سایت خبری پیام ما آنلاین | سوزن دوزی ترکمن، فراتر از صنعت

سوزن‌دوزی به عنوان بیستمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس به ثبت جهانی رسیده است

سوزن دوزی ترکمن، فراتر از صنعت





سوزن دوزی ترکمن، فراتر از صنعت

۱۴ آذر ۱۴۰۱، ۱۰:۰۱

| پیام‌ما | در حالی هفته گذشته خبر ثبت جهانی سوزن دوزی ترکمن در فهرست میراث جهانی یونسکو از سوی وزارت میراث فرهنگی کشور اعلام شد که کارشناسان معتقدند کم‌کم برای این اقدام دیر شده بود که این هنر، نه فقط یک هنر_صنعت بلکه زنجیره‌ای از اشتغال و ارزش است که با ثبت جهانی، می‌تواند آن را مانند یک درس آموخته به جهان معرفی کند.

 

سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی که متولی احیا و توسعه هنر اصیل عشایر ترکمن به حساب می آید می‌گوید: سوزن­‌دوزی به سبک ترکمنی یک هنر کاربردی تزئینی ذهنی است که توسط هنرمندان بر روی پارچه‌های ابریشمی یا پشمی با نخ‌های طبیعی ابریشم، پنبه یا نخ مصنوعی مانند اکریلیک نقش می‌بندد. هنرمند، طرح و نقش را در ذهن خود از شکل حیوانات، عناصر موجود در طبیعت اطراف خود، ادوات و ابزار جنگی و باورهای مردمانش الهام گرفته و سپس طرح‌های زیبا و در عین حال ساده آن‌ها را بر روی پارچه پیاده می‌کند که هر یک از این نقش‌ها علاوه بر نماد و نشانه‌ای جداگانه، جنبه تزئینی نیز دارد. هر یک از طایفه‌های مختلف ترکمن معمولاً از روش خاص خود در رودوزی‌ها استفاده می‌کنند.

آنچه که معلوم است این که ترکمن‌ها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم که به عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی تلقی می‌شود پرداخته و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کرده‌اند و این امر از نغمه‌های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی آن به وضوح مشخص است. مواد اولیه مورد مصرف در سوزن‌دوزی ترکمن شامل نخ و پارچه است

حسن قهرمانیان ادامه می‌دهد: در سرتاسر جهان، پوشاک اقوام مختلف از باورها، اعتقادات آن منطقه نشأت گرفته است. ترکمن‌ها در مراسم مختلف از جمله آیین‌های دینی و مذهبی، مراسم سوگواری و عزا، در جشن و سرورها از پوششی مزین به سوزن‌دوزی استفاده می‌کنند. این لباس‌ها بر اساس نوع مراسم دارای تزئینات متفاوتی است. لباسی که در مراسم‌های عروسی و جشن‌ها می‌پوشند به‌ویژه لباس عروس دارای سوزن‌دوزی بسیار بوده و از زیبایی خیره‌کننده‌ای برخوردار است. این عنصر عمدتاً در استان‌­های خراسان شمالی و گلستان رواج دارد.
مدیر کل میراث فرهنگی، گگردشگری و صنایع دستی گلستان نیز در مورد این هنر به «پیام‌ما» می‌گوید: هنر سوزن‌دوزی ترکمن به‌عنوان ششمین اثر بعد از میراث جهانی قابوس، کمانچه ایرانی (کمانچه ترکمن)، دوتار ایرانی (دوتار استان گلستان)، جنگل‌های هیرکانی و راه‌آهن سراسری ایران به ثبت جهانی رسیده است. ضمن تبریک این مهم به مردم شریف ایران‌زمین و استان گلستان، کمال تشکر را از تلاش‌ها و مساعدت‌های وزیر محترم میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی، استاندار محترم گلستان و مسئولین، سمن‌ها، هنرمندان و صنعتگران صنایع‌ دستی و همکارانم در وزارت و معاونت میراث‌ فرهنگی و دفتر ثبت آثار استان که در این امر ایفای نقش کردند دارم.
جواد ساوری ادامه داد: سوزن‌دوزی ترکمن یا سیاه‌دوزی که نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است، در زبان ترکمنی به آن «سانجیم» می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به‌صورت ذهنی بهره می‌گیرند. گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده است و آنچه معلوم است این است که ترکمن‌ها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم که به‌عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی تلقی می‌شود پرداخته و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمین که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کرده‌اند و این امر از نغمه‌های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی آن به‌وضوح مشخص است.
او اضافه می‌کند: هنر سوزن‌دوزی ترکمن در تزئین لباس‌های زنان و مردان و کودکان، رودوزی بقچه و بند آن برای جهیزیه دختر یا پسر، قاب‌ها، آیینه، شانه، لباس عروسی برای عروس و داماد، حلقه تاهل زنان، مچ‌بند، گردن بند، کیف لوازم‌آرایشی، رومیزی، کوسن/بالش، روتختی، آویزهای دیواری، کیف پول/کیف/کوله‌پشتی زنانه و … تجلی می­‌یابد. امروزه، این هنر برای دکوراسیون خانه‌های معاصر نیز استفاده می‌شود. این عنصر عمدتاً در استان‌های خراسان شمالی و گلستان به‌ویژه در گنبدکاووس، بندر ترکمن، آق‌قلا، کلاله، گمیشان، مراوه‌تپه و روستاهای اطراف آن رواج داشته و درعین‌حال هنری شناخته‌شده در سطح کشور است.
اما آنچه از دیدگاه کارشناسان صنایع دستی مهم است معرفی صنایع دستی نه صرفا به عنوان یک حرفه یا هنر_‌صنعت بلکه به عنوان شاخه‌ای که می‌تواند زنجیره فراوانی از ارزش تولید کند.
محمد دوجی از دوزندگان عشایر خراسان شمالی در این خصوص می‌گوید: در خراسان شمالی اغلب اقوام ترکمن در شهرستان‌های بجنورد و راز و جرگلان سکونت دارند که هنر سوزن‌دوزی در میان بانوان این اقوام رواج زیادی دارد زنان شهرستان راز و جرگلان علاوه بر اینکه مرزدارانی غیور هستند و مرزداران غیوری را در دامان خود پرورش می‌دهند، هنر را نیز به کمال رسانده‌اند و محصولات هنری ارزنده‌ای را تولید می‌کنند که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می کنند. نوغان‌داری یکی از مشاغلی است که توسط مردان و زنان این منطقه انجام می‌شود اما با استفاده از این ابریشم محصولاتی با ارزشی همچون فرش دو رویه تمام ابریشم دویدوخ تولید می‌شود.سوزن‌دوزی یکی دیگر از کارهای هنری باارزشی است که توسط زنان این منطقه با ابریشم تولید شده خود آن‌ها انجام می‌شود. سوزن‌دوزی ترکمن که بدان سیاه دوزی نیز اطلاق می‌شود، در گذشته کاربرد فراوانی داشته است و در جامعه سنتی ترکمن برای تزیین لباس‌های مردان، زنان و کودکان و همچنین پرده‌ها نیز استفاده می‌شد اما امروز عمدتاً در لباس زنان دیده می‌شود.
او اضافه ‌کند: نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن سانجیم می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره می‌گیرند. این هنر تاریخچه‌ای کهن در تاریخ این منطقه دارد. گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده و در دیگر دوره‌ها به همراه سایر دوخت و دوزها از رواج برخوردار بوده است. مواد اولیه مورد مصرف در سوزن‌دوزی ترکمن شامل نخ و پارچه است. نخ‌ها انواع مختلفی داشته از جمله نخ‌های طبیعی چون ابریشمی ‌و پنبه ای و نخ‌های مصنوعی اکریلیک. برای پارچه نیز از انواع ابریشمی ‌و پشمی ‌استفاده می‌شود. پارچه‌های ابریشمی‌ جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه‌های پشمی ‌برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می‌شود. ابزارهایی که در رشته سوزن‌دوزی ترکمن از آن بهره می‌جویند عبارت است از سوزن کرول که خاص گلدوزی است، انگشتانه و قیچی. همچنین قیچی انواع مختلف داشته از جمله قیچی زیگزاگ، قیچی برش و قیچی خاص گلدوزی. ابتدا لایه‌بندی و شیاردوزی پارچه که جهت ثابت نگه داشتن پارچه و سوزن‌دوزی صورت می‌گیرد. سپس تاباندن نخ ابریشم جهت استحکام بخشی نخ که به تعداد دو یا سه یا پنج لا با هم تاب می‌دهند. بعد از آن، سیم‌کشی برای تعیین محدوده اصلی کادر جهت پیاده کردن طرح انجام می‌شود. سیاه دوزی، مرحله بعدی در سوزن‌دوزی ترکمن است که فضای طرح را با دوخت زنجیره و نخ ابریشمی‌ مشکی مشخص می‌کنند.
الوان‌دوزی، مرحله دوختن نخ های رنگی در داخل سیاه‌دوزی است. همچنین در دانه‌دوزی (آلاجه)، پس از دوخت زنجیره سیم‌کشی، بین دو سیم را دانه‌دوزی می‌کنند. مرحله آخر نیز سفیددوزی است.‌ این دوخت اصولاً در شلوار زنانه و در قسمت بالای سیم انجام می‌شود و از طرح‌های «ساری ایچیان» استفاده می‌کنند. دوخت‌های ترکمنی انواع مختلفی دارد که از آن می‌توان دوخت زنجیره (کوجمه)، پَر، ساقه دوزی، تیغ ماهی(قایما)، دانه‌دوزی و «ایلمه» نام برد. از دیگر مسائل مربوط به سوزن‌دوزی ترکمن، نقوشی است که در این نوع سوزن‌دوزی به کار می‌رود.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *