فرونشست زمین یک موضوع گسترده در سطح جهانی و دغدغهٔ مهم در این باره، آسیبی است که برای بناهای تاریخی وجود دارد. ایران در میان پنج کشور اول جهان قرار دارد که هم بیشترین میانگین فرونشست و هم بیشترین وسعت مناطق تحت‌تأثیر این پدیده در آن رخ داده است. نکتهٔ مهم اینکه فرونشست تنها بحران زمین‌شناسی است که قابل برگشت نیست و اگر آبخوان از بین برود، بیابان تشکیل می‌شود. چیزی شبیه کویر لوت که بارندگی دارد، اما آب در آن نفوذ نمی‌کند یا رودخانهٔ شیراز که آب به کف آن نفوذ نمی‌کند و در برابر بارش‌ها سیلاب راه می‌افتد. به همین دلیل اقدامات مختلفی در سطح جهانی برای مقابله و جلوگیری از فرونشست زمین در حال انجام است، اما به تأکید متخصصان هنوز این سیاستگذاری‌های نوین در کشور ما جای خود را باز نکرده. البته به‌گفتهٔ «علی بیت‌اللهی»، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کلید استفاده از فناوری نوین برای کاهش اثرات بحران‌های طبیعی از جمله فرونشست بر بناهای تاریخی در کشور زده شده است و این امیدواری وجود دارد که با تأمین بودجه بتوان براساس اولویت خطر فرونشست در سایت‌ها و بناهای تاریخی، کاهش آسیب‌ها را رقم زد.

بناها و بافت تاریخی ایران با یک چالش مداوم مواجهند؛ سیل که هم روند تخریب‌شان را تسریع کرده و هم منجر به تضعیفشان در مقابل دیگر فاکتورهای خطرساز از جمله زلزله و فرونشست شده است. طی همین چندروز اخیر نیز به‌دلیل بارندگی‌ها سیل‌آسا کرمان، یزد، اصفهان و سیستان‌وبلوچستان در آستانهٔ ویرانی دوبارهٔ بناها و آثار تاریخی‌شان قرار گرفته‌اند. متولیان میراث‌فرهنگی سیستان‌و‌بلوچستان از خسارت‌های حدود ۲۰ میلیارد تومانی خبر می‌دهند و اینکه برخی بناها ۱۵ تا ۹۰ درصد آسیب دیده‌اند. در برخی شهرهای اصفهان نیز شماری از خانه‌های قدیمی تحریب شده‌اند و بافت تاریخی یزد و کرمان نیز همین وضعیت را دارند. البته دیگر کشورهای آسیایی هم با این وضعیت دست‌وپنجه نرم می‌کنند و بناهای تاریخی‌شان را به‌دلیل همین سیلاب‌ها از دست داده‌اند؛ اما سوی دیگر ماجرا هم سیلی است که چندروز پیش در امارات رخ داد و بررسی‌ها نشان می‌دهد که هیچ آسیبی برای بناهای تاریخی این منطقه نداشته است.

بی توجهی به طرح‌های بالادستی و آمایش سرزمین باعث تخصیص امکانات نامتوازن به شهرها شده است که نتیجه آن حاشیه‌نشینی و ساخت‌وسازهای غیراصولی در شهرها است. این بهم ریختگی موجب هدر رفت منابع مالی، انرژی و آلودگی‌های زیست محیطی می‌شود. همچنین در چنین شرایطی هیچ یک از مولفه‌های مدنظر معماری پایدار در شهرهای امروزی ایران نمی‌تواند محقق شود. این امر موجب نگرانی بسیاری از متخصصان حوزه معماری و شهرسازی شده است. ترانه یلدا، معمار و شهرساز ایرانی از جمله کسانی است که در سال‌های اخیر نسبت به ساخت‌وسازهای غیراصولی و بی‌توجهی به طرح‌های موجود هشدار داده است. به اعتقاد او، اگر به طرح‌های منطقه‌ای و آمایش سرزمین توجه نشود به مرحله‌ای می‌رسیم که مردم مجبور به ترک خانه‌ها و شهرهای خود می‌شوند.

یک کارشناس زمین‌شناسی گفت: پیش‌بینی ادامه‌دار بودن شرایط گرم و خشک در کشور ما تا سال ۲۰۴۰، منجر به افزایش فرونشست نیز خواهد شد.

از اواخر دههٔ ۱۹۰۰ میلادی بهره‌برداری از هیدروکربن منجر به اثرات و تبعات شدید محیط‌ ‌زیستی در خوزستان شده است. بیشترین زمین‌لرزه‌هایی که در محدودهٔ استان خوزستان ثبت شده‌اند در ژرفای کمتر از ۱۵ کیلومتر احتمالاً تحت اثر تحریک زمین‌ساختی در گسل‌ها به‌دلیل برداشت منابع هیدروکربنی هستند. فرونشست سالیانهٔ زمین در حد ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در نواحی ساحلی استان خوزستان مشاهده و گزارش شده است.

تصویر تلخ از بحران فرونشست‌ها بر کسی پوشیده نیست، اما کارشناسان می‌گویند هیچ اقدامی برای کاهش این آسیب‌ها به ویژه در مناطق دارای ظرفیت‌های تاریخی و باستانی انجام نمی‌شود. در نبود برنامه‌ریزی‌ها، فرونشست‌های محوطه تاریخی مرودشت در شیراز به 20 سانتی‌متر رسیده و حتی در استان مازندران به عنوان یکی از مناطق سبز و پربارش کشور سالانه 10 سانتی‌متر فرونشست رخ می‌دهد. واقعیت تلخ هم این است که حتی در برنامه توسعه هفتم یک کلمه درباره فرونشست‌ها بیان نشده و اگر همین حالا اقدام خاصی در این باره صورت نگیرد، طی 5 تا 10 سال آینده زوال تدریجی نمادهای فرهنگی کشور رقم خواهد خورد.

مطالعهٔ جدیدی که با بهره‌گیری از «یادگیری عمیق» و تجزیه و تحلیل هزاران داده در سراسر جهان انجام شده، نشان می‌دهد ایران از نظر مساحت درگیر با فرونشست، سومین رتبه را در جهان دارد. این مطالعه که توسط «تسیمور داویدزنکا» (Tsimur Davydzenka) و «پژمان طهماسبی» از مدرسهٔ معدن کلرادو آمریکا و «نیما شکری» از مؤسسۀ ژئو-هیدروانفورماتیک دانشگاه فناوری هامبورگ آلمان انجام شده است، روز اول اسفندماه با عنوان «پرده‌برداری از میزان جهانی فرونشست زمین: بحران غرق‌شدن» در مجلهٔ «ژئوفیزیکال ریسرچ لترز» (Geophysical Research Letters) منتشر شد. این مطالعه، ابعاد جدیدی از آثار فرونشست زمین در جهان را بیان می‌کند و نشان می‌دهد از هر چهار نفر انسان روی زمین، بیش از یک نفر در جایی زندگی می‌کند که با خطر فرونشست زمین روبه‌رو است.

نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که "ایران" دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است!