم‌ها نشان می‌دهد تنوع‌ زیستی سالم در کرهٔ زمین در حال کاهش است. این را دانشمندان شاخهٔ جدید از بوم‌شناسی به‌نام «بوم‌شناسی صدا» می‌گویند. کار این دانشمندان، مطالعه و بررسی صداهایی است که در طبیعت شنیده می‌شود. آنها هشدار داده‌اند صداهای طبیعی جهان به‌سرعت در حال خاموش‌ شدن هستند و اگر اقدامی فوری انجام نشود، از گونه‌ها تنها «فسیل‌های صوتی» باقی خواهد ماند.

«از خواب و استراحت محیطبانان زدیم و به آنها فشار آوردیم. شبانه‌روز دویدیم. چند مجروح داشتیم و محیطبان باشقره شهید شد، درنهایت همهٔ شکارچیانی که ادعا داشتند را دستگیر کردیم. در عین اینکه مردم باور کردند می‌خواهیم واقعاً کار کنیم، اعتماد اجتماعی هم با این کارها شکل گرفت که بزرگترین کمک بود تا بتوانیم کارها را پیش ببریم.» این یکی از گفته‌های کسی است که نامش در فهرست محیطبانان نمونهٔ کشور در سال ۱۳۸۷ آمده بود؛ «مهدی تیموری» رئیس سابق پارک ملی گلستان. او کارش را از شهرستان خاتم در سال ۱۳۷۷ شروع کرد و در دورهٔ ریاست شش‌ساله‌اش در پارک ملی گلستان به شهرتی قابل‌توجه در جامعهٔ محیط‌زیست رسید. بهمن‌ماه ۱۴۰۲ که شایعهٔ برکناری او شدت گرفت، گروه بزرگی از جامعهٔ محلی، اساتید دانشگاه‌، کارشناسان محیط‌زیست و حیات‌وحش و... خواستار ابقای «مهدی تیموری» به‌عنوان رئیس پارک شدند،‌ آن زمان سازمان حفاظت محیط‌زیست عقب نشست. هرچند تنها چندروز پس از انتخابات مجلس شورای اسلامی در صبح چهاردهم اسفند ۱۴۰۲ برکناری او از این پارک بدون اطلاع قبلی به یکی از جنجالی‌ترین خبرهای محیط‌زیست بدل شد. البته گروهی هم به رویهٔ «مهدی تیموری» انتقاد داشتند و می‌گفتند چرا جامعهٔ محیط‌زیست به‌واسطهٔ عدم شکل‌گیری ساختار در این پارک ملی، باید نگران سرنوشتش پس از «مهدی تیموری» باشد!‌ در گفت‌وگو با رئیس سابق پارک ملی گلستان از او پرسیدیم چطور قدم در وادی محیط‌زیست گذاشت و به ریاست پارک ملی گلستان رسید،‌ آیا انتقادهایی را که به او دربارهٔ قائم به فرد بودن مدیریت می‌شود، قبول دارد و سرنوشت همیاران پس از او چه خواهد شد؟ او صحبت‌هایش را با این جمله شروع کرد: «به محیط‌زیست اعتقاد قلبی دارم و حفاظت از حیات‌وحش، طبیعت و داشته‌هایش را از بزرگانی مثل هوشنگ ضیایی، سید حسام حسینی، هرمز اسدی‌ و… آموخته‌ام.»

خبر گزیدگی ۱۶ نفر توسط یک سگ ولگرد و احتمالاً بیمار، فقط در تعداد آسیب‌دیدگان با اخبار پیشین فرق می‌کند. معضلی به‌نام سگ‌گزیدگی که ایران را در رتبهٔ بالای حیوان‌گزیدگی در جهان قرار داده است، علاوه‌بر هزینه‌های اجتماعی سنگین و گاه جبران‌ناپذیر، واردات گستردهٔ داروی واکسن هاری و بیماری‌های مشترک سگ و انسان را بیش از معمولِ جهانی به کشور تحمیل می‌کند. به‌نظر می‌رسد به‌رغم گفته‌های گاه‌وبیگاه در رسانه‌ها، نه شهرداری‌ها و نه وزارت کشور به‌عنوان متولی حفظ سلامت جانی شهروندان در محیط شهر، با وجود دستورالعمل‌های روشن و دقیق، مسئولیت این موضوع را به‌عهده نمی‌گیرند. سال ۱۳۸۷، یعنی ۱۵ سال پیش، وزارت کشور دستورالعملی را در مورد مقابله با افزایش جمعیت و پرسه‌زنی سگ‌ها به شهرداری‌های سراسر کشور ابلاغ کرد که نه‌تنها شهرداری‌ها آن را فراموش کردند، بلکه خود وزارت کشور نیز ضرورت اجرای آن را یادآور نمی‌شود.

چهارشنبه،‌ ۲۳ اسفندماه ۱۴۰۲ روز خوبی برای محیطبانان پارک ملی «بمو» نبود. آنها در گشت و پایش خود به لاشهٔ یک بز کوهی رسیدند. دلیل مرگ نه حمله یک گونهٔ گوشتخوار بود و نه تیر شکارچی! بیماری این بز کوهی را تلف کرده بود، اما کدام بیماری؟ نگرانی همه این بود که بار دیگر طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) به جان حیات‌وحش «بمو» افتاده باشد، اما آزمایش‌های دامپزشکی این گزینه را منتفی دانست و نتیجه را اینطور اعلام کرد؛‌ تب برفکی!