اصرار وزارت نفت به اجرای پنجمین میدان نفتی موسوم به «میدان سهراب» در بکرترین نقطهٔ هورالعظیم در خوزستان، همچنان با واکنش‌هایی مواجه است. وزیر نفت ۱۷بهمن‌ماه، میدان نفتی سهراب را به بهره‌برداری رساند. او در همین روز، درحالی آغاز طرح توسعهٔ میدان سهراب را تنفیذ و اعلام کرد که این طرح هنوز از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز نگرفته است و کمیتهٔ ارزیابی این سازمان حدود یک ماه پیش، با اجرایش مخالفت کرد. 

 

حالا تعدادی از نهادهای علمی و مدنی، در اقدامی تازه، از سازمان حفاظت محیط زیست و فراکسیون محیط زیست مجلس خواسته‌اند جلوی تخلف در اجرای میدان نفتی سهراب در هورالعظیم را که به‌گفتهٔ آنها به نابودی آخرین بازماندهٔ تالاب‌های بین‌النهرین منتهی می‌شود، بگیرند.

 

این توسعه‌های نامتوازن سبب بروز تخریب‌های گسترده‌ای نظیر استحصال اراضی تالابی، احداث جاده‌های متعدد و غیراستاندارد، تغییر در سطح تراز هیدرولوژیک و تکه‌تکه شدن بستر زیستگاه تالابی شده است.» در ادامهٔ این نامه‌ها «برداشت منابع قرضه از خاک تالاب، تخلیهٔ پسماند، انجام حفاری‌های نفتی، ورود مواد شیمیایی و نفتی به تالاب، برداشت آب برای عملیات حفاری، تخلیهٔ گل حفاری در اراضی تالابی، عبور خطوط برق غیراستاندارد، انسداد و ممانعت از آبگیری تالاب و نشت نفت از لوله‌های انتقال» از جمله عواملی برشمرده است که نه‌تنها حیات تالاب بلکه معیشت و رفاه جوامع محلی این منطقه را به خطر انداخته و موجب کاهش جمعیت حیات‌وحش و تنوع زیستی در محدودهٔ حفاظت‌شدهٔ تالاب هورالعظیم شده است. «افزایش حجم آتش‌سوزی‌ها و کانون گردوغبار در قسمت جنوبی تالاب نیز از دیگر پیامدهای ناشی از بهره‌برداری غیراصولی  از این منطقه به‌منظور استحصال سوخت‌های فسیلی» عنوان شده است. 

 

تیر خلاص بر پیکر هور

هورالعظیم آخرین بازماندهٔ تالاب‌های بین‌النهرین، در جنوب‌غرب کشور و استان خوزستان واقع شده است که یک‌سوم از مساحت این تالاب مرزی با وسعت ۳۰۰ هزار هکتار در ایران و دوسوم از آن در کشور عراق قرار دارد. میدان نفتی سهراب حدود ۲۲ هزار هکتار مساحت دارد. این میدان قرار است در قلب هورالعظیم، مخزن شماره یک تالاب، که تنها قسمت آب‌دار و زیستگاهی است، با حفر ۳۲ حلقه چاه به تولید ۳۰ هزار بشکه نفت خام در روز برسد. فعالیت این میدان که بنابه ادعای نفت، میدان مشترک با عراق است، بدون داشتن مجوز محیط زیستی، با حفر دو حلقه چاه از اواخر دههٔ ۸۰ شروع شد که مجوزشان درنهایت پارسال صادر شد.

 

این نهادهای علمی و مدنی همچنین در نامه‌هایشان نسبت به فعالیت‌های میادین نفتی ابراز نگرانی کردند: «متأسفانه تاکنون ۳۰۰ حلقه چاه در این محدوده حفاری و اجرا شده و مقرر است که در میدان آزادگان جنوبی حداقل ۴۲۰ حلقه چاه نفت دیگر نیز حفاری شود. لازم به ذکر است این روند توسعه و وقوع تغییرات گسترده، با مجوزهای محیط زیستی صادره از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در مغایرت است. در این میان، در روزهای اخیر طرح توسعهٔ میدان نفتی سهراب موجب افزایش نگرانی‌ها شده است. با توجه به مفاد مندرج در گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی این میدان نفتی، به‌نظر می‌رسد بهره‌برداری از این میدان نفتی، تیر خلاصی بر پیکر نیمه‌جان تالاب هورالعظیم خواهد بود.» 

 

در این نامه‌ها به برخی از دلایل توسعهٔ نامتوازن در تالاب هورالعظیم نیز اشاره شده است: «جانمایی طرح توسعهٔ میدان نفتی سهراب در قسمت شمالی تالاب (حوضچهٔ شماره یک) صورت گرفته است که با توجه به همهٔ مستندات موجود، این محدوده تقریباً تنها قسمت بکر باقیمانده از تالاب است که محل ورود انشعابات رودخانهٔ کرخه (هوفل و نیسان) به تالاب است و قسمت عمدهٔ آبگیری تالاب از طریق این انشعابات انجام می‌گیرد. لازم به توضیح است که در گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی این طرح درخواست خشک کردن ۱۸ هکتار از این محدوده مطرح شده و اعلام شده است لوله‌های انتقال نفت در هفت نقطه با این انشعابات رودخانهٔ کرخه، تقاطع دارند. حفر ۲۰ حلقه چاه در فاز اول و ۱۲ چاه در فاز دوم عملاً این محدوده از تالاب را با تهدید جدی روبه‌رو خواهد کرد.»

 

براساس این گزارش، «جانمایی طرح  با ضوابط استقرار واحدهای صنعتی و خدماتی مصوب سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در تناقض است. بر‌خلاف اثرات قابل‌توجهی که طرح توسعهٔ میدان سهراب بر هورالعظیم دارد، در گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی تهیه‌شده برای طرح، بسیاری از این اثرات با شدت کم و ضعیف برآورد شده است. درحالی‌که درصورت انجام ارزیابی منصفانه و نزدیک به واقع، بسیاری از این اثرات در ردهٔ شدید و بسیار شدید واقع است که با به‌کارگیری روش ماتریس ایرانی، منجر به رد پروژه خواهد شد.» 

 

در این نامه‌ها، «بهره‌برداری از میادین نفتی در هورالعظیم نقض صریح قانون حفاظت از تالاب‌ها و آیین‌نامهٔ جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل‌جبران تالاب‌ها» اعلام شده است. همچنین در ادامه آمده است: «طرح‌های توسعهٔ میادین نفتی در محدودهٔ هورالعظیم از جمله طرح‌های بسیار آلاینده و خسارت‌زا به این اکوسیستم تالابی هستند که اثرات و تبعات آنها در سطح ملی و بین‌المللی قابل‌توجه است و وفق مکاتبات معاونت حقوقی ریاست‌جمهور و پیرو بازدید کارشناسان دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست از این تالاب و برآورد خسارات وارده مطابق قانون حفاظت از تالاب‌ها، اهمیت نحوهٔ مدیریت این حجم از فعالیت‌ها و کاهش اثرات آن به‌شدت احساس می‌شود.» 

 

این نهادها انجام اقداماتی را نیز ضروری اعلام کرده‌اند: «برآورد ارزش‌های اکولوژیک تالاب و ورود آنها به تحلیل‌های هزینه-منفعت طرح‌های توسعهٔ بهره‌برداری از میدان نفتی سهراب، برآورد میزان کل خسارات اکولوژیک وارده به تالاب در راستای تنویر افکار عمومی، بازبینی گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی میدان نفتی سهراب توسط متخصصان بی‌طرف دانشگاهی، انجام ارزیابی اثرات اجتماعی ناشی از اجرای طرح توسعهٔ نفتی سهراب در محدودهٔ مطالعاتی، برآورد میزان تاب‌آوری هورالعظیم به‌منظور شناسایی آستانه‌های بحران در این تالاب ارزشمند و استراتژیک.»

 

امضاکنندگان شبکهٔ تشکل‌های مردم‌نهاد و اجتماع‌محور محیط زیست و منابع طبیعی کشور و جوامع محلی تالاب در این نامه همچنین با تأکید بر نظر صریح و روشن رئیس‌جمهور مبنی‌بر اینکه «توسعه فرع بر محیط زیست است» و نیز با اشاره به اینکه با فرض ضرورت اجرای طرح، امکان بارگذاری تأسیسات و احداث میدان نفتی در خارج از محدودهٔ تالاب وجود دارد، تعهد به حفظ پایداری تالاب و زیست‌بوم‌های حساس این‌چنینی را که از مسیر اتخاذ تصمیمات عاقلانه و برآورد سود و زیان بلندمدت و آینده‌نگری می‌گذرد، به‌عنوان یکی از الزامات بنیادین تصمیم‌گیری و مدیریت این موضوع خواستار شدند و اعلام کردند ایجاد کوچکترین اختلال و انحراف در این الزام و تعهد را نمی‌پذیرند.