نخستین اتوبوس گردشگری شمال کشور در گرگان از روز شنبه ۱۹ خرداد در سال‌روز ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) با رساندن ۱۲ زوج گلستانی به خانۀ بخت فعالیت خود را آغاز کرد. «سیدمحمدرضا سیدالنگی» شهردار گرگان، بابیان‌اینکه اتوبوس گردشگری گرگان در دو طبقه مجهز به سقف متحرک دارای فضای پذیرایی و امکانات رفاهی است و حدود ۴۰ میلیارد ریال برای آن هزینه شده است، گفت که این اتوبوس در روزهای پنجشنبه برای نشان‌دادن بافت تاریخی گرگان، تفرجگاه‌ها و نقاط گردشگری گرگان مردم را به‌صورت رایگان به مقصد می‌رساند. این اولین بار نیست که اتوبوس‌ گردشگری روباز در کشور فعالیت می‌کند و پیش‌ازاین‌هم، شهرهای تهران، سبزوار، کاشان، کیش، نیشابور، ارومیه، اصفهان و بسیاری از شهرهای گردشگری تجربۀ استفاده از چنین اتوبوس‌هایی را داشته‌اند که یا همچنان فعال است و یا در دوره‌های مقطعی فعالیت می‌کند.

اتوبوس گردشگری چیست؟

اتوبوس‌های گردشگری یا همان اتوبوس‌هایی که در خارج از ایران به نام « Hop-on/Hop-off» شناخته می‌شوند و حتی در بسیاری از شهرها تحت‌عنوان برند «City Sightseeing» فعالیت می‌کنند، یک اپراتور اتوبوس تور گردشگری با سقف باز است که خدمات اتوبوس تور را در بیش‌از ۱۳۰ شهر در سراسر جهان ارائه می‌دهد.

این اتوبوس‌ها از کنار جاذبه‌های توریستی اصلی و مکان‌های دیدنی اصلی عبور می‌کنند، درحالی‌که یا یک راهنمای تور زنده دارند یا یک تفسیر صوتی ازپیش‌ضبط‌‌شده از طریق هدفون به زبان‌های مختلف در آن‌ها ارائه می‌شود که حقایق و اطلاعات مهمی دربارۀ آنچه دیده می‌شود ارائه می‌کند.

گردشگران می‌توانند اتوبوس‌ها را در محدودۀ زمانی بلیت خود در ایستگاه‌های مختلف اتوبوس در مسیرهای دایره‌ای سوار و ترک کنند. به این حالت « Hop-on/Hop-off» می‌گویند. بسیاری از شهرها بیش‌از یک مسیر برای نمایش تمام مناظر و جاذبه‌های مختلف دارند. در برخی از مسیرها، اتوبوس‌ها از شهر برای دیدن مناظر حومۀ شهر خارج می‌شوند. در برخی شهرها مانند نیویورک، فیلادلفیا و شارجه، اتوبوس‌ها حتی در شب کار می‌کنند و در برخی از شهرها چون مسکو، کیپ‌تاون، آمستردام و بوستون، تور قایق نیز در دسترس است. بریتانیا، ایتالیا، اسپانیا و ایالات متحده، کشورهایی هستند که دارای بیشترین تعداد شهرها با خدمات گشت‌وگذار در شهر هستند. نام «City Sightseeing» اولین‌بار در سال ۱۹۷۲ پس از استفادۀ «پیتر نیومن» برای شرکت «City Coach Lines» خود که چهار بار در روز تورهای لندن را برگزار می‌کرد استفاده شد. به‌مرور با توسعۀ این اتوبوس‌ها، امروزه این نوع در ۷۸ شهر در ۳۱ کشور فعالیت دارد.

اغلب اوقات، آن‌ها یک تبلیغ بزرگ دارند؛ « Hop-on/Hop-off». یعنی یک‌بار در روز پرداخت می‌کنید. اگر اتوبوس در جایی توقف می‌کند که می‌خواهید کمی بیشتر به گشت‌وگذار بپردازید، فقط پیاده شوید. بدون نگرانی می‌توانید سوار اتوبوس بعدی شوید که البته این قابلیت هنوز در ایران چندان کاربرد ندارد؛ چون در شهرهای گردشگری فقط یک اتوبوس فعال است.

 تجربه‌های ایرانی

پیش‌ازاین، اتوبوس‌های گردشگری در بسیاری از شهرهای گردشگری این فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. اتوبوس دوطبقۀ گردشگری رفسنجان در قالب برنامۀ دوشنبه‌های گردشگری و با هدف نمایش جاذبه‌های گردشگری رفسنجان در سطح استان، کشور و حتی بین‌المللی و رونق صنعت گردشگری، فعالیت خود را آغاز کرد. دوشنبه‌های گردشگری رفسنجان هرهفته به‌صورت رایگان فعالیت می‌کند و همۀ افراد حاضر در شهر می‌توانند از آن استفاده کنند. ظرفیت اتوبوس دوطبقۀ گردشگری رفسنجان ۴۴ نفر است و البته این اتوبوس از اتوبوس‌های بازسازی‌شدۀ شهرداری است که با هزینۀ ۹۰۰میلیون تومان بازسازی شده است.

شیرازی‌ها هم هرسال در ایام نوروز با اتوبوس‌های گردشگری میزبان مسافران و شهروندان هستند. اما مدتی پیش، با امضای تفاهم‌نامه‌ای بین مجموعۀ مدیریت شهری شیراز و یک شرکت سرمایه‌گذار بخش خصوصی، اعلام شد که این کلان‌شهر نیز به‌زودی شاهد فعالیت اتوبوس‌های دوطبقۀ گردشگری خواهد بود.

این اتوبوس‌ها در یک‌دهۀ گذشته در شهرهای مختلف ایران از جمله کرمان، شیراز، اصفهان، کیش، سمنان، تبریز، ارومیه، مشهد و تهران به مناسبت‌های مختلفی چون نوروز، هفتۀ میراث‌فرهنگی و… تجربه شده‌اند. در تازه‌ترین خبر هم، همان‌طور که مطرح شد، نخستین اتوبوس گردشگری شمال کشور در گرگان از روز شنبه ۱۹ خرداد فعالیت خود را آغاز کرد.

 این طرح توجیه دارد؟

رئیس جامعۀ انجمن‌های راهنمایان گردشگری، با‌بیان‌اینکه به‌صورت‌کلی این اتوبوس‌های گردشگری در شهرهای مقصد گردشگری حائز اهمیت است، به «پیام ما» می‌گوید: «این اتوبوس‌ها در همۀ شهرها و کشورها فعال نیستند، زیرا مقرون‌به‌صرفه و اقتصادی نیستند. استفاده از این اتوبوس‌ها مستلزم حضور گردشگر، طراحی مسیر جذاب، ایجاد پارکینگ برای سواروپیاده‌شدن مسافر و درنظرگرفتن زیرساخت‌هایی از این قبیل است.»

به‌گفتۀ «محسن حاجی‌سعید»، اتوبوس‌های گردشگری جزو طرح‌هایی است که باید مطالعات کاملی دربارۀ آن انجام شود و به‌همین‌دلیل، اگر این مطالعات صورت گیرد و ظرفیت گردشگر شهر، زیرساخت‌ها، طراحی مسیر، محتوای مناسب برای ارائه به افراد، راهنمایی درست و … در نظر گرفته شود، این اتوبوس‌ها می‌توانند در رونق گردشگری مؤثر باشند.

او تأکید می‌کند، درصورت کاربری درست، این اتوبوس‌ها می‌توانند در طولانی‌مدت موجب رونق مسیرهای گردشگری شوند و حتی پای صنایع‌دستی را هم به مسیرها باز کنند.