اینکه فصل‌ها دیگر رفتاری شبیه سابق ندارند، یعنی زمستان گرمتر از آنچه که انتظار داریم، اتفاق می‌افتد و تابستان‌ها نیز خشک‌تر و به‌نظر طولانی‌تر، اینکه در میانهٔ بهار سرما مانند چلهٔ زمستان از راه می‌رسد، فقط نخستین تظاهر تغییراقلیم در کشور است.

امسال تغییراقلیم علاوه‌بر تابستان و پاییز بسیارخشک با چهره‌ای بهاری در مناطق سردسیری کشور خودش را نشان داد. چهره‌ای که پشت تصویر زیبای شکوفه‌های زودهنگام باغ‌های میوه، معیشت باغداران استان‌های آذربایجان شرقی و غربی را به مخاطره انداخته است. گرچه این نخستین‌بار نیست که این اتفاق رخ می‌دهد.

 

«جعفر تیموری» مالک باغ زغال‌اخته‌ای در مرند آذربایجان‌شرقی است که می‌گوید درختان زغال‌اخته‌اش «فصل‌ها را گم کرده‌اند.» او می‌گوید این اتفاق نخستین‌بار نیست که رخ می‌دهد و در سال‌های ۹۵ و ۹۸ نیز مرند چنین تجربه‌ای داشته است؛ «نه‌فقط مرند بلکه در آن‌ سال‌ها برخی نواحی دیگر استان هم این اتفاق رخ داد. اولین‌باری که این اتفاق افتاد، فکر نمی‌کردیم که دیگر شاهد چنین اتفاقی باشیم، اما گویا قرار است تکرار شود.»

 

تیموری فکر می‌کند که تجربهٔ بیش از سی سال باغداری به او می‌گوید که اگر سرمایی هم بعد از روزهای گرم زمستان در کار نباشد، باز هم درخت‌ها مریض می‌شوند: «درخت‌ها فصل‌ها را گم کرده‌اند. نمی‌دانند دیگر چه زمانی باید شکوفه دهند، میوه دهند، برگ و بار دهند. این اصلاً خوب نیست. من مهندس کشاورزی نیستم. اما سی سال است که کارم این است. یک سال دیگر این اتفاق‌ها برای درخت بیفتد، ناچاریم همه را ریشه‌کنی کنیم. برای درخت نه جانی می‌ماند و نه کیفیتی.»

اما برخی باغداران نگرانی دیگری دارند. با وجود پاییز و زمستانی که در شروع گرم به‌نظر می‌رسید، هفتهٔ دوم دی‌ماه با سرما آغاز شد. سرمایی که شاید بیش از ۴۸ ساعت نپایید. اما باغداران مرکبات در غرب مازندران می‌گویند برخی درختان پرتقال شکوفه داده بودند و برخی هم در آستانهٔ شکوفه دادن، جوانه زده بودند.

 

زمستان گرم می‌ماند

«احمد محمدی» از باغداران تنکابن می‌گوید: «می‌توانید برگ‌های جوان درختان و شکوفه‌های کوچک را ببیند. اما همهٔ ترس من از شکوفه دادن این فصل نیست، بلکه از این است که یک سرما همهٔ درختان را می‌سوزاند و درخت دوباره در بهار شکوفه نمی‌دهد. یعنی عملاً باید قید محصول یک سال را بزنیم.»

 

او تعریف می‌کند که در سال ۸۶ یک‌بار باغداران شمال ناچار شدند همهٔ درختان را از ریشه از خاک درآورده و با نهال‌های جدید جایگزین کنند؛ چراکه سرمای غیرمنتظره‌ای درختان را از بین برده بود. در این سال‌ها دیگر آب‌وهوا برای باغداران قابل پیش‌بینی نیست؛ نه‌فقط برای ما بلکه حتی برای سازمان هواشناسی. در بسیاری موارد هم کاری از دست کسی برنمی‌آید. مثلاً سامانهٔ هواشناسی جهادکشاورزی که به ما وضعیت آب‌وهوا را اعلام می‌کند، قبل از شروع فصل بگوید پاییز گرمی در راه است، خب ما چه‌کاری می‌توانیم بکنیم؟ هیچ‌. نمی‌دانم الان باید به چه چیزی امیدوار باشیم. امیدوار باشیم سرمای تکان‌دهنده‌ای از راه نرسد که درختان نسوزد یا اینکه مانند گذشته فصل‌ها سرجای خودش باشد؟»

 

«احدوظیفه» رئیس مرکز ملّی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور به «پیام ما» توضیح می‌دهد که وزارت جهادکشاورزی احتمالاً با توجه به الگوهای تغییراقلیم ناچار خواهد بود طی سال‌های آتی، تغییراتی در الگوی کشت مناطق مختلف کشور ایجاد کند که الزاماً منطبق با الگوها و عادات سنتی نیست.»

گرچه او به سرد شدن هوای زمستان در دوماه آتی چندان امیدوار نیست، اما فکر می‌کند موضوع نگران‌کننده برای کشاورزان و باغبانان می‌تواند کاهش‌های دمای ناگهانی است که احتمال وقوع آن با توجه به الگوهای فعلی تغییراقلیم کم نیست: «اما این یک واقعیت است که اعداد و ارقام آن را تأیید می‌کنند که به‌طور کلی میانگین دمای کشور در زمستان بیش از حد نرمال پیش‌بینی می‌شود.

