نزدیک به پنج سال است که فعالیت‌های مراکز رسمی گردشگری و اقامتی کشور، حوادث و اتفاقات عجیبی را تجربه می‌کند. از سیل ویرانگر سال ۱۳۹۸ که زیرساخت‌ها را از بین برد، گرفته تا افزایش قیمت بنزین در پاییز همان سال که کاهش سفرها را رقم زد. از تورم و افزایش هزینه‌های سفر که منجر به رشد قارچ‌گونهٔ اقامتگاه‌های غیرمجاز و ارزان شد تا کرونا که نفس نیمه‌جان این بخش از صنعت گردشگری را به شماره انداخت. آخرین اتفاق هم پلمب مراکز گردشگری به‌دلیل اجرای طرح مقابله با بی‌حجابی است. حالا بررسی وضعیت این مراکز نشان می‌دهد نه‌تنها خسارت‌های اقتصادی در این حوزه قابل‌توجه است که بیکاری نیروهای شاغل در آن نیز عدد عجیبی را به خود اختصاص داده است.آسیب‌های گرانی بنزین و سیل ویرانگر در سال ۱۳۹۸ چیزی حدود ۳۰۴ میلیارد ریال خسارت به صنعت گردشگری کشور را نشان می‌دهد. آن زمان دو نرخی شدن بنزین درحالی به مرحلهٔ اجرا درآمد که هیچ سهمی برای صنعت گردشگری در نظر گرفته نشد و پس از مدتی کارشناسان اعلام کردند وضعیت نامطلوبی در حوزهٔ گردشگری رقم خورده و نفس‌های صنایع مختلف وابسته به حوزهٔ گردشگری به‌ویژه صنعت هتل‌داری را به شماره انداخته است. اواخر همان سال و با تأیید رسمی ورود ویروس کووید-۱۹ به کشور، شرایط سخت‌تر از قبل هم رقم خورد. فقط پنج ماه بعد و در مرداد ۱۴۰۰ رئیس وقت کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران از بیکاری ۱۳هزار راهنمای گردشگری در ایران و خسارت ۱۲هزار میلیارد تومانی صنعت گردشگری خبر داد. در پاییز ۱۴۰۱ و با فروکش کردن پاندمی کرونا، مرکز پژوهش‌های مجلس خسارت‌های کرونا به صنعت گردشگری را به این شرح اعلام کرد: ۲۰۷ هزار و ۱۴۳ میلیارد ریال خسارت اقتصادی و ۸۷ هزار و ۵۲۵ بیکاری. براساس اعلام این گزارش هم‌زمان با شیوع بیماری کووید در ایران فقط در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه در سال ۱۳۹۸ (پیش از شیوع کرونا) تعداد گردشگران ورودی به کشور حدود ۹۳ درصد و تعداد گردشگران خروجی از کشور در حدود ۹۱ درصد کاهش داشته‌ است. تعداد گردشگران داخلی نیز در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، طی ۱۱ ماه، در حدود ۸۸ درصد کاهش را تجربه کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین اعلام کرد مراکز اقامتی با ۵۴ درصد خسارت معادل ۱۱۰ هزار و ۸۰۱ میلیارد ریال، بیشترین میزان خسارت و مراکز اقامتی با ۵۲ درصد برابر با ۴۷ هزار و ۷۹ نفر بیشترین میزان بیکاری ناشی از شیوع کرونا را تجربه کرده‌اند. حالا کرونا تمام شده است، اما تورم و گرانی‌ جای گردشگری را گرفته و این خسارت‌ها را تشدید کرده است. اوایل تیرماه امسال «جمشيد حمزه‌زاده»، رئيس جامعهٔ حرفه‌اي هتلداران ايران در گفت‌وگو با ایلنا از موج كاهش اقامت در هتل‌هاي كشور خبر داده و گفته است: «این روزها كمتر از ۱۰ درصد جامعهٔ ايراني در هتل‌ها اقامت مي‌كنند و در بهار امسال نسبت به سال گذشته كاهش ۱۳ درصدي رخ داده است.»