علیرضا زاکانی، شهردار تهران از همان اولین جلسه‌ای که بعد از انتصابش به شورای شهر تهران آمد، خبر از ایجاد 5 قرارگاه‌ در شهر داد که یکی از آن‌ها قرار بود «قرارگاه اجتماعی» باشد.
او همان روزها در تشریح عملکرد «قرارگاه اجتماعی» ضمن نام بردن از مسائل اجتماعی چون: کار کودکان و زباله‌گردی، طلاق به حضور کلونی معتادان در مناطق جنوبی شهر اشاره کرد و برای از بین رفتن آن‌ها از واژگانی مانند «همکاری در جمع‌آوری» و «پاک‌کردن لکه ننگ» استفاده کرده بود. مسائل اجتماعی آنچنان برای زاکانی دارای اهمیت بودند که او حتی در دیدار با سردار اشتری، فرمانده نیروی انتظامی کشور نیز به آن اشاره کرده بود.
زاکانی در آن نشست به اشتری گفته بود: «مسئله معتادان متجاهر و کودکان کار هر چند مستقیماً به شهرداری ارتباطی پیدا نمی‌کند اما شهرداری باید سهم خود را بپذیرد و با همکاری با ناجا و سایر نهادها چهره شهر را تغییر دهد.» شهردار پایتخت اما هیچگاه به طور رسمی از همکارانی که می‌توانند مسائل اجتماعی، شهر تهران را کاهش دهند، یاد نکرد.
او دیروز، 27 مهرماه به جلسه علنی شورای شهر آمد و عملکرد 45 روزه‌اش را تشریح کرد. به گفته زاکانی اقدامات شهرداری در حوزه اجتماعی در شرف آغاز است. توضیحات امین توکلی‌زاده، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در حاشیه این جلسه ابعاد دیگری از رویکرد جدید اجتماعی شهرداری را هویدا کرد.
او گفت: «سپاه، قرارگاه خاتم و قرارگاه‌های جهادی قرار است در محلات مستقر شوند.» به گفته توکلی‌زاده این نهادها قرار است در محلات نقش «کفالت اجتماعی» بر عهده گیرند. عبارتی که البته درباره جزئیات اجرایی آن توضیحی نداد.

رئیس اورژانس اجتماعی کشور فروردین امسال اعلام کرد، تهران حدود 4هزار کودک زباله‌گرد دارد. آماری که به نظر می‌رسد این روزها و همزمان با موج تازه مهاجرت‌ها افزایش پیدا کرده باشد. رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ نیز امسال در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا ضمن اعلام اینکه در سال جاری حدود 6 هزار معتاد متجاهر از سطح شهر جمع‌آوری شدند، آمار معتادان متجاهر سطح شهر را 20هزار نفر برشمرد. آماری که به نظر می‌رسد زاکانی هم به آن استناد کرده است و در تشریح عملکرد قرارگاه اجتماعی چندباری تعداد معتادان متجاهر را 21 هزار نفر اعلام کرد. شهردار تهران دیروز در جمع‌بندی عملکرد خود اعلام کرد که ظرف شش ماه آینده چهره شهر در برخی پارامترها چهره شهر متفاوت می‌شود.
او با اشاره به اینکه فعالیت‌های اجتماعی شهرداری در آستانه آغاز شدن است و «چهره شهر بعد از سالیان سال» تغییر می‌کند، گفت: «لکه‌هایی همچون معتادان متجاهر و کودکان کار که دامن شهر را در حوزه اجتماعی مخدوش کرده تغییر دهیم.
ما به اینها و خانواده آنها به گونه‌ای خدمت می‌کنیم که آنها را بسازیم و به جامعه برگردانیم.» شهردار تهران درباره قرارگاه‌های اجتماعی توضیح بیشتری نداد و مشخص نکرد که این موضوع قرار است با کمک کدام دستگاه‌ها دنبال شود.
پرسشی که امین توکلی‌زاده، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران که دیروز به عنوان همراه شهردار به صحن علنی آمده بود، در حاشیه جلسه کوشش کرد به آن محتاطانه پاسخ دهد.
حضور سپاه و قرارگاه خاتم در محلات
توکلی‌زاده با بیان این‌که شهر «در حوزه آسیب‌های اجتماعی» چهره خوبی ندارد، گفت: «در این دوره قرار است در کنار رسیدگی به کالبد شهر به جان و روح شهر هم رسیدگی بیشتری شود.» معاون شهردار تهران معتقد است که 5 نقطه بحرانی در شهر تهران وجود دارد که آزاردهنده است: «فرخزاد، خلازیر، اسلام آباد، خاک سفید و شوش و هرندی.» او در میانه صحبتش چندباری خدمات گذشتگان را تقدیر کرد اما تاکید داشت: «مسائل برطرف نشده و رو به ‌افزایش است.» توکلی‌زاده نگاه شهردار را تشریح کرد و از لفظ انسانی برای آن استفاده کرد: «ما نمی‌خواهیم از واژه جمع‌آوری برای موضوع استفاده کنیم و سعی بر ساماندهی است. مقدمه ساماندهی احتمالا جمع‌آوری هم باشد اما ما مخالف طرح‌های ضربتی هستیم که خودش آسیب‌زاست.»