 

به‌گفتهٔ او، کشور در پاییز امسال میانگین دمایی بالاتری را نسبت به سال گذشته تجربه کرد، به‌گونه‌ای‌که طی هفته‌های گذشته غالب نقاط کشور دمایی بیش از نرمال را تجربه کردند. میانگین دمای هوا از ابتدای پاییز حدود ۱۶.۷ درجهٔ سانتی‌گراد ثبت شده است. این درحالی‌است که در بلندمدت دمای این بازهٔ زمانی ۱۴.۶ درجهٔ سانتی‌گراد بوده. بنابراین، دمای هوا در پاییز سال جاری نسبت به بلندمدت ۲.۱ درجهٔ سانتی‌گراد افزایش داشته و این عدد بسیار بزرگی است: «با بررسی هفتگی و ماهانه وضعیت دمایی درمی‌یابیم در برخی هفته‌های آذرماه میانگین دمای مناطق فصلی شمال کشور بین ۷ تا ۱۰ درجهٔ سانتی‌گراد بیش از نرمال بود و گرمای بی‌سابقه‌ای را در عرض‌های شمالی و مناطق سردسیر شمال کشور -که استان تهران را نیز دربرمی‌گیرد- تجربه کرده‌ایم. به‌طور کلی میانگین دمای کشور در زمستان بیش از حد نرمال پیش‌بینی می‌شود. مدل‌های عددی که شبیه‌سازی جو برای پیش‌بینی آینده نشان می‌دهند، بیانگر این است که دمای میانگین فصل زمستان به‌طور نسبی ۱ تا ۱.۵ درجهٔ سانتی‌گراد و در عرض‌های شمالی تا ۲ درجهٔ سانتی‌گراد بیش از نرمال است.»

 

چهرهٔ نازیبای کشاورزی

او در مورد بارندگی‌های زمستان نیز توضیح می‌دهد: «به‌دلیل اینکه مدل‌های زیادی برای شبیه‌سازی وجود دارد، برخی از مدل‌ها شرایط مایل به کم‌بارشی و برخی مدل‌های دیگر نیز شرایط نرمال و اندکی بیش از نرمال دارند و نشانگر شرایطی هستند که بیشتر به‌سمت نرمال گرایش دارد و انتظار داریم براساس خروجی مدل‌ها بارش‌ها در حد نرمال باشد. این پیش‌بینی‌ها در حد احتمالات است و نمی‌توان به‌طور صد درصد به آنها استناد کرد. همچنین، نکتهٔ مهم و قابل‌توجه این است که وضعیت دمایی قابل پیش‌بینی‌تر از میزان بارندگی‌هاست؛ چراکه متغیر‌های بسیار زیادی در میزان بارندگی تأثیرگذار است و نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی دربارهٔ میزان بارش‌های زمستانه ارائه داد. اما به‌طور کلی شرایط نرمالی مورد انتظار است.»

 

«مینا رضایی»، کارشناس کشاورزی، نیز به «پیام ما» می‌گوید این روزها به شکوفه نشستن درختان میوه در مناطق مختلف کشور چهرهٔ نازیبای طبیعت به کشاورزان است: «در سال‌های اخیر یکی از مشکلات کشاورزان کشور تغییراقلیم است که می‌توان مظاهر آن را در کم‌آبی، گرمای زودرس و طولانی‌تر شدن فصل گرمای هوا مشاهده کرد. درواقع، به‌جای اینکه فصل بهار در زمان خود آغاز شود، شاهد برگ‌آوری و شکوفهٔ درختان در یک ماه مانده به بهار هستیم که این امر مشکلات فراوانی را به‌همراه دارد.»

 

به گفتهٔ او، تجربه نشان می‌دهد در این فصل از سال گرمای هوا پایدار نیست و عاقبت به سرمازدگی منتج می‌شود: «در برخی از سال‌ها خسارات چندین میلیون دلاری به کشاورزان وارد شده است. به‌طور مثال دو سال قبل به‌دلیل سرمازدگی درختان پسته حجم قابل‌توجهی از محصول پستهٔ استان کرمان که بزرگترین تولیدکنندهٔ این محصول است، کاهش یافت و درنتیجه شاهد خساراتی عمده به اقتصاد کرمان بودیم. اتفاقاً امسال نیز  این نگرانی افزایش یافته است، زیرا در کنار خشکسالی و کاهش چشمگیر بارندگی در این استان، بروز طوفان‌های متوالی و همچنین گرم شدن هوا از هم‌اکنون خسارت‌های خود را به کشاورزی آغاز کرده است.»

 

او فکر می‌کند که یک مشکل دیگر در این است که آب‌وهوای برخی مناطق انگار تغییر ماهیت داده‌اند، مثلاً شمال کشور شبیه به مناطق کویری شده است: «طی این سال‌ها در شمال کشور می‌بینیم در شب‌هایی که هوا صاف است، شاهد افت ناگهانی دمای هوا هستیم، درحالی‌که در خطهٔ شمالی معمولاً دمای روز و شب تفاوت چندانی ندارند.»

این کارشناس بر این باور است که وزارت جهادکشاورزی باید تصمیم جدی در مورد تغییراقلیم و اثر آن بر کشاورزان اتخاذ کند، اما تنها نگاه جهادکشاورزی معطوف به وضعیت آب است.

 

بهار جنگل‌های ایران در زمستان