‌ «رضا خلیلی ورزنه»، فعال گردشگری و صاحب یک اقامتگاه بومگردی در اصفهان، نیز در گفت‌وگو با «پیام ما» این موضوع را تأیید می‌کند و می‌گوید: «مراکز اقامتی گردشگری از هتل گرفته تا بومگردی‌ها با مشکلات اقتصادی زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مردم برای اقامت در این مراکز هزینه نمی‌کنند و مسافران خارجی چندانی هم در کشور حضور ندارند که این مسئله را جبران کنند. تا جایی که من می‌دانم در همین منطقهٔ ما ۶-۵ اقامتگاه گردشگری فعالیتشان را تعطیل کرده‌اند.» پلمب هم اضافه شد ماجرا اما به پایان پاندمی کرونا ختم نشد و چالش جدید برای اقامتگاه‌های گردشگری، پلمب به‌دلیل «رعایت نکردن شئونات و حجاب» بود. «اسماعیل برات»، معاون نظارت و ارزیابی خدمات گردشگری کشور، اوایل شهریور امسال از پلمب ۷۷ واحد گردشگری سراسر کشور شامل هتل، اقامتگاه بومگردی، سفره‌خانهٔ سنتی و مرکز بین‌راهی و… طی یک‌سال گذشته و به‌دلیل رعایت نکردن شئونات و حجاب خبر داد؛ تعطیلی‌ای که شغل بیش از ۷۵۳ نفر از کارکنان این واحدها را تحت‌تأثیر قرار داده بود. آمارهای اعلام‌شده از سوی معاون نظارت و ارزیابی خدمات گردشگری کشور نشان می‌داد بیشترین سهم پلمب تأسیسات گردشگری متعلق به استان اصفهان است؛ با ۲۷.۵ درصد از مجموع مراکز گردشگری پلمب‌شده. پس از آن تهران با ۹ درصد، لرستان و گلستان با ۷ درصد و استان کرمان با ۶ درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. اقامتگاه‌های بومگردی و سفره‌خانه‌های سنتی هم بیشترین سهم را در میان مراکز پلمب‌شدهٔ فعال در حوزهٔ گردشگری داشتند و بر همین اساس ۵۲ درصد از کل تأسیسات گردشگری پلمب‌شده در کشور، اقامتگاه‌های بومگردی بودند. *** سال‌هاست فعالان بخش گردشگری از آسیب‌های مربوط به این بخش می‌گویند، دقیق‌ترین آمارها از تعداد مراکز اقامتی گردشگری در کشور هم مربوط به سال ۱۳۹۹ است؛ ۲۵۸ اقامتگاه سنتی، ۲۷۵۲ بومگردی، ۶۹ متل، ۵۴۶ مجتمع گردشگری، ۱۲۷۸ مهمانپذیر، ۱۳۵۱ هتل و ۷۲۸ هتل‌آپاراتمان. آمار جدیدی از تغییرات در این اعداد به‌صورت رسمی اعلام نشده است، اما کارشناسان حوزهٔ گردشگری معتقدند این آمار روند کاهشی دارد و این حوزه دیگر فعالیت درآمدزایی برای فعالانش نیست؛ چون به‌جز تبعات اقتصادی و ضرر و زیان‌های مالی، برخورد قهری با این واحدهای صنفی هم وجود دارد و با گذشت زمان می‌تواند نتایج منفی قابل‌توجهی برای بخش گردشگری کشور داشته باشد.