او در ادامه در تشریح واژه ساماندهی به «پیام ما» گفت که یک سه‌ضلعی برای این کار در نظر گرفته شده است: «یک ضلع حتما نهادهایی که موظفند یا مشتاقند و دستگاه‌های دولتی هستند که وارد صحنه می‌شوند. مثل عزیزانی که در نهادهای انقلابی هستند با این‌حال که سپاه، بسیج، ستاد اجرایی و بنیاد علوی در وظایف قانونی‌شان نباشد اما به واسطه تکلیف شهروندی پای کار آمدند. ما جلساتی با این عزیزان داشتیم.» به گفته توکلی‌زاده قرار است نیروهای جهادی به سازمان‌های مردم نهاد اضافه شوند. او با اشاره به اینکه قرارگاه خاتم هم برنامه محله محور داشته است و با کمک مساجد و ائمه جمعه موضوع «کفالت اجتماعی» را دنبال می‌کند. واژه‌ای که او برای توضیحش هر نوع حمایت اجتماعی را عنوان کرد: «وقف، صدقه، ایثار و … این‌ها موضوعاتی است که در وجود همه ما ایرانی‌ها هست. اگر بتوانیم این‌ها را هدایت کنیم یعنی این صدقه برای رفع آسیب‌های اجتماعی همان محله استفاده شود، معنای کفالت است.»
توکلی‌زاده در پاسخ به این پرسش که قرار است سپاه دقیقا چه اقدامی در محلات انجام دهد، نیز توضیحات کلی ارائه داد: «اقدام خوبی در یک سال گذشته آغاز شده است تحت عنوان کمک‌های مومنانه، این مساله در همه موضوعات حیاتی به داد کشور رسید.
در آن زمان دستگاه‌های دیگری مانند سپاه هم به کمک آمدند که واقعا پرچمدار بود در موضوع کمک مومنانه و کمک به محرومان. ما خواهش کردیم از سپاه و بسیج که تهران را هم ببینند که الحمدالله با استقبال خوبی مواجه شد.» او با بیان اینکه سپاه و موسسات جهادی قرار نیست جایگزین گروه‌های مردم نهاد شوند نیز به «پیام ما» گفت: «هرکدام از این‌ها در میان مردم جایگاه خودشان را دارند و معنای سرمایه اجتماعی هم همین تعدد و تکثر این نوع کارهاست. هرچه این گسترده‌تر شود و ما بتوانیم از گروه‌های بیشتر و سلیقه‌های بیشتری کمک بگیریم این مزیت برای جمهوری اسلامی است.»
باید عوامل ناپایداری از بین بروند
حضور گروه‌های جهادی، سپاه و قرارگاه خاتم‌الانبیا در محلات و همچنین استفاده از واژه‌هایی چون: «قرارگاه اجتماعی»، «آسیب اجتماعی» و … از دید کارشناسان اجتماعی برطرف کننده مسائل نیست.
پیام روشنفکر، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران معتقد است که این اتفاق مثبتی نیست و مهم‌ترین چالشی که در پی دارد، تداخل حوزه‌ای است. او به روزنامه «پیام ما» می‌گوید: «من شخصا به ورود نیروهای نظامی به مسائل اجتماعی نگاه مثبتی ندارم،من تصور می‌کنم که تداخل حوزه‌ای لزوما کار مثبتی نیست.

در حوزه مسائل اجتماعی همواره تاکید می‌شود که رویکرد اجتماعی داشته باشیم.
نه رویکرد پزشکی و انتظامی و جرم‌انگارانه و قضایی و نه حتی مهندسی؛ چون تمام این ادبیات در دوره‌های مختلف در فضای اجتماعی حاکم بوده و در دوره‌ای از واژه‌های کنترل و ساماندهی و‌… استفاده می‌شد.
زیرا مهندسان حاکم بودند و تصور می‌کردند و با نقشه کشی می‌توانستند آن را حل کنند، در دوره‌ای پزشکان حاکم بودند و تصور می‌کردند، مسائل اجتماعی بیماری است و باید بیماری را درمان کرد.» این جامعه‌شناس معتقد است که قرارگاه و عملیات و رصد و دیده‌بانی واژه‌های اجتماعی نیستند و معتقد است که این رویکرد و ادبیات چند اشکال همراه خودش داشته باشد: «وقتی شما از ادبیات نظامی استفاده کنید، دیدگاه نظامی هم پیدا می‌کنید و افراد این حوزه را می‌آورید اما این افراد متعلق به این حوزه نیستند، مثل این است که ما نیروهای بسیج و سپاه را در اتاق عمل بیمارستان ببریم.
جامعه هم بستر تخصصی است اما تصور می‌کنیم که این افراد می‌توانند حضور داشته باشند.» روشنفکر معتقد است که نیروهای اجتماعی در ساختار حاکمیتی صدا ندارند و عموما افراد صدادار جامعه مانند پزشکان و مهندسان و نیروهای نظامی در این عرصه‌ها فعالیت می‌کنند.
این جامعه‌شناس مسائل و ناپایداری‌های اجتماعی را به دلیل نابرابری اجتماعی می‌داند و معتقد است باید عوامل ناپایداری در وهله اول برطرف شوند.