رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اولویت بودن مسائل محیط‌زیست در کشور، دولت آینده را موظف به تشکیل استراتژی و برنامه‌ای مشخص در این حوزه و منابع طبیعی و تنوع زیستی دانست.

جنگل‌های زاگرسی که با شش میلیون هکتار وسعت در یازده استان واقع شده‌اند، نقش مهمی در چرخۀ اقتصاد و امنیت غذایی کشور دارند. از جمله اهمیت این رویشگاه‌ها، تأمین چهل درصد آب شیرین کشور است. باوجوداین، بیش‌از چهارده سال است که پدیدۀ خشکیدگی (زوال) بلوط‌ها، دامن جنگل‌های زاگرسی را گرفته و بر اثر این پدیده حدود دو میلیون هکتار از این رویشگاه‌ها تخریب شده و درحال احتضارند؛ روندی که همچنان ادامه دارد. این درحالی‌است‌که، شماری از کارشناسان می‌گویند، تداوم وضع موجود باعث نابودی جنگل‌های زاگرسی در آیندۀ نزدیک می‌شود. «دکتر سودابه احمدعلی کروری»، پژوهشگر منابع‌طبیعی و محیط‌زیست، اما نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «با وجود همۀ مشکلاتی که بر سر راه احیای جنگل‌های زاگرسی وجود دارد، می‌توان با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، مدیریت اکوسیستمی و مشارکت جوامع بومی، این رویشگاه‌ها را نجات داد.» درعین‌حال تأکید می‌کند: «اگر تعلل کنیم، نابودی جنگل‌های زاگرسی حتمی است.»

تعارض انسان با حیات‌وحش یکی از چالش‌های بزرگ امروزین برای حفظ تنوع‌زیستی است که معمولاً از منظر توسعۀ زیست انسانی در حریم حیات‌وحش، مثل پیشروی در جنگل‌ها یا سایر مناطق بکر به آن نگریسته می‌شود. اما نویسندگان پژوهشی با عنوان «تغییر اقلیم عامل جهانی تشدیدکنندۀ تعارض انسان با حیات‌وحش» تلاش کرده‌اند به این مسئله از زاویه‌ای نو نور بتابانند و نقش تعیین‌کنندۀ تغییر اقلیم در افزایش این تعارض را معرفی کنند. محققان با ترسیم یک الگوی خطی نشان دادند که تغییر اقلیم با تشدید کمبود منابع و نیز تغییر در پراکندگی و رفتار حیوانات و انسان‌ها سبب رویارویی بیشتر انسان با حیات‌وحش می‌شود. این الگو بیان‌گر آن است که محرک‌های اقلیمی با تغییردادن زیست‌بوم، خط سیر طبیعی زیست حیات‌وحش و انسان را تغییر می‌دهد و تعارض میان این دو را تشدید می‌کند که نتیجۀ آن چیزی جز تهدید آسایش انسان‌ها، آسیب به حیات‌وحش و کاهش تنوع گونه‌های زیستی نیست.

|پیام ما| از سه هفتۀ قبل، آتش، ارتفاعات استان فارس را رها نکرده. ارتفاعات «ورمال» در کوهمره‌سرخی، تا دیروز عصر هم در آتش می‌سوخت و به‌گفتۀ «بهمن ایزدی» فعال محیط‌زیست منطقه، «نیروهای منابع‌طبیعی نیم‌ساعت پس از خاموش‌کردن آتش توسط نیروهای بومی، به دامنۀ کوه رسیدند.» آتش امسال زودتر و تندتر راهش را به زاگرس باز کرده و باوجودآنکه تابستان هنوز نرسیده، خبرها از گسترۀ زاگرس نگران‌کننده است. دراین‌میان، سخنگوی سازمان مدیریت بحران گفته: دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی به استانداران برای شناسایی عاملان آتش‌سوزی عمدی نامه زده‌اند. اتفاقی که به گفتۀ ایزدی، انداختن مسئولیت به‌گردن دیگری است. «سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی خود باید ستادی تشکیل دهند و به شناسایی عاملان آتش‌سوزی بپردازند و دستگاه قضا هم با جدیت وارد عمل شود.»