رویکرد اصلی برای گزینش کشورها برای لغو یک‌طرفهٔ روادید، مبتنی بر سیاست‌های خارجی دولت سیزدهم بوده که روی توسعه با کشورهای همسایه، مسلمان، حوزهٔ تمدنی و پیمان‌های ملحق‌شده مثل شانگهای و بریکس تاکید دارد

در جهانی که به نظر می­رسد در حال دویدن است، جهانی موازی وجود دارد که از ما می­خواهد کمی تامل کنیم، قدردان باشیم و دوباره به یکدیگر بپیوندیم. ایتالیا که در سال ۱۹۸۶ میلادی با جنبش “Slow Food” یا غذای آهسته به ایده بزرگتری به نام جنبش آهسته دست یافت، بعدها مفهوم «شهرهای آهسته» را با تشکیل سازمان بین­المللی “Cittaslow” و روشی ساختاریافته نهادینه کرد. به این ترتیب که یک شهر با جمعیتی کمتر از ۵۰ هزار نفر و با پایبندی به زیرساخت­های محیط زیستی، فرهنگی، اجتماعی و در دفاع از روحیه زندگی پایدار می­تواند به مجموعه شهرهای آهسته ملحق شود. هرچند فراتر از مرزهای این کشور و فارغ از استانداردهای سختگیرانه این سازمان، آهستگی به بخشی از نیاز جوامع برای کاهش مصرف‌­گرایی و افزایش رفاه روانی تبدیل شده‌­است. به‌گونه­ای که این جنبش از شهرهای سراسر جهان دعوت می‌­کند که راه‌­های غنی­‌تری را برای تجربه زندگی انتخاب کنند و البته این موضوع بعد از دوره پاندمی کووید 19 اهمیت بیشتری پیدا کرده‌­است.

سامانهٔ گردشگری سلامت در استان‌ها راه‌اندازی خواهد شد. پیش از این برای صدور ویزای درمانی و گردشگری سلامت، باید فردی به‌عنوان بیمار یا همراه بیمار با مراجعهٔ مستقیم یا از طریق یکی از شرکت‌های تخصصی گردشگری سلامت، تقاضای ویزا را در سامانهٔ روادید الکترونیک وزارت خارجه ثبت می‌کرد، اما حالا صدور این ویزا به‌صورت پایلوت در دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری محقق خواهد شد؛ اتفاقی که مورد استقبال فعالان این حوزه هم قرار گرفته، اما فرآیند اجرایی آن تا حدودی مورد تأییدشان نیست. آنان تأکید می‌کنند تا پیش از این در صدور ویزای گردشگری سلامت، فرآیند ورود اتباع خارجه به‌گونه‌ای نبود که منجر به مراجعهٔ قطعی آنها به مراکز درمانی باشد و بخش زیادی از آنها منفعت اقتصادی برای این بخش از گردشگری نداشتند و رانت‌هایی را رقم زده بودند، اما با اجرای این طرح جدید باید جلوی این سوءاستفاده‌ها گرفته شود.

ایران مدت‌هاست به‌دنبال توسعهٔ بین‌المللی گردشگری مذهبی به‌ویژه در کلانشهر مشهد است، اما کمی آن‌طرف‌تر از شرق کشور، در شهرهای غرب ایران هم ظرفیت مضاعفی برای توسعهٔ داخلی گردشگری مذهبی نهفته است. همان شهرهایی که در ایام محرم و صفر شاهد عبور میلیون‌ها زائر ایرانی و همچنین زائران خارجی است که از سمت مرزهای شرقی و شمالی ایران برای ورود به کشور عراق از ایران عبور می‌کنند و می‌توانند به‌عنوان ظرفیتی ویژه در این حوزه مورد توجه قرار گیرند. هرچند برای توسعهٔ گردشگری در این منطقه با وجود ظرفیت چند میلیون نفری زوار، موانعی وجود دارد اما به تأکید کارشناسان می‌توان با تمهیداتی از جمله بازارچه‌ مرزی و صنایع‌دستی یا بسته‌های گردشگری از این ظرفیت بی‌تفاوت عبور نکرد؛ به‌ویژه اینکه دو مرز تمرچین و باشماق برای دومین سال به این حوزه اضافه شده‌اند و به‌نوعی فضایی جدید و متفاوت برای زانران به‌شمار می‌روند.

با از دست رفتنِ احتمالی ثبت جهانی «منظر فرهنگی ماسوله» که هفتۀ گذشته از سوی شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) اعلام شد، پروندۀ ثبت کاروانسراهای ایرانی از اهمیت بیشتری برخوردار شده‌ است. هر چند برخی تأکید می‌کنند تا زمان برگزاری اجلاس ریاض می‌توان به بررسی پروندۀ ماسوله امیدوار بود، اما به‌نظر می‌رسد تنها شانس ثبت جهانی کشورمان پروندۀ ۵۶ کاروانسرای ایرانی است که به‌عنوان بزرگترین و وسیع‌ترین پروندۀ میراث تاریخی ایران در یونسکو و در تاریخ ۱۹ شهریور تا ۳ مهر در عربستان به ‌داوری گذاشته می‌شود؛ با ثبت این کاروانسراها، شبکه‌ٔ راه‌های تاریخی و باستانی ایرانی هم ثبت جهانی خواهد شد.

