انتشار تصاویر ساخت‌وساز چندین برج بلندمرتبه در منطقه 22 شهر تهران و در نزدیکی باغ ملی گیاه‌شناسی تهران، در چند ماه اخیر شهروندان تهرانی را نگران سرنوشت این باغ کرده است. فعالان محیط زیست بعد از انتشار این اخبار، کارزاری با عنوان «درخواست رسیدگی به مخاطره جدی برای باغ ملی گیاه‌شناسی ایران» راه‌اندازی کردند که تاکنون بیش از 15 هزار نفر از آن حمایت کرده‌اند. در بخشی از این درخواست که خطاب به سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری و علیرضا زاکانی، شهردار تهران نوشته‌شده، آمده است: «مخاطره جدی که پیش روی باغ ملی گیاه‌شناسی ایران است، منجر به نابودی بزرگ‌ترین گنجینه ملی کشور عزیزمان ایران می‌شود. در طرح تفصیلی مصوب، این قطعه برای فعالیت‌های آموزشی که ارتفاع کم دارد منظور شده بود و قرار نبود آنجا مسکونی بشود. تردیدی نیست که این آسیب‌ها زوال گونه‌های گیاهی و مهاجرت پرندگان و سایر جانوران مأمن گرفته در آن را سبب می‌شود.» در همین زمینه نشست آنلاینی هم در کلاب هاوس کارزار با حضور تعدادی از کارشناسان و علاقه‌مندان به محیط‌ زیست با موضوع مخاطرات ساخت و ساز در اطراف باغ گیاه‌شناسی برگزار شد. گزارش این نشست در ادامه می‌آید.

در ابتدای این رویداد، حامد بیدی مدیرعامل پلتفرم کارزار با اشاره به کارزار مرتبط با باغ گیاه‌شناسی گفت: برای موضوعات محیط زیستی و میراث فرهنگی با توجه به ماهیت غیرقابل‌بازگشت آن‌ها باید حساسیت بیشتری به خرج داد و باغ گیاه‌شناسی علاوه بر اینکه گنجینه‌ای محیط زیستی و جاذبه‌ای گردشگری است ارزش‌های علمی و پژوهشی بالایی دارد.
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در خاورمیانه منحصربه‌فرد است
در ادامه عادل جلیلی، رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی بیان کرد: در دنیای علم برای حفاظت از گونه‌های گیاهی دو روش حفاظت در رویشگاه و حفاظت خارج از رویشگاه وجود دارد که سازمان جنگل‌ها و مراتع حفاظت در عرصه‌های طبیعی و سازمان محیط‌ زیست حفاظت از مناطق حفاظت‌شده را بر عهده‌دارند که گونه‌های گیاهی را در محیط طبیعی مدیریت می‌کنند.
او افزود: اما در طبیعت برخی از گونه‌های گیاهی در معرض خطر انقراض یا نادر یا دارای ارزش اقتصادی خاص یا گونه‌های انحصاری که فقط در یک رویشگاه یا کشور می‌روید در خارج از رویشگاه نگهداری می‌شوند تا بعد به محیط اصلی بازگردانده شوند که ایجاد باغ‌های گیاه‌شناسی مرسوم‌ترین روش در 200 سال گذشته برای حفاظت خارج از رویشگاه است.
جلیلی تصریح کرد: در باغ‌های گیاه‌شناسی گیاهان به دو روش زنده در طبیعت و به‌صورت بذر در بانک ژن نگهداری می‌شوند و در حفاظت از گونه‌های گیاهی انحصاری، گونه‌های درخطر انقراض و گونه‌های نادر نقش حیاتی دارند.
او ادامه داد: باغ‌های گیاه‌شناسی شبکه‌ای را تشکیل داده‌اند و درعین‌حال که در حفظ گونه‌های نادر کشور خود نقش بازی می‌کنند همراه با شبکه سعی می‌کنند گونه‌های گیاهی کره زمین را همراه باهم حفظ کنند بنابراین باغ‌های گیاه‌شناسی هم به‌عنوان سرمایه ملی و هم سرمایه جهانی شناخته‌شده است.
احداث پرتراکم‌ترین نقطه شهری ایران در مجاورت باغ گیاه‌شناسی
جلیلی اظهار کرد: در سال 1379 در طرح تفصیلی منطقه 22 تهران با نگاه تبدیل منطقه اکولوژی پایدار و مدیریت ساخت‌وساز پهنه‌های مجاور باغ گیاه‌شناسی به‌عنوان پهنه خدماتی آموزشی معرفی و ابلاغ شد.
او افزود: در حال حاضر با توافق میان شهرداری و بنیاد تعاون ارتش این پهنه‌ها با تغییر کاربری به منطقه مسکونی با تراکم بالا تبدیل‌شده است و بناست 22 برج 39 طبقه در مجاورت باغ گیاه‌شناسی احداث شود که این اقدام این منطقه را به پرتراکم‌ترین نقطه شهر تهران و حتی ایران تبدیل می‌کند.
رئیس موسسه تحقیقات سازمان جنگل‌ها و مراتع و باغ گیاه‌شناسی ایران با اشاره به برخی تناقض‌ها و احتمال وقوع تخلف در روند صدور مجوز ساخت، گفت: در محدوده باغ پهنه‌های محیط زیستی است و ازنقطه‌نظر مسائل امنیتی، محیط زیستی و راهبرد استراتژیک نمی‌تواند محل ایجاد ساختمان‌های با ارتفاع بلند و پرتراکم باشد.
او افزود: مخالف تامین مسکن برای اعضای سازمانی نیستیم کمااینکه واحدهای این تعاونی فقط به کارکنان ارتش اختصاص ندارد و در حال حاضر واحدها در بنگاه‌های املاک به فروش می‌رسند اما منافع گروه زیادی از مردم نمی‌تواند در مقابل منافع ملی قرار بگیرد.
جلیلی با اشاره به اجرای دو پروژه علمی برای حفظ و نگهداری گونه‌های در معرض انقراض و جمع‌آوری بانک ژن توسط محققان این موسسه، گفت: ارزش‌افزوده علمی که در این پروژه انجام‌شده بسیار بالا و مطابق با استاندارد جهانی است و کارهای منحصربه‌فردی در این موسسه انجام می‌شود اما برخی از مسئولان به نام تراکم فروشی به خود اجازه می‌دهند سرمایه عظیم علمی را از بین ببرند.
او بیان کرد: عمده منابع باغ گیاه‌شناسی کیو که معروف‌ترین باغ گیاه‌شناسی جهان است توسط شهرداری لندن تامین می‌شود اما شهرداری تهران حتی به خود زحمت نمی‌دهد پروژه بغل گوش خود را ببیند که سرمایه شهر تهران است این در حالی است که موسسه تحقیقات سازمان جنگل‌ها و مراتع و باغ گیاه‌شناسی همواره به‌عنوان یک بدنه جدی در کنار سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران بوده است تا بتواند فضای سبزی علمی خوبی برای تهران ایجاد کند.
حدود 440 گونه گیاه دارویی در باغ گیاه‌شناسی ایران وجود دارد
فاطمه سفید کن، معاون پژوهشی در باغ ملی گیاه‌شناسی ایران بابیان اینکه این باغ منبع غنی از گونه‌های گیاهی است، گفت: در باغ گیاه‌شناسی ایران حدود 440 گونه گیاه دارویی وجود دارد و در 22 قطعه باغ برخی رویشگاه‌های مختلف کشور مثل زاگرس، البرز، هیرکانی و تورانی بازسازی‌شده و با 160 باغ گیاه‌شناسی دنیا ارتباط و تبادل بذر دارد.
او افزود: توجه به محیط‌ زیست و ارزش قائل شدن برای تنوع زیستی و فهم از وابستگی حیات انسان به حیات دیگر موجودات مفهومی برای کشورهای توسعه‌یافته است. اگر ادعای توسعه‌یافتگی داریم و از تمدن و فرهنگ چند هزارساله نام می‌بریم باید مسئولان را از تبعات نابودی این باغ آگاه کنیم و اگر نمی‌توانیم باغ 150 هکتاری را حفظ کنیم نباید ادعای حفظ محیط‌ زیست داشته باشیم.
سفید کن اظهار کرد: دریاچه ارومیه با حفر چاه‌های غیرمجاز، گسترش کشاورزی و مسدودسازی آب ورودی دریاچه خشک شد و بعد ستاد احیای دریاچه ارومیه ساخته شد. چرا باید با این میزان تجربه اجازه دهیم اتفاقی بیفتد که ثمره 50 سال زحمت و حفاظت از گونه‌های گیاهی و سرمایه‌گذاری در یکی از نمادهایی که مردم به آن افتخار می‌کنند و نشان‌دهنده توجه به محیط‌ زیست و توسعه‌یافتگی است نابود شود.
95 درصد مشکلات کشور محیط زیستی است
هادی کیادلیری، استاد دانشگاه در ادامه این نشست آنلاین، شاخص تعالی هر جامعه را به میزان توجه مردم جامعه به مسائل محیط زیستی و طبیعت دانست و عنوان کرد: برخی از دولتمردان مسائل اقتصادی را بیشتر ارزش قائل می‌شوند اما توجه به مسائل اقتصادی منفعت کوتاه‌مدتی دارد اما عدم توجه به طبیعت و اکولوژیک فاجعه اقتصادی به بار خواهد آورد که هم‌اکنون نیز این فاجعه را درجای جای کشور مشاهده می‌کنیم.
او افزود: در هفته منابع طبیعی هستیم و میلیاردها تومان بابت درختکاری هزینه می‌شود تا صرفاً فرهنگ‌سازی انجام می‌شود اما در کنار این آشکار با فرهنگ‌سازی خاموش همچون رهاسازی زباله‌ها در جنگل‌ها و قطع هزاران درخت آن زحمات را به هدر می‌دهند.
این استاد دانشگاه 95 درصد مشکلات کشور را مرتبط با حوزه محیط‌ زیست دانست و افزود: نجات گونه‌های نادر و در حال انقراض در باغ‌ها اتفاق می‌افتد و تنها محل حفاظت از گیاهان نیست بلکه زیستگاه انواع موجودات است و در باغ ایران با محاصره شدن به‌وسیله ساخت‌وسازها پیوستگی‌ها را از بین برده و با خشک شدن چاه‌های آب درختان را با انواع بیماری‌ها و آفات مواجه کردیم که با هزینه بسیار زیاد نجات یافتند اما احداث این برج‌ها تیر خلاصی بر باغ ملی گیاه‌شناسی خواهد بود.
کیادلیری ادامه داد: اگر این پروژه ادامه پیدا کند تا 20 سال آینده باغ وجود نخواهد داشت و آن‌هم قطعه‌بندی و به ساختمان تبدیل می‌شود.
تاثیر بالای اجتماعی باغ گیاهشناسی
رضا ساکی، خبرنگار و فعال حوزه محیط‌ زیست گفت: به‌عنوان شهروند زمانی که امکان سفر به گیلان و مازندران را نداشته باشم برای مشاهده پاییز به باغ گیاه‌شناسی می‌روم تا بخشی از هیرکانی را آنجا ببینم و مشاهده می‌کنم که مردم با دیدن سنجاب یا دارکوب‌ها و روباه‌ها با تعجب به آن‌ها نگاه می‌کنند که در دل تهران مکانی وجود دارد که این حیوانات به‌راحتی در آنجا زندگی می‌کنند.
او افزود: باغ گیاه‌شناسی از لحاظ طبیعی مهم است اما از نظر اجتماعی هم بسیار اثرگذار است ولی ساخت‌وسازهای جدید روی گلوی این منطقه پا می‌گذارد.
لیلا فولادوند، مستندساز با تأکید بر جایگاه ویژه باغ گیاه‌شناسی در تهران گفت: تنوع زیستی این باغ بسیار قابل‌توجه است به طوریکه این تنوع را در هیچ نقطه‌ای از تهران شاهد نیستیم همچنین این مجموعه محل عبور هوای تهران است و باید از مسئولان پرسید که علت ساخت این‌همه برج بدون برنامه برای چیست.
فولادوند تصریح کرد: باغ ملی گیاه‌شناسی بسیار منحصربه‌فرد و قابل‌توجه است اما معتقد هستم شورای شهر تمایلی برای پیگیری ندارد.
خطر نابودی گیاهان با گردوغبار خاک‌برداری
محمد متین‌زاده، مشاور در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز در ادامه این نشست بیان کرد: طرف‌های ذی‌نفع در ساخت برج‌های منطقه 22 تهران شرکت تعاونی مسکن ارتش است که با توجه به تغییراتی که در پهنه موسوم به پهنه آموزشی به پهنه مسکونی تبدیل‌شده رخ‌ داده است.
او افزود: پدیده‌ای که آغاز شده و با سرعت‌بالا در حال گسترش است بحث خاک‌برداری است که میزان گرد و غباری که وارد باغ می‌کند پیش از بالا آمدن برج‌ها تأثیر خود را خواهند گذاشت. چون غبار وقتی روی روزنه بنشیند تنفس و تبادل گازی گیاه را سخت می‌کند و با توجه به تنوع گونه‌ای زیاد در باغ ممکن است گیاهانی که شاید آخرین پایه‌ها در ایران باشند با مخاطرات جدی روبه‌رو شوند.
متین‌زاده گفت: باغ گیاه‌شناسی با توجه به عظمت و ویژگی آن به‌عنوان اثر ملی در میراث فرهنگی ثبت‌شده و از طرف پدافند غیرعامل باغ و بانک ژن آن به‌عنوان مرکز حساس طبقه‌بندی‌شده که باید به حفاظت از این مرکز حساس توجه ویژه‌ای شود.