|پیام ما| شما از کیفیت زندگی خود راضی هستید؟ پاسخ به این سؤال، تعیین‌کنندۀ سطح رضایت عمومی از کیفیت زندگی در شهرها است. رشد آن هم به شاخص توسعه‌یافتگی کشورها بستگی دارد. هرچه کشوری توسعه‌یافته‌تر و نظام فکری، سیاسی و اقتصادی آن بالاتر باشد، سطح رفاه و بهبود کیفیت زندگی در آن نیز بالاتر است. کیفیت زندگی شهرها ترکیبی از میزان رفاه و رضایت ساکنان یک شهر را شامل می‌شود که منعکس‌کنندۀ عوامل اجتماعی و اقتصادی آن جامعه است. شهرها از ابتدا به‌عنوان نمادی برای نشان‌دادن تمدن و رفاه تمدن بشری ایجاد شده‌اند. بنابراین انتظار می‌رود زندگی شهرنشینی برخورداری حداقلی از توسعۀ سطح زندگی را دارا باشد. غذای سالم، آب‌وهوای تمیز و لذت از فضاهای باز و آزاد، از شاخص‌های ابتدایی سنجش عیار کیفیت زندگی در شهرها بوده است که بعدها موارد دیگری هم به آن اضافه شد.

|پیام‌ما| بسیاری از کارشناسان بخش آب معتقدند، چالش آب در کشور صرفاً کمیابی فیزیکی آب نیست؛ بلکه ناکامی‌های نهادی و سیاسی در مدیریت آب است. به‌همین‌دلیل بازارها می‌توانند به‌عنوان ابزاری با رویکرد تقاضامحور، برای مدیریت کمیابی آب ایفای نقش کنند. منتقدان بازار آب (که نمونه‌های موفق بی‌شماری در جهان دارد) معتقدند بازارها می‌توانند به‌سبب نبود شرایط و بسترهای سیاسی و نهادی، به مایۀ دردسر نیز تبدیل شوند. به‌همین‌دلیل‌است‌که، نقش آنها به‌عنوان یک راه‌حل برای بحران آب ابراز تردید می‌شود. ازاین‌رو اتخاذ رویکرد چندرشته‌ای و همیارانه به نقش‌آفرینی بازارهای آب، می‌تواند به ارتقای اثربخشی آن کمک فراوانی کند. طبق آمار رسمی وزارت نیرو، از نظر اقتصادی سهم هر مترمکعب آب مصرفی در تولید ناخالص ملی در ایران کمتر از دو دلار است؛ درحالی‌که متوسط جهانی هشت دلار به ازای هر مترمکعب است. باتوجه‌به این واقعیت و همچنین تمایل دولت به ایجاد بازار آب، این‌بار اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران در نشستی مشترک با مدیران وزارت نیرو و فعالان صنعت آب پیشنهاد داده است، به‌منظور مدیریت «ابرچالش آب» اجرای برنامه دَه‌ساله با تکیه‌بر دو اصل مهم و هم‌زمان مؤثر است: «تجدیدنظر در تخصیص منابع آب موجود با اولویت‌دادن به تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و حقابه‌های زیست‌محیطی» و «افزایش بهره‌وری». همچنین اتاق ایران اعلام کرده است که تقویت بازار آب باید به‌عنوان اهرمی برای واقعی‌شدن قیمت آب به‌جدیت پیگیری شود.

|پیام ما| دراختیار‌داشتن داده‌ها و آمار دقیق، لازمهٔ تصمیم‌گیری در هر حوزه‌ای است و بدون این داد‌ه‌ها نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد و تصمیم صحیح گرفت. این موضوع بیش‌از هرچیز در برنامه‌ریزی برای توسعهٔ کشور پررنگ است. از حدود سه‌دهه قبل که عبارت توسعهٔ پایدار وارد ادبیات تصمیم‌گیران و سیاست‌مداران کشور شد، بارها و بارها این عبارت از زبان افراد مختلف شنیده شده است. اینکه توسعه در کشور باید پایدار باشد و به رکن اصلی جامعه، اقتصاد و محیط‌زیست به‌یک‌اندازه باید پرداخته شود. اما تصمیم‌گیری برای توسعهٔ پایدار کشور بدون داده‌های دقیق در حوزه‌های مختلف امکان‌پذیر نیست. در سال ۱۳۷۸ و در دورهٔ دولت اصلاحات، سازمان حفاظت محیط‌زیست، فعالیت‌های خود را برای راه‌اندازی پایگاه جامع برای داده‌های مربوط به محیط‌زیست کشور آغاز کرد و در سال ۱۳۸۳ نیز نخستین گزارش وضعیت محیط‌زیست کشور را برپایهٔ روش‌های استاندارد جهانی تهیه کرد. یک سال پس از آن، دومین گزارش وضعیت محیط‌زیست کشور منتشر شد. اگرچه در دولت‌های نهم و دهم گزارش‌هایی با عناوین نسبتاً مشابه منتشر شد، اما این گزارش‌ها بیشتر گزارش عملکرد دولت‌ها بودند و بخش‌هایی مهم از داده‌های محیط‌زیست کشور که مربوط‌ به امور سایر دستگاه‌های دولتی بود، در این گزارش‌ها به‌چشم نمی‌خورد. تا آنکه در دولت یازدهم، سازمان حفاظت محیط‌زیست بار دیگر گزارش وضعیت محیط‌زیست دربازهٔ زمانی ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۲ را منتشر کرد و از آن زمان تاکنون، دیگر گزارشی از وضعیت محیط‌زیست در کشور تهیه نشده است. حال‌آنکه، وضعیت فعلی کشور از نظر منابع طبیعی و شاخص‌های محیط زیستی بیش‌از هر زمان دیگری نیازمند داده‌های قابل اتکا و دقیق برای تصمیم‌گیری است. پنجشنبه‌ای که گذشت، «مرکز صلح و محیط‌زیست» با همکاری روزنامه «پیام ما»، نشستی را باعنوان «نقدی بر روند انتشار گزارش‌های وضعیت محیط‌زیست کشور» برگزار کرد. در این نشست که به‌مناسبت روز جهانی محیط‌زیست برگزار شد، جمعی از متخصصان دربارهٔ لزوم تهیهٔ گزارش‌های وضعیت محیط‌زیست و تهیهٔ پایگاه‌های اطلاعاتی قابل اتکا دربارهٔ داده‌های محیط‌زیستی کشور، به ایراد سخنرانی پرداختند. «معصومه ابتکار»، رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط‌زیست، «رضا مکنون»، نایب‌رئیس سابق کمیتهٔ ملی توسعهٔ پایدار، «محمد ذکایی»، استاد دانشگاه شهید بهشتی و مجری گزارش‌ وضعیت محیط‌زیست کشور و «زهرا جواهریان»، مدیرکل سابق دفتر توسعۀ پایدار و اقتصاد محیط‌زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست، سخنرانان این نشست بودند.

|پیام ما| آتش به جان مراتع و جنگل‌های کهگیلویه‌و‌بویراحمد افتاده و در روزهای اخیر مناطقی از کهگیلویه، باشت و گچساران را درگیر کرده است. هرچند هنوز آمار دقیقی از میزان خسارت‌ها در میان نیست، اما آنچه در شرایط فعلی بیش‌ازهمه مهم است، سرزنده بودن مراتع منطقه به‌دلیل بارش باران‌ است؛ اتفاقی که می‌تواند آتش را گسترده‌تر کند. مورد دیگر کمبود امکانات اطفای حریق است؛ نکته‌ای که طی سالیان گذشته در فصل افزایش آتش‌سوزی‌ها مطرح می‌شود و به‌قول «امید سجادیان»، دبیر شبکهٔ تشکل‌های محیط‌زیست کهگیلویه، در فصل سرما به فراموشی سپرده می‌شود. در حریق روزهای گذشته نیز کمبود امکانات سازمانی و بی‌توجهی به عمق حادثه بالا بود و با توجه به آنکه آتش‌سوزی در این منطقه هرساله تکرار می‌شود، همان‌طورکه سجادیان می‌گوید این غافلگیری بی‌معناست. پارک ملی کرخه نیز از دو شب قبل درگیر آتش‌سوزی شده است و با وجود آنکه یک‌بار خبر مهار آن آمد، اما مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان خبر از حریق مجدد پارک ملی کرخه داد و گفت «در پی این آتش‌سوزی حدود ۲۵ هکتار از این جنگل در آتش سوخت.»

  فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور از فعال‌سازی ۱۰ پایگاه اطفای حریق در کشور خبر داد و گفت: به‌منظور شناسایی ۶۶۵ نقطه بحرانی در استان‌ها، ۱۱ پهپاد فانتوم ۴ برای ارزیابی حریق‌ها و همچنین ۱۱ سبد حمل هوایی آب به استان‌ها واگذار شده است.

شاید قطعی‌ترین جمله‌ای که بتوان این روزها در مورد تفتان گفت، این باشد که هیچ‌کس نمی‌داند چه اتفاقی در شرف وقوع است. افزایش گازهای متصاعدشده از قلهٔ آتشفشانی تفتان که نه‌فقط در دامنه بلکه در کوهپایه‌ها تا شهر خاش نیز قابل‌رؤیت است، سؤال بزرگ و البته ترسناکی را به وجود آورده است؛ آیا تفتان در حال فعالیت است و احتمال دارد فوران کند؟ سؤالی که عموماً به آن جواب مثبت می‌دهند. برآورد نظرهای کارشناسی می‌گوید احتمال فوران تفتان همیشه وجود دارد، اما حالا کسی نمی‌داند دقیقاً چه اتفاقی در شرف وقوع است. کارشناسان می‌گویند به‌ احتمال بسیار زیاد این بخار حاصل بارش‌های اخیر است و بخار ماگمایی نیست. اما بیان دقیق اینکه تفتان در حال حاضر چه شرایطی دارد، ممکن نیست؛ چراکه در ایران پایشی بر این آتشفشان که در یک قرن اخیر سابقهٔ فعالیت دارد، انجام نشده است.