حواشی ثبت جهانی ماسوله دوباره تکرار شد، اما این‌بار گفته می‌شود شانس ثبت جهانی این شهرک تاریخی هزارساله از دست رفته است. براین‌اساس، برخی رسانه‌ها مدعی شده‌اند شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) پیش از برگزاری اجلاس یونسکو که قرار است چندروز دیگر در عربستان برگزار شود، پیشنهاد رد ثبت جهانی ماسوله را به دبیرخانهٔ ثبت جهانی یونسکو و کشورهای عضو از جمله ایران ارسال و درخواست کرده است پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله از نو تدوین و نوشته و به یونسکو ارسال شود. این درحالی‌است که مسئولان و برخی فعالان ثبت جهانی ماسوله در گفت‌وگو با «پیام ما» این خبر را تأیید نمی‌کنند، هر چند که زمزمهٔ رد این پرونده به گوش آنها هم رسیده، اما هنوز هیچ خبر دقیقی در این باره اعلام نشده است.

وعدهٔ پرداخت تسهیلات سفر بارها مطرح شده است؛ اینکه برای رونق گردشگری، تسهیلاتی در قالب کارت سفر یا وام سفر پرداخت شود، اما این وعده‌ها تا امروز محقق نشده. حتی بهمن ۱۴۰۱ یک پلتفرم رونمایی شد که قرار بود وعدهٔ پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه سفر را محقق کند، اما تابستان و فرصت طلایی گردشگری ۱۴۰۲ درحالی رو به پایان است که متولیان این حوزه از راه‌اندازی پلتفرمی دیگر خبر می‌دهند که قرار است چندماه بعد رونمایی و جایگزین پلتفرم پیشین شود. در همین زمان که پلتفرم پیشین به خاطره‌ها پیوست، آژانس‌های مسافرتی موفق‌تر عمل کردند و به‌جای تسهیلات سفر، سفرهای اقساطی را به مردم پیشنهاد دادند، هر چند با وجود اقساط هم به گفتهٔ فعالان بخش خصوصی، گرانی ‌روند سفرها را کاهشی کرده است و این کاهش همچنان ادامه دارد.

۱۸ مرداد (۹ اوت) روز جهانی مردم بومی است؛ مردمی که در طول تاریخ به‌دلیل تضادهایشان با جوامع مدرن مشکلات متعددی را تجربه کرده‌اند، اما کماکان آداب اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خود را حفظ کرده‌اند. توجه به جوامع بومی، یکی از شاخص‌های مهم توسعهٔ پایدار محسوب می‌شوند. هرچند مردم بومی و فرهنگشان طی سال‌های اخیر از آسیب تغییرات مداوم جوامع در امان نمانده‌اند، اما بسیاری از آنها نسبت به مدرنتیه مقاومت کرده‌اند و به‌همین دلیل است که امروزه دانش بومی‌شان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نهاد‌ها و سازمان‌هایی برای حفظ و نگهداری فرهنگی این جوامع دست به کار شده‌اند. آنها امروز معتقدند مردم بومی حق دارند برای خودشان تصمیم بگیرند و متناسب با فرهنگ خود رفتار کنند. همین مسئله هم موجب شده است امسال جوانان بومی در اولویت قرار بگیرند؛ همان‌هایی که می‌توانند از یکسو برای سرنوشت خودشان تصمیم‌ بگیرند و از سوی دیگر بقای دانش بومی را رقم بزنند. شعار روز جهانی مردم بومی در ۲۰۲۳ از سوی یونسکو «جوانان بومی به‌عنوان عوامل تغییر برای تعیین سرنوشت خود» است.