پژوهشگران رویکردهای متفاوتی به خاستگاه شب یلدا (چله) و آداب و آیین‌های آن در ایران دارند. دو گرایش غالب در تبارشناسی این شب می‌توان مشاهده کرد. برخی آیین و آداب این شب را یکی از جشن‌های زرتشتی و گاه در پیوند با بزرگداشت یکی از ایزدان همان کیش می‌دانند که به دلیل محاسبه‌نکردن کبیسه در دوران گوناگون، در روزهای دیگر سال برگزار می‌شود. گروه دیگر آداب و آیین این شب را به مهر و آیین‌های مهری نسبت می‌دهند. هر دو گروه مستندات محکمی برای تأیید نظر خود ندارند و تصویری کلی‌ از دیدگاه‌های خود ارائه می‌کنند که نکات مبهم فراوانی دارد. این، موضوعی است که «مریم نعمت طاووسی» در مقاله «روایت فراموش‌شده شب چله» در نشریه پژوهشکده مردم‌شناسی اجتماعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مطرح کرده است. «علیرضا حسن‌زاده» رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی،در گفت‌وگو با «پیام ما» نکات متفاوتی را درباره این آیین مطرح می‌کند. او از ضرورت دیدگاه مردم‌شناسی در پژوهش‌های یلدا و چگونگی ایجاد یک پیوند میان این آیین و بحران‌های امروز جامعه ایرانی و داشتن یک نگاه با محوریت توسعه پایدار سخن گفته است.