بایگانی مطالب برچسب: حقابه
تعهدات آبی افغانستان هنوز محقق نشده است
قصهٔ چگونگی بهرهبرداری از آب رودخانهٔ هیرمند بین ایران و افغانستان به داستانی ۱۵۰ساله تبدیل شده است. متأسفانه تغییر و روی کار آمدن دولتهای مختلف در افغانستان نیز تأثیری بر خطمشی و رفتار افغانها در قبال حقابهٔ مردم ایران از این رودخانه نداشت. چه دولتهای پادشاهی در افغانستان و چه دولتهای برخاسته از رأی مردم و چه دولتهای رویکارآمده توسط جنگهای داخلی در این کشور همواره در قبال جاری شدن هیرمند بهسوی ایران موضعی نسبتاً یکسان داشتهاند. تقریباً اکثر این دولتها بر مشروعیت حقابهٔ ایران و عمل به معاهدهٔ سال ۱۳۵۱ تأکید کردهاند، اما در میدان عمل معمولاً دست به دامان بهانههای مختلف شده و از تمکین به اجرای این معاهده سر باز زدهاند. با وجود رجزخوانی اشرف غنی، رئیسجمهور وقت افغانستان، در سال ۱۳۹۹ و در زمان افتتاح بند کمالخان مبنیبر اهدای آب در برابر نفت و فرار ایشان از افغانستان در سال ۱۴۰۰ و روی کار آمدن دولت امارت اسلامی در این کشور، تفاوت چندانی در رویکرد بهانهجویانه و فرار از عمل به تعهدات آبی افغانستان در قبال ایران مشاهده نشد.
تأمین حقابهٔ ایران اختیاری نیست
|پیام ما| بیش از دو سال است که حقابهٔ ایران از هیرمند پرداخت نشده و مذاکرات ایران با طالبان برای رهاسازی آب بهسمت ایران بینتیجه مانده است. حالا «علیاکبر محرابیان»، وزیر نیرو، در نشست خبری اعلام کرده است که تأمین حقابهٔ ایران از هیرمند اختیاری نیست: «امیدواریم با ادامهٔ بارشها، طالبان نسبت به تخصیص حقابهٔ ایران اقدام کنند. در غیر اینصورت از ابزارهای قانونی و حقوقی استفاده خواهیم کرد.» این گفتهها درحالیاست که طی ۲۰ سال گذشته حتی در زمان ثبات نسبی افغانستان، یا در دوران ریاستجمهوری «اشرف غنی» نیز سیلابهای هیرمند بهسمت هیرمند رهاسازی میشد. از زمان تکمیل طرحهای سازهای آبی در افغانستان مانند تکمیل و بهرهبرداری بند انحرافی کمالخان دیگر حتی سیلابهای احتمالی هم امکان ورود به کشور ندارند. بهرغم آنچه در معاهدهٔ ۱۳۵۱ پیشبینی شده، ایران تاکنون نه از حکمیت استفاده کرده است و نه از ابزارهای حقوقی دیگر. گرچه بسیاری از کارشناسان حقوق و روابط بینالملل میگویند ایران ابزارهای گستردهٔ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در برابر طالبان دارد که در دیپلماسی و مذاکرهٔ فعلی هیچ کدام را فعال نکرده است.
لزوم رهاسازی حقابهٔ دریاچهٔ ارومیه از سدها
دیپلماسی محیط زیستی عقبمانده است
«محیط زیست» یکی از محورهای مهم حوزه دیپلماسی به شمار میرود و هر سال هم اهمیت آن بیش از پیش روشن میشود. از سال ۱۴۰۰ ضعف و انفعال شدید در این حوزه موجب شد تا برخی کشورها با مواضع غیرمرسوم دربارهٔ حقوق ایران اظهارنظر کنند. یک روز طالبان در ازای طلب حقابهٔ ایران از هیرمند، دبههای زرد انتحاری به دست گرفت و یکبار عراق ایران را به پیگیری مسئلهٔ «زاب کوچک» در دادگاه لاهه تهدید کرد. موضوع اما به این سطح محدود نماند و روسیه برای دوبار در یک سال گذشته تمامیت ارضی کشور ما را برای تحکیم روابطش با جهان عرب، زیر سؤال برد. آنچه در دوسال گذشته از انفعال دیپلماسی نصیب شهروندان ایران شده است، پهنههای مشترک آبی و رودخانههای مرزی بلاتکلیف است که یا حقابهشان تضییع شده و به تشدید وضعیت کانونهای گرد و غبار خارج از کشور منجر شده است. به نظر میرسد برنامهٔ منطقهای و مشترکی میان ایران و همسایگانش برای سازگاری با تغییراقلیم وجود ندارد. مهدی ذاکریان، استاد مدعو دانشکدهٔ حقوق دانشگاه پنسیلوانیا و عضو هیئتعلمی دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، چالش اصلی را در «عقبماندگی» سیاست خارجه کشور میداند. او بزرگترین چالش دستگاه دیپلماسی کشور را ضعف علمی و عملی و دور ماندن از فضای حقیقی نظام بینالملل بهجای بسط واقعیت میداند که نهفقط در مورد آب و محیط زیست بلکه در سایر حوزهها هم مشکلساز شده است.
نگرانی از برنامههای آبی ترکیه
بنا به اعلام رسمی دولت ترکیه، ۲۷سد و ۲۶ دریاچهٔ مصنوعی بر سرشاخههای ارس احداث میشود. بااینحال، پس از برگزاری دومین کمیتهٔ مشترک همکاریهای آبی ایران و ترکیه که روز گذشته برگزار شد، معاون امور آب و آبفای وزارت نیرو، اعلام کرده است که مقامات ترکیه اطمینان دادهاند ایجاد تأسیسات روی رودخانهٔ ارس، محدودیتی برای حقابهٔ ایران ایجاد نمیکند. ترکیه در حالی اطمینان میدهد مشکلی برای منابع آبی ایران روی ندهد که به گفتهٔ محمد جوانبخت «کاهش آورد رودخانهٔ مرزی ساریسو» باعث نگرانی جدی ایران است. رودخانهای که پروتکل ۱۹۵۵ بین ایران و ترکیه تکلیف بهرهبرداری از آن را معین کرده است. پروتکلی که بهنظر میرسد مانند معاهدهٔ آبی ایران در مورد رودخانهٔ هیرمند اجرا نمیشود. همچنین، این مقام وزارت نیرو در مورد تعیینتکلیف «احداث دیوار مرزی ترکیه» که موجب جلوگیری از ورود جریان آب مسیرهای طبیعی منتهی به دشتها و تالابهای ایران در دو استان آذربایجان شرقی و غربی میشود، صحبتی نکرد بلکه فقط از این موضوع بهعنوان یکی از نگرانیهای جمهوری اسلامی ایران نام برد.
موضعگیری دوگانه دربارهٔ حقابهٔ هیرمند
|پیام ما| وزیر نیرو میگوید «حقابه ایران از هیرمند طبق معاهده در سال جاری رهاسازی شود» اما سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که مقرر شده است تا رهاسازی آب به تالاب هامون «در صورت بارش» انجام شود. اینها خروجیهای دیدار دو مقام بلندپایهٔ ایران با معاون رییسالوزرای طالبان در تهران است. دیدارهایی که اگرچه خبرگزاری دولت از این دیدار با عنوان «دیپلماسی محیط زیست، پیشتاز سیاستهای دولت سیزدهم» یاد کرده است اما در عمل، دو دو موضع کاملاً متفاوت از قول مسئولان ارشد سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو منتشر شده است.
آییننامه مقابله با گرد و غبار در تعلیق
ستاد مبارزه با گرد و غبار روز گذشته در زابل برگزار شد و گویی تماشای توفان گرد و غبار مسئولان را به این باور رساند که موضوع گرد و غبار در این منطقه بسیار جدی است تا جایی که به رغم وجود آیین نامه مقابله با گرد و غبار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از تدوین برنامه جدیدی خبر داد. این در حالی است که هفت سال پس از تدوین آییننامه مقابله با گرد و غبار، این آییننامه اجرا نشده است. این آییننامه به صراحت تکلیف همه دستگاههای اجرایی مرتبط را معین کرده است. یکی از مهمترین این تکالیف تدوین سند مقابله با گرد و غبار است.
گردوغبار با سفر درمان میشود؟
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست برای «پیگیری چالشهای محیط زیستی منطقه» به سیستانوبلوچستان سفر کرده است و در این سفر هم در توفان گرد و غبار ایستاد، هم بر بستر خشک هامون راه رفت و هم سری به پروژه چاههای ژرف و چاه نیمههای خالی زد. اهالی سیستانوبلوچستان اما از چند روز پیش از سفر او این سوال را میپرسند: «طی 13 ماه گذشته و در فاصله سفر قبلی سلاجقه و این سفر، چه چیزی تکان خورد و تغییر کرد؟» محمد مولا شهروند سیستانی میگوید: «چند ماه بیشتر در غبار نفس کشیدیم. ما نمیخواهیم مدیری بیاید در باد و غبار بایستد که بگوید به فکر شما هستم. اگر به فکر است کاری کند ما در غبار و خاک هر روز نفس نکشیم. با یک ربع ساعت ایستادن در غبار همدلی معنا پیدا میکند؟ بازدید و جلسه نه آب هامون است و نه هوای سیستان.»