خاک دوشادوش آب در سربرآوردن تمدن‌ها در پگاه تاریخ، نقش‌آفرینی و کارکردی پایدار و بدون دگردیسی داشته است؛ ولی ازآنجاکه همیشه زیر پاست، کمتر شناخته و پرداخته و در پی آن، کمتر حفاظت شده است. شوربختانه، گویی «جنبش سبز» به‌راه‌افتاده در گرداگرد جهان هم بیشتر نگران نابودی گونه‌ها، جنگل‌زدایی‌ها و آلودگی آب‌وهوا است و رویکردی بر نابودی خاک در جایگاه پایهٔ سازندهٔ طبیعت و محیط زیست ندارد و این بی‌علاقگی به سرنوشت خاک در کشور ما نمایان‌تر و آشکارتر و در پی آن آسیب به خاک هم بیشتر و بیشتر است. اینکه در بخش فرسایش خاک جایگاه نخست یا پس از افغانستان جایگاه دوم جهان را داریم، ولی همچنان به‌اندازهٔ چالش آب یا نابودی «یوز آسیایی» و «میش‌مرغ» یا «سمندر لرستانی» و آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع نگران نمی‌شویم، خود پیامدی از نشناختن جایگاه خاک و کارکردهای اکولوژیک آن است و این خود‌‌ می‌تواند بیانی آشکار از کم‌کاری جامعهٔ علوم خاک ایران در گذر این سال‌ها باشد. کوتاه و گویا آنکه خاک که بزرگترین ذخیره‌گاه کربن کره زمین است و بیش از ۲۵ درصد تنوع زیستی یا «زیگونگی» را میزبانی‌‌ می‌کند، چندان جایگاهی حتی برای هواداران جنبش سبز و زیست‌گرایان هم ندارد.

«شاهد بودی که چقدر تلاش کردم ایران جای بهتری شود،. این روزها خبرها را می‌خوانم و طاقتم طاق می‌شود؛ هرچه درست کرده ‌بودیم، درحال از دست رفتن است و کاری از من ساخته نیست.» «مینا استقامت»، جنگل‌شناس و فعال محیط زیست، اینها را با بغض می‌گوید و لحظه‌ای بعد این بغض چنان راه گلویش را می‌گیرد که تنها صدای نفس‌هایش شنیده می‌شود. مینا مدیر یک انجمن محیط زیستی است؛ «زیپاک». این انجمن فعالیتش مثل بسیاری دیگری از انجمن‌ها به‌شدت محدود شده است! البته این روزها دغدغهٔ «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، بهره‌گیری از ظرفیت خیرین به‌جای سازمان‌های مردم‌‌نهادی است که «زیپاک» یکی از آنها به حساب می‌آید.

همین چندروز قبل یعنی هفتم آذر بود که دولت اعلام کرد آیین‌نامهٔ اجرایی قانون حفاظت از خاک را به‌زودی ابلاغ می‌کند. تصویب این قانون در ایران، راهی نسبتاً طولانی را طی کرد و سرانجام در خردادماه ۱۳۹۸ به تصویب رسید و ابلاغ شد. از زمان تصویب این قانون، با وجود تلاش برای تحقق قانون حفاظت از خاک، نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که اثربخشی قابل‌مشاهده‌ای از قانون مذکور برای کاهش فرسایش و آلودگی خاک، حاصل نشده است. البته این آمار براساس تحلیل نتایج در کل سطح کشور است و در استان‌های نفت‌خیز، آلودگی‌های خاک ناشی از منابع نفتی، بر دیگر منابع آلودگی خاک، پیشتازي می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که به بررسی قانون حفاظت خاک اختصاص داده و آن را اسفند سال گذشته منتشر کرده است، نوشت: «براساس آخرین آمارهای ارائه‌شده، میزان فرسایش خاک در ایران حدود ۱۵.۴ تن در سال در هکتار است که این مقدار، بالغ بر شش برابر متوسط جهانی آن است. همچنین مسئلهٔ آلودگی خاک در کشور آن‌طور که انتظار می‌رود کاهش محسوسی پیدا نکرده است. نتایج پایش آلودگی خاک انجام‌شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰، گویای آن است که بالغ بر ۶۰ درصد موارد آلودگی، در خاک‌های دارای کاربری صنعتی و کشاورزی شناسایی شده است. درخصوص منابع آلاینده، نتایج نشان می‌دهد که عامل آلودگی خاک در بیش از ۶۰ درصد موارد پایش‌شده ناشی از پسماند است.