از روزی که آپارتمان‌های قدونیم‌قد با نماهای رومی و سنگ‌های گرانیتی بخشی از هویت شهرهای ایران شدند، بسیاری از متخصصان حوزه معماری، امیدشان را به آینده پایدار از دست دادند. این در حالی است که معماری سنتی ایران به دلیل هارمونی با ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی توانسته بود به نیازهای اجتماعی و اقتصادی شهر و شهروندان پاسخ دهد. شاید به همین دلیل است که وقتی صحبت از توسعه پایدار در حوزه معماری و شهرسازی به میان می‌آید، هنوز هم برخی بازگشت به معماری گذشته را راه‌حل مناسب می‌دانند. اما فرزانه سفلایی، استاد دانشکده معماری دانشگاه همپتون ویرجینیا نظر دیگری در این باره دارد. او که سال‌ها در حوزه معماری پایدار در ایران، چین و ایالات متحده آمریکا تحقیقات گسترده‌ای داشته، معتقد است که بازگشت به گذشته درست نیست، بلکه باید با استفاده از تجربه معماری سنتی ایران و تکنولوژی روز جهان به توسعه پایدار در حوزه معماری و شهرسازی رسید. به گفته او، معماری امروز ایران دچار تجمل‌گرایی شده است.

گرم‌شدن کره زمین و تغییرات آب‌وهوایی در سراسر جهان، موجب شده تا بحث‌های زیادی پیرامون اهمیت معماری اقلیمی شکل بگیرد. بسیاری از متخصصان حوزه شهرسازی در جهان معتقدند که توجه به ویژگی‌های اقلیمی در صنعت ساخت‌وساز می‌تواند برخی از مشکلات شهرنشینی و زیست‌محیطی امروزه را حل کند. در این میان، گروهی از معماران ایرانی به الگوبرداری از معماری سنتی ایرانی روی آورده‌اند. به اعتقاد این گروه، معماری سنتی ایرانی می‌تواند درس‌های زیادی برای معماران جوان داشته باشد و به پایداری معماری و شهرسازی ایران کمک کند. وحید قبادیان از جمله معمارانی است که در این حوزه مطالعات گسترده‌‌ای داشته و آثارش در کشورهای مختلف به چاپ رسیده است. او حتی پروژه‌هایی را نیز با الگوبرداری از معماری سنتی یزد و ماسوله در دو دهه گذشته اجرا کرده است. به گفته قبادیان، ساختمان‌های سنتی ایرانی نسبت به ساختمان‌های امروزی از نظر مباحث پایداری بسیار بهتر عمل می‌کردند.

بی توجهی به طرح‌های بالادستی و آمایش سرزمین باعث تخصیص امکانات نامتوازن به شهرها شده است که نتیجه آن حاشیه‌نشینی و ساخت‌وسازهای غیراصولی در شهرها است. این بهم ریختگی موجب هدر رفت منابع مالی، انرژی و آلودگی‌های زیست محیطی می‌شود. همچنین در چنین شرایطی هیچ یک از مولفه‌های مدنظر معماری پایدار در شهرهای امروزی ایران نمی‌تواند محقق شود. این امر موجب نگرانی بسیاری از متخصصان حوزه معماری و شهرسازی شده است. ترانه یلدا، معمار و شهرساز ایرانی از جمله کسانی است که در سال‌های اخیر نسبت به ساخت‌وسازهای غیراصولی و بی‌توجهی به طرح‌های موجود هشدار داده است. به اعتقاد او، اگر به طرح‌های منطقه‌ای و آمایش سرزمین توجه نشود به مرحله‌ای می‌رسیم که مردم مجبور به ترک خانه‌ها و شهرهای خود می‌شوند.

کلمه «استوایی» یا «گرمسیری» ذهن ما را به فضایی با گرما و رطوبت دائمی می‌برد. جایی با بارش‌های زیاد و پوشش گیاهی سبز. بعضی آن را به مانند یک بهشت می‌دانند اما بعضی دیگر از معایب زندگی در چنین آب‌وهوای صحبت می‌کنند. در مقابل انتقادها، پروژه‌های معماری متفاوتی برای سازگاری انسان در چنین شرایطی تعریف شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.