سابقۀ هنر «شمدبافی» در یزد، به ۸ قرن پیش میرسد
روانداز خنک تابستانی
گرانی مواد اولیه برای شمدبافی و پرشدن بازار از پارچههای ارزانقیمت، سبب شده تا شمدبافی هم در سراشیبی فراموشی بیفتد
![روانداز خنک تابستانی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/08/3536963.jpg)
۱۷ مرداد ۱۴۰۳، ۲۲:۱۵
روانداز همیشگی روزهای بلند و کشدار تابستانی در خانۀ مادربزرگ، شمدهای رنگارنگ بود؛ رواندازی که حالا برای نسل جدید اسمی ناآشناست. شمد که بیشتر آن را بهعنوان یکی از صنایع دستی استان یزد میشناسیم، نوعی پارچۀ نازک است که در بافت آن، نخپنبه یا ابریشم مصنوعی ویسکوز به کار رفته است و بهعنوان روانداز تابستانی استفاده میشود.
شمدبافی در شهرهای کویری رونق گرفت؛ اقلیمی که تابستانهای گرم و سوزان دارد. شمد بهعنوان یک روانداز سبک و خنک مورد استفاده قرار میگرفت و علاوهبر آن، برای جلوگیری از گزش حشرات هم بسیار کارآمد بود. این روزها شمدبافی در استان یزد، با دستان هنرمند پیشکسوتان هنوز سرپاست، اما کمتر جوانی به سراغ شمدبافی میرود و بافندگی با الیاف مصنوعی را به صنعت نساجی سپردهاند.
شمدبافی چیست؟
با تورق لغتنامهها، به تعریف شمد میرسیم و میخوانیم که: «شمد قطیفه و پارچۀ نازکی از کتان است که در وقت خوابیدن بر روی کشند. شمد، چادر، سرانداز یا ملحفه است.» از تعریف لغتنامه که بگذریم، شمد یک روانداز نامآشنای تابستانه است. از گذشتههای دور در شهر یزد، رسم بر این بود که با شروع فصل گرم که معمولاً با آمدن بهار همزمان است، رواندازهای گرم و پتوها جمع میشد و شمدها از کمد و صندوقچه بیرون میآمد. شمد همان پارچههای لطیفی بود که شبهای گرم کویر را برای مردمان آن اقلیم لذتبخش میکرد.
شمدبافی در شهرهای کویری رونق گرفت؛ اقلیمی که تابستانهای گرم و سوزان دارد. شمد بهعنوان یک روانداز سبک و خنک مورد استفاده قرار میگرفت و علاوهبر آن، برای جلوگیری از گزش حشرات هم بسیار کارآمد بود.
شمد که یک پارچۀ نازک، سبک و نخی است، استفادههای فراوانی دارد و فقط به یک روانداز تابستانی خلاصه نمیشود. روانداز، زیرسفرهای، زیرانداز مسافرتی و حولۀ ساحلی، از کاربردهای شمدبافی است. هرچه نخ بهکاررفته در بافت شمد بیشتر باشد و در واقع شمد نخیتر باشد، کیفیت بهتری دارد و مرغوبتر است. شمدهای ارزانقیمت بهدلیل استفادۀ کمتر از نخپنبه و درصد بیشتر الیاف مصنوعی، از کیفیت کمتری برخوردار هستند. در شمدبافی سنتی یزدی، نخپنبه برای پود و نخ ابریشم برای تار استفاده میشود.
خاستگاه شمدبافی
هنر بافندگی در یزد هم سابقۀ طولانی دارد و هم دستبافتههای متعددی را میشود در این خطه دنبال کرد؛ شمدبافی هم یکی از دستبافتههای استان یزد است. البته شمدبافی در مازندران هم رواج دارد، اما سابقۀ یزدیهای کویرنشین در شمدبافی بیشتر است. نگاهی به زندگی عشایر نیز نشان میدهد که در میان عشایر هم شمدبافی رواج داشته. زنان عشایر از پارچۀ سبک و نازک شمد، برای بستن کمر خود استفاده میکردند و در روزهای گرم هم شمد همان کاربرد روانداز را برایشان داشته. نگاهی به پژوهشهای تاریخ هنرهای دستی در یزد، نشان میدهد که دیار یزد دستکم از زمان سلجوقیان (قرن ششم هجری قمری)، بهعنوان یکی از مراکز مهم بافندگی در ایران شناخته میشد. یزدیها در عصر صفویه (قرن دهم هجری قمری)، با معرفی برترین استادان بافندگی، در بهاوجرسیدن صنعت نساجی نقش بسزایی داشتند. هنرمندان یزدی همچون «غیاثالدین نقشبند»، هنر پارچهبافی را به درجهای از تعالی رساندند که برای پیشرفت صنعت در کشورهایی همچون هندوستان نیز از آنان دعوت میشد.
پس از صفویه، نساجی سنتی دیگر نتوانست به رونق پیشین خود بازگردد. بافتههای نساجی یزدی نمیتوانست با قیمت پایین عرضه شود و بافندگان یزدی بیشتر به بافتن پارچههای ارزشمند خو گرفته بودند؛ در نتیجه بازار پارچههای معمولی را از دست دادند و در نهایت سال به سال از رونق بافندگی یزد کاسته شد و دیگر بهندرت میتوان کارگاههای بافندگی سنتی را در یزد یافت. پارچههای یزدی در قرون گذشته به اندازهای شهرت داشت، که این شهر را به پارچههایش میشناختند.
طرح سادۀ شمدبافی
شمد طرحهای سادهای دارد و از نقوش خاص در آن خبری نیست. طرح شمد چهارخانۀ ساده است. رنگ زمینۀ آن معمولاً سفید یا کرم است و فقط یک رنگ دیگر که معمولاً رنگهای روشن است، برای ایجاد چهارخانهها استفاده میشود که معمولاً رنگهای سفید، نارنجی و آبی و سبز است. بااینحال، بنا به ذوق و سلیقۀ هنرمندان، شمد در رنگهای صورتی، زرد و گلبهی نیز بافته میشود.
شمد این روزها بیشتر توسط دستگاه بافته میشود و در روستاها هم شمدبافی سنتی با دارهای چوبی دیده نمیشود. شمدها معمولاً در اندازههای ۱۵۰ در ۲۲۰ سانتیمتر بافته میشود و ۲۷ چله دارد.
ویژگی خاص پارچۀ شمد
پارچههای متنوع در طرحهای مختلف، جای دستبافتههای قدیمی را گرفت. شمدبافی هم که یکی از شاخههای صنایعدستی است، به سرنوشت ناخوشایند دستبافتههای سنتی ایران دچار شد، اما ویژگیهایی دارد که نمیشود بهراحتی پروندۀ این دستبافته را بست یا با محصولات جدید صنعت نساجی جایگزین کرد. شمد از آن دسته پارچههایی است که بهدلیل لطافت و نرمی حاصل از نخپنبۀ بهکاررفته در آن، زبانزد شد. وزن کم هم دارد و بهراحتی قابل حمل است. قدیمیها میگفتند اگر در تابستانهای گرم از شمد بهعنوان روانداز استفاده کنی، عرق نمیکنی. برخیها با دوختن شمدهای کوچک به همدیگر، یک پشهبند درست میکردند. ویژگی دیگر شمد که آن را از پارچههای امروزی متمایز میکند، این است که هرگز با شستوشو رنگش تغییر نمیکند و انگار همیشه نو است.
برچسب ها:
مطالب مرتبط
![آقای پزشکیان شهر خودتان را دریابید](https://payamema.ir/pubfiles/2024/08/10193605_693.jpg)
آقای پزشکیان شهر خودتان را دریابید
![زلزله ۷.۱ ریشتری در ژاپن خسارات جدی در پی نداشته است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/08/4A954F76-B10E-4446-9226-B8A1183FDE77.jpeg)
زلزله ۷.۱ ریشتری در ژاپن خسارات جدی در پی نداشته است
![اعزام تیمهای ارزیاب به «قلعه تل»](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/زلزله.jpg)
معاون هلال احمر خوزستان در پی وقوع زلزله در سه شهر استان خبر داد
اعزام تیمهای ارزیاب به «قلعه تل»
![پایان امداد و نجات در کاشمر](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-9.jpg)
زلزلهٔ روز سهشنبه ۴ کشته و ۱۱۶ مصدوم برجا گذاشت
پایان امداد و نجات در کاشمر
![ریزش بخشهایی از بناهای تاریخی بعد از زلزله](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/بنای-تاریخی-کاشمر.jpg)
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان کاشمر خبر داد
ریزش بخشهایی از بناهای تاریخی بعد از زلزله
![بحث موشهای تهران بعد از وقوع زلزله جدی است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/05/موش.jpg)
رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران:
بحث موشهای تهران بعد از وقوع زلزله جدی است
![تعداد قربانیان زلزله ژاپن به ۲۳۶ نفر افزایش یافت](https://payamema.ir/pubfiles/2024/02/62875016-jpg.webp)
تعداد قربانیان زلزله ژاپن به ۲۳۶ نفر افزایش یافت
![امیدهای گمراهکننده برای پیشبینی زلزله](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/صفحه-۶-Flickr-jpg.webp)
پاییز سال ۲۰۲۳ محققان دانشگاه تگزاس با یک الگوریتم هوش مصنوعی، ۷۰ درصد زمینلرزهها را یک هفته پیش از وقوع آنها بهدرستی پیشبینی کردند
امیدهای گمراهکننده برای پیشبینی زلزله
![تعداد جانباختگان زلزله ۷.۶ ریشتری ژاپن تاکنون ۳۰ نفر](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/4954034-jpg.webp)
تعداد جانباختگان زلزله ۷.۶ ریشتری ژاپن تاکنون ۳۰ نفر
![نرخ فرونشست ایران 5 برابر میانگین جهانی](https://payamema.ir/pubfiles/2023/12/3-3-jpg.webp)
نرخ فرونشست ایران 5 برابر میانگین جهانی
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
وب گردی
- تأثیر نوسانات اقتصادی جهانی بر عملکرد تتر
- سه شغل آنلاین برای نوجوانان | *بدون سرمایه اولیه*
- لیزر فوتونا صفحهی پایانی مشکلات پوستی
- معتبرترین و ارزانترین تولید کننده جک سقفی در ایران
- کاربرد دربهای ساختمانی
- بهترین دستگاه هایفوتراپی صورت کدام دستگاه است؟
- مزایای کلاسهای خصوصی زبان انگلیسی برای یادگیری سریعتر و مؤثرتر
- معرفی ۱۰ برند برتر لوازم آرایشی دنیا + مزایا و معایب
- آشنایی با بهترین موسسات انجام پایاننامه مقاطع ارشد و دکتری در تهران
- تاثیر انتخاب ناودانی آهنی مناسب بر استحکام و پایداری سازهها